وضعیت نظامی ایران در آغاز جنگ از نظر تعداد نفرات، یگان‌ها، لشكرهای رزمی، تجهیزات و تسلیحات نظامی چگونه بود؟
آخرین وضعیت ارتش ایران تا سال 1357 و قبل از سقوط شاه به شرح زیر بوده است:
كل نیروهای نظامی ایران تا این سال حدود 415هزار نفر و نیروهای ذخیرة آن بالغ بر 300هزار نفر می‌شد. نیروی زمینی دارای 285هزار نفر شامل سه لشكر زرهی، چهار لشكر پیاده، چهار تیپ مستقل شامل یك تیپ زرهی، یك تیپ پیاده، یك تیپ هوابُرد و یك تیپ نیروی مخصوص بود.
نیروی هوایی دارای 100هزار نیروی انسانی بود. نیروی دریایی نیز دارای 30هزار نیروی انسانی بود كه در پایگاه‌های بندرعباس، بوشهر، جزیرة خارك، خرمشهر، بندر امام خمینی و بندر انزلی استقرار داشتند.
در بحبوحة پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به حمایت ارتش از رژیم شاهنشاهی و سرسپردگی آن به شاه و امریكا، برخی از نیروهای نظامی با ترك پادگان‌ها به مردم پیوستند و با آنان در مبارزه با نظام شاه و حتی حمله به پادگان‌ها و تسخیر آنها شركت كردند. در نتیجه، سلاح‌های سبك بسیاری به دست مردم افتاد و پادگان‌ها از نیروی نظامی خالی شد و چنان وضعیتی پیش آمد كه سرلشكر قرنی ـ كه دولت موقت وی را در روز 24 بهمن1357، یعنی تنها سه روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ریاست ستاد ارتش منصوب كرده بود ـ با حضور در دفتر ستاد و مشاهده اوضاع ارتش گفت: «اینك وارث یك ارتش از هم پاشیده هستیم. اكنون ارتش دچار وضع نابسامان و از هم پاشیده‌ای است. در ستاد كل ارتش، هیچ‌كس نیست. وضع ما در ارتش بحرانی است.»
برای تبدیل ارتش شاهنشاهی به ارتش در خدمت اسلام و مردم، تلاش‌های گسترده‌ای انجام گرفت. كلیه ژنرال‌های چهار ستاره و سه ستاره بازنشسته و تمام مستشاران امریكایی اخراج شدند. بسیاری از واحدهای سرسپرده از جمله گارد جاویدان و گارد شاهنشاهی منحل شد و نیروهای آنها در اختیار نیروی زمینی قرار گرفت. علاوه بر این بیشتر قراردادهای خرید سلاح و تجهیزات نظامی لغو شد. مدت خدمت نظام وظیفه از دو سال به یك سال و مدت آموزش نظامی از چهار ماه به سه تا چهار هفته كاهش یافت و سیاست "خدمت نیروهای نظامی در محل دلخواه"، در پیش گرفته شد و به طور كلی اعلام شد كه شمار نیروهای مسلح به نصف كاهش خواهد یافت.
به طوركلی وضعیت ارتش ایران هم‌زمان با تجاوز عراق به ایران چنین بوده است:
تعداد افراد نیروی زمینی ارتش از 280هزار نفر به 90 تا 150هزار نفر، نیروی هوایی از 100هزار نفر به 60هزار نفر و نیروی دریایی از 30هزار نفر به 20هزار نفر كاهش یافت. نیروی ژاندارمری نیز از حدود 74هزار نفر به یك سوم تنزل یافت. دلایل این كاهش شدید را می‌توان فرار گروهی از نیروهای سرسپرده به خارج از كشور در زمان انقلاب، تصفیه برخی نیروهای بدسابقه و وابسته به رژیم شاهنشاهی و كاهش مدت خدمت نظام وظیفه دانست.
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی كه عملاً در اردیبهشت 1358 تشكیل شد، مأموریت حفظ دستاوردهای انقلاب و مبارزه با ضد انقلاب را بر عهده داشت. تعداد نیروهای سپاه اگرچه با استقبال جوانان مسلمان برای عضویت در آن، روز به روز افزایش می‌یافت، اما كمبود امكانات و تجهیزات، نبود بودجه كافی و وجود اختلاف‌نظر در مورد سرنوشت سپاه در میان مسئولان سیاسی كشور، مانع از رشد سریع و همه‌جانبه آن شد. در چنین وضعیتی، نیروهای سپاه پاسداران در آغاز جنگ در سرتاسر كشور، كمتر از سی‌هزار نفر بودند كه آنها نیز درگیر مأموریت‌های شهری و مبارزه با ضد انقلاب در مناطق بحرانی مانند كردستان، تهران، سیستان و بلوچستان، خوزستان، گنبد و ... بودند و نیرویی در مرزهای كشور نداشتند.
آمار تجهیزات و تسلیحات اصلی موجود در ارتش ایران قبل از جنگ به شرح زیر بود:*
چهار گردان موشك ضدهوایی هاوك، حدود 2810 تانك و نفربر، 1020 عراده توپ ، 1800 توپ ضدهوایی، 744 هلی كوپتر، 447 هواپیمای جنگی، 1زیردریایی ، 3 ناوشكن و 4 ناوچه.
