اتحاد جماهیر شوروی سابق، در راه‌اندازی جنگ، چه نقشی داشت و چه منافعی را تعقیب می‌كرد؟
شوروی در سال 1972 با عراق پیمان دوستی 15 ساله منعقد كرد و به این ترتیب نفوذ بسیاری در عراق، به ویژه از نظر تأمین تسلیحات ارتش و حضور كارشناسان نظامی به دست آورد و اصولاً ارتش عراق مجهز به سلاح‌های روسی شد. وقوع انقلاب اسلامی ایران هرچند كه برای شوروی به دلیل قطع نفوذ امریكا در مرزهای جنوبی‌اش مطلوب به نظر می‌رسید ولی رهبران شوروی به خاطر ماهیت مذهبی انقلاب اسلامی، از نظام سیاسی جدید ایران خرسند نبودند و انقلاب ایران را الگویی برای مسلمانان شوروی می‌دانستند. دولت انقلابی ایران نیز به موازات برخورد با نفوذ امریكا در ایران، از میزان نفوذ شوروی نیز به شدت كاست؛ طوری كه گاز ایران به شوروی قطع شد و بندهای 5 و 6 قرارداد 1921 ایران و شوروی، از طرف ایران ملغی اعلام گردید و تجاوز روسیه به افغانستان نیز به شدت از طرف ایران محكوم شد.
علاوه بر این، در بهمن 1361 عناصر اصلی حزب توده كه همكاری نزدیكی با شوروی داشتند دستگیر شدند و این حزب به جرم همكاری اطلاعاتی و امنیتی با شوروی منحل شد. یكی از اقدامات این حزب پس از پیروزی انقلاب اسلامی جذب ناخدا بهرام افضلی فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی بود كه پس از برخورد با حزب توده، وی نیز محاكمه و اعدام شد. از دیگر سران حزب توده محمدعلی عمویی، محمود اعتمادزاده (به‌آذین)، احسان طبری و نورالدین كیانوری بودند كه در برنامه تلویزیونی كه از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در سال 1363 پخش شد، به ارتباط حزب با سازمان جاسوسی شوروی (K.G.B) اعتراف كردند.
خلاصه اینكه منافع شوروی از سویی اقتضا می‌كرد كه انقلاب اسلامی ایران را به دلیل قطع نفوذ امریكا تقویت كند و مانع تضعیف آن از طریق جنگ شود. از سوی دیگر، بنا به دلایل مذكور این كشور از انقلاب اسلامی رضایت چندانی نداشت و سیاست خارجی آن در ارتباط با ایران دچار نوسان بود.
اما راجع به نقش این كشور در آغاز جنگ نمی‌توان قضاوت صریحی نمود و قاطعانه گفت كه شوروی نیز در راه‌اندازی جنگ نقش داشته و یا به تحریك و تشویق عراق پرداخته است، چون سندی در این زمینه وجود ندارد. ولی می‌توان گفت كه این كشور نیز از حمله عراق به ایران ناراضی نبوده است؛ زیرا كه مقامات شوروی قبل از جنگ از جریان تصمیم حمله عراق به ایران آگاه بودند ولی هیچ‌گونه تلاشی برای جلوگیری از حمله متحد خود انجام نداده و حتی در ابتدای جنگ حمله عراق را محكوم نكردند. بنابراین پشتگرمی عراق از تسلیحات روسی و پیمان دوستی‌اش با شوروی می‌تواند عاملی مؤثر در آغاز جنگ عراق علیه ایران باشد؛ خصوصاً اینكه عراق از نارضایتی شوروی نسبت به مواضع ایران درباره مسئله افغانستان آگاهی كافی داشت.
