سهم هزینه‌های نظامی ایران از كل هزینه‌های دولت در دوران جنگ چقدر بود؟
نگاهی به ارقام بودجه‌های عمومی دولت در سال‌های دوران جنگ نشان می‌دهد كه در این دوران سهم امور دفاعی از كل هزینه‌های دولت حداقل 9درصد و حداكثر 15درصد بوده است. این در حالی است كه سهم امور دفاعی در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب همواره بیش از 25درصد كل هزینه‌های دولت بوده و در سال 1355 به 82/33 درصد رسیده است.
علل كاهش هزینه‌های دفاعی در دوران جنگ نسبت به قبل از آن نیاز به بررسی جامع و همه‌جانبه‌ای دارد؛ به طور كلی باید به این نكته توجه شود كه تلاش رژیم شاهنشاهی برای ژاندارمی منطقه و كسب قدرت نظامی كه بتواند منافع امریكا و غرب را در منطقه تأمین نماید، از یك‌سو و از سوی دیگر، بی‌توجهی به امور اجتماعی و عمومی كشور، سهم هزینه‌های امور دفاعی را به شدت بالا برده بود. برعكس، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ضرورت توجه به امور اجتماعی و عمومی و تلاش برای محرومیت‌زدایی در سراسر كشور، لازمه‌اش افزایش سهم امور اجتماعی و عمومی در بودجه دولت بود.
از جانب دیگر، وابستگی تقریباً كامل درآمد دولت به صادرات نفت، و در دوران جنگ فشار شدید عراق برای جلوگیری از صدور نفت ایران، و فشار شدید كشورهای نفت‌خیز حامی عراق، به ویژه عربستان و كویت برای كاهش قیمت نفت، و فشار شدید امریكا و غرب برای جلوگیری از فروش نفت ایران
ـ كه همه برای به زانو درآوردن جمهوری اسلامی در یك جنگ اقتصادی، بسیج شده بودند ـ فشارهای بسیار سختی بر درآمدهای دولت وارد می‌كرد، به طوری كه كاهش سهم سایر بخش‌های بودجه به نفع سهم امور دفاعی، امكان‌پذیر نبود. و اگر نبود همراهی، همكاری و كمك‌های مردمی در جنگ، و اگر قرار بود به نیروهای داوطلب بابت حضور در جبهه‌ها حقوق مناسب پرداخت شود و حداقل نیازهای آنها در زمان حضور در جبهه‌ها تأمین گردد، چنین بودجه‌ای هرگز كفاف هزینه‌های جنگ را نمی‌كرد.
در جدول زیر سهم امور دفاعی و سهم امور اجتماعی در بودجه عمومی دولت در چند سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و سال‌های جنگ درج شده است.
كل هزینه‌های دولت و سهم امور دفاعی و امور اجتماعی در آن (1367-1353)
|
سـال |
كل هزینه‌ها ـ بودجه عمومی ( میلیارد ریال) |
هزینه‌های دولت ( میلیارد ریال) |
سهم امور دفاعی در كل هزینه‌ها (درصد) |
هزینه‌های دولت |
سهم امور اجتماعی در كل هزینه‌ها (درصد) |
|
1353 |
4/1174 |
48/372 |
72/31 |
09/213 |
14/18 |
|
1354 |
2/1496 |
76/475 |
80/31 |
99/278 |
65/18 |
|
1355 |
4/1675 |
58/566 |
82/33 |
04/346 |
65/20 |
|
1356 |
9/2174 |
41/559 |
72/25 |
04/457 |
01/21 |
|
1357 |
2/2044 |
01/590 |
86/28 |
41/478 |
40/23 |
|
1358 |
2/2018 |
56/314 |
59/15 |
33/562 |
86/27 |
|
1359 |
3/2249 |
99/374 |
67/16 |
67/770 |
26/34 |
|
1360 |
1/2707 |
83/325 |
04/12 |
96/799 |
55/29 |
|
1361 |
3/3166 |
53/334 |
57/10 |
51/848 |
80/26 |
|
1362 |
7/3671 |
06/330 |
99/8 |
44/1037 |
26/28 |
|
1363 |
6/3353 |
07/360 |
74/10 |
96/1056 |
61/31 |
|
1364 |
3/3313 |
23/480 |
49/14 |
27/1092 |
97/32 |
|
1365 |
8/3156 |
2/470 |
89/14 |
29/1141 |
15/36 |
|
1366 |
6/3640 |
7/460 |
65/12 |
84/1298 |
68/35 |
|
1367 |
6/4210 |
9/525 |
49/12 |
23/1554 |
91/36 |
طبق ارقام ارائه شده در جدول، میانگین سالانه سهم امور دفاعی در كل هزینه‌های دولت ایران طی سال‌های جنگ برابر 12 درصد می‌شود، درحالی كه میانگین سالانه سهم امور نظامی عراق طی چهار سال 1981 تا 1984 برابر 44 درصد از درآمدهای عراق بوده است.
