تکمیلی کربلا 5 (1365/12/3)

مقدمه

نظر به اینکه در عملیات کربلای5 با پیشروی مداوم، نفوذ در استحکامات دشمن و پشت سر نهادن چند رده دفاعی آن، ضربات جبران ناپذیری بر پیکره سیاسی ـ نظامی رژیم عراق و ارتش آن وارد شد، "تداوم عملیات" یک اصل اساسی در حرکت نظامی خودی بود، خصوصاً اینکه فرمانده کل قوا، امام خمینی نیز بر این موضوع تأکید داشتند.

گذشت "زمان" به نفع دشمن بود و ارتش عراق می‌توانست ضمن سازماندهی مجدد، بر استحکامات خود بیفزاید و تداوم عملیات را با مشکل مواجه سازد، برای همین تسریع در عملیات از این جنبه نیز امری الزامی بود؛ هر چند که تأکید بر تداوم عملیات، یگان‌های خودی را نیز متقابلاً با مشکل اساسی روبه‌رو می‌ساخت. در این میان محدودیت سازمان رزم و ضعف کلی توان نظامی، مسئله مهم "تجدید قوا" را الزامی می‌کرد.

علاوه بر این، تجارب به دست آمده در طول جنگ، به فرماندهان خاطرنشان می‌ساخت که ادامه عملیات در زمینی که دشمن در آن حضور پیدا کرده و نسبت به سمت تک هوشیار شده است، فاقد چشم‌انداز روشنی است، مگر آنکه برتری مهمی در زمینه آتش، زرهی و مهندسی کسب شود.

در این وضعیت با توجه به توقف عملیات ارتش در غرب کشور، تلاش گردید تا با به کارگیری بخشی از امکانات ارتش، سازمان قوای خودی تقویت شود و در برابر ارتش سرتا پا زره دشمن، نیروی خودی نیز حداقل امکانات زرهی را در اختیار داشته باشد. به این منظور یک تیم سه نفره متشکل از وزیر سپاه و مسئولان اطلاعات و عملیات قرارگاه خاتم‌الانبیا^(ص) به حضور امام رسیدند و اوضاع را برای ایشان بازگو کردند. در پی این دیدار، فرماندهی کل قوا دستوراتی مبنی بر واگذاری امکانات ارتش به سپاه صادر فرمودند که بعدها مسئولان سپاه برای دریافت آن تلاش کردند.

طراحی عملیات

در حالی که به دلایل مختلف تداوم عملیات کربلای5 ضروری بود، لیکن آمادگی لازم به تناسب پیچیدگی زمین و مشکلات پیشروی وجود نداشت و تأمل برای آمادگی بیشتر نیز به افزایش موانع و تقویت مواضع دشمن می‌انجامید. مبتنی بر این وضعیت، برای رسیدن به کانال زوجی، راه‌کارهای مختلفی مطرح بود، از جمله:1ـ حرکت از نخلستان‌ها. 2ـ پیشروی از سمت راست ساحل کانال پرورش ماهی. 3ـ حرکت از وسط و باز شدن به جناحین.

به رغم مشکلات فراوانی که ناشی از کمبود توان برای رسیدن به خط پدافندی مطمئن، وضعیت آرایش مواضع و استحکامات دشمن و نداشتن "آتش" و "عقبه" مناسب خودی بود، با توجه به ضرورت دستیابی به اهداف تعیین شده، تصمیم به اجرای عملیات گرفته شد.

شرح عملیات

مرحله اول عملیات، با حرکت از وسط به منظور تکمیل خط پدافندی و انتقال آن از شرق نهرجاسم به غرب آن (برای مهیاسازی مقدمات دستیابی به کانال زوجی)، در ساعت 8 شب 1365/12/3 آغاز شد.

در این مرحله لشکرهای 8 نجف و 14 امام حسین^(ع) نقش محوری در تأمین اهداف تعیین شده داشتند و تدبیر شده بود که لشکرهای 31 عاشورا و 7ولی‌عصر^(عج) نیز در جناح این دو لشکر اقدام به تصرف مواضع هلالی شکل و زدن خاکریز در جناح خود کنند.

پس از آغاز تک، لشکر14 موفق به تصرف چهارراه شلمچه شد و لشکر8 نیز با تصرف دو قرارگاه دشمن، از نهرجاسم عبور کرد‍، سپس با الحاق لشکر8، و لشکر14 منطقه تصرف شده تأمین گردید. در جناح راست لشکر8، لشکر31 دو موضع هلالی دشمن را تصرف کرد و لشکر7 با احداث خاکریز، جناح لشکر31 را تأمین کرد. عملیات در روز نیز ادامه یافت و نیروهایی از لشکر‌های 7 و 31 به اتفاق توانستند دو موضع هلالی دیگر را تصرف کنند.

بدین ترتیب اهداف مرحله اول عملیات تأمین شد و 140 تن از نیروهای دشمن اسیر شدند.

دشمن در همان روز اول عملیات اقدام به سه پاتک کرد و دو بار از سلاح شیمیایی استفاده نمود و برای ممانعت از پیشروی بعدی نیروهای خودی، خطوط500 و 1000 را با سه تیپ پیاده و مکانیزه تقویت کرد.

مرحله دوم عملیات در تاریخ 1365/12/6 با 12 گردان از لشکرهای 105، 17، 14، 8 و 32 آغاز شد.

در این مرحله از عملیات به علت هوشیاری دشمن و اقداماتی که برای تقویت خطوط انجام داده بود و همچنین پیچیدگی زمین و فشار دشمن، در جناح چپ منطقه عملیاتی موفقیتی به دست نیامد، لیکن در محور راست، لشکرهای 32، 8 و 14 پیشروی کردند.

علاوه بر مشکلات یاد شده وضعیت نامساعد هوا و گِلی بودن زمین منطقه، مانع از تردد و پشتیبانی مناسب نیروهای عمل‌کننده می‌شد و گرچه تردد با خودروهای شنی‌دار امکان‌پذیر بود، لیکن محدود بودن تعداد این وسیله، مانع از جابه‌جایی و پشتیبانی در حد ضرورت بود.

پس از مرحله اول و دوم عملیات و آشنایی بیشتر با زمین منطقه و نقاط قوت دشمن، برای ادامه عملیات، محور چپ (چهار ضلعی نخلستان) به دلیل مشکلات و موانعی که برای پیشروی داشت، حذف شد و تلاش عمده برای دستیابی به خط 1000 و 1500 مد نظر قرار گرفت.

مرحله سوم عملیات در تاریخ 1365/12/9 با 9 گردان از یگان‌های 8، 25، 27 و 44 آغاز شد. در این مرحله لشکر27 موفق به تصرف یکی از مستحکم‌ترین قرارگاه‌های دشمن در منطقه شد. سایر یگان‌ها نیز موفقیت‌هایی کسب کردند، لیکن پاتک‌های متوالی و مقاومت دشمن در برخی محورها مانع از تصرف کامل منطقه و تأمین آن شد و تنها قسمتی از خط 500 دشمن در اختیار نیروهای خودی قرار گرفت.

چهارمین مرحله عملیات در تاریخ 1365/12/11 به اجرا درآمد، در این مرحله قرار شد پس از تأمین خط 1000، بلافاصله با استفاده از نیروی زرهی، با عبور از یگان‌های عمل‌کننده، پیشروی ادامه یابد. نیروهای عمل‌کننده در این مرحله توانستند حدود ساعت 3 بامداد به خاکریز 1000 برسند، لیکن مقاومت و پاتک‌های متوالی دشمن و آتش انبوه، آن هم قبل از روشن شدن هوا، مانع از تأمین اهداف شد.

در این مرحله تنها لشکر41 توانست با استفاده از نیروی زرهی در کنار کانال پرورش ماهی، به دلیل وضعیت مناسب زمین، پیشروی کند و خود را به هلالی سوم برساند.

پس از این مرحله بار دیگر (تا 1365/12/13) تلاش‌هایی انجام گرفت، لیکن وجود موانع دشمن (مین، سیم‌خاردار) و اجرای آتش شدید، مانع از پیشروی، الحاق،‍ پاک‌سازی، احداث خاکریز و در نتیجه عدم دستیابی کامل به اهداف موردنظر شد. لذا الحاق در خط 1000 انجام نگرفت و مناطق آزاد شده در پشت خط 500 تثبیت گردید.

ارزیابی و نتایج عملیات تکمیلی کربلای5

یگان‌های سپاه علی‌رغم کمبود توان لازم و وجود فشارهای عدیده، با استعداد حداکثر 30 گردان در عملیات شرکت کردند و با 30 تیپ دشمن درگیر شدند و بخش قابل توجهی از آنها را منهدم و تعدادی از نیروهای دشمن را نیز اسیر کردند. همچنین نگاهی به نتایج ده شبانه‌روز درگیری، میزان موفقیت رزمندگان در عملیات تکمیلی کربلای5 را نشان می‌دهد:

1ـ تکمیل و ترمیم خط پدافندی خودی در نهرجاسم.

2ـ توسعه و تثبیت نهایی سرپل منطقه غرب نهرجاسم و پیشروی به سوی کانال زوجی.

3ـ تصرف مجدد سرپل غرب کانال ماهی و گرفتن جناح اساسی از دشمن.

4ـ حضور مؤثر و تهدید منطقه استراتژیک شرق کانال زوجی.

5 ـ انهدام بخش وسیعی از امکانات و نیروهای دشمن.

منبع:

1ـ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، عملیات کربلای5 (درهم شکستن دژهای دفاعی بصره)، تهران، 1382.

2- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، از فاو تا شلمچه، محمد درودیان، 1373،

3- سند شماره 15316/ پ‌ن، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، مصاحبه راویان جنگ با محسن رضایی، 1365/5/7 نوار شماره 17384.

4- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش قرارگاه نجف در عملیات کربلای5، حسین اردستانی،

5- سند شماره22762/‌ ن، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، هدایت عملیات کربلای5، قرارگاه خاتم‌الانبیاء^(ص)، 1365/10/24.

6- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، طراحی و انجام عملیات کربلای5، ص168تا170.

7- سند شماره 681 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ (گزارش تداوم عملیات در شرق بصره تا کربلای5)، نوشته محمد درودیان.