مقدمه
هنگامی که واحدهای ارتش عراق در شهریور ماه سال 1359 مرزهای ایران اسلامی را درنوردیدند، کمتر کسی پیش بینی می کرد که در مدت به نسبت کوتاهی، موازنه نظامی به نفع جمهوری اسلامی ایران برهم خورده و نیروهای دفاعی این کشور بتوانند فشار نظامی سنگینی را بر ارتش عراق وارد کنند. از منظر محاسبات استراتژیک مبتنی بر امکانات و استعداد نظامی صرف، احتمالا صدام مناسب ترین زمان ممکن را برای حمله به ایران انتخاب کرده بود: ارتش ایران در نتیجه تحولات مربوط به انقلاب اسلامی تا حد زیادی فرو پاشیده بود، ارتباط تسلیحاتی و تجهیزاتی ایران با کشورهای تامین کننده، به ویژه آمریکا تیره بود؛ نیروی نظامی سازمان یافته ای که بتواند به عنوان بدیل ارتش عمل نماید وجود نداشت؛ و از همه مهمتر، اختلافات و تنش های سیاسی داخلی، بحران های مختلفی را به کشور تحمیل کرده بود. اما به رغم همه این واقعیات استراتژیک، پس از مدتی، ورق به نفع ایران برگشت و پیکان حرکت های نظامی، پیمودن در جهنمی معکوس را آغاز کرد.
برای توضیح تغییر موازنه فوق، دلایل مختلفی قابل ذکر است، با این حال، مدعای مقاله حاضر آن است که دو عامل مهم تغییر دهنده (بدون نفی عوامل دیگر) عبارت بودند از: رهبری و نیروهای مردمی. این دو به عنوان عوامل برتر ساز اصلی توان دفاعی جمهوری اسلامی ایران توانستند بسیاری از خلاهای مادی را جبران کرده و آنچنان کیفیتی از خود به نمایش بگذارند که معدل توان نظامی را نه فقط به تساوی با حریف بکشانند (و به عبارتی، بار مجموعه کمبودها و نقصان های سخت افزاری و نرم افزاری نظامی را به دوش بکشند)، بلکه برای مدت زیادی از طول جنگ، کارآیی نظامی بمراتب بالاتری از حریف ارائه کرده و در موضع آفندی قرار گیرند.
کانون تمرکز این مقاله بر نقش رهبری در بسیج نیروهای مردمی برای جنگ قرار دارد. در جنگ ها، رهبران سیاسی معمولا کارکردهای گوناگونی، از کارکردهای مدیریتی و کنترلی گرفته تا کارکردهای انگیزشی و بسیجی ایفا می کنند. البته بسته به نوع سیستم سیاسی و نظامی و همچنین قابلیت های رهبران مختلف، این کارکردها ممکن است در حداقل یا حداکثر میزان و تنوع باشد. امام خمینی (ره) را می توان در زمره رهبرانی دانست که علاوه بر ایفای نقش های مختلف رهبری سیاسی کشور در زمان جنگ، کارکردهای متنوعی را نیز در عرصه رهبری جنگ به اجرا گذاشت: جنگ را سیاستگذاری و هدف گذاری کرد، مسیر تحولات آن را کنترل کرد، برایند تصمیم گیری های مربوط به جنگ را نظارت کرد، در لحظات بحرانی به جامعه و مسئولین روحیه بخشید و از همه مهمتر (حداقل در این مقاله) مردم را به مشارکت در جنگ فراخواند و با این کار، روند اعزام نیروهای مردمی به جبهه ها را تضمین نمود.
برای مشاهده کامل این مقاله می توانید فایل PDF آن را در تارنمای مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس مشاهده نمایید.
