در جلسه امروز فرماندهان ارتش و سپاه، پس‌ازاینکه حاضران موافقت خود را با ساعت ٢١:٣٠ به‌عنوان زمان آغاز درگیری با دشمن اعلام کردند،محسن رضایی اظهار داشت: «فردا ساعت نه‌و‌نیم شب ما عملیات را شروع می‌کنیم.»
ﻋﻤﻠﯿﺎت «ﺑﯿﺖاﻟﻤﻘﺪس» که در اداﻣﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ عملیات‌های آزادﺳﺎزى ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺷﻐﺎﻟﻰ ﺟﻨﻮب ﮐﺸﻮر ﻃﺮاﺣﻰ و اﺟﺮا ﺷﺪ، ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻓﺼﻠﻰ ﺟﺪﯾﺪ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎزی را در روﻧــﺪ ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد. در پی ﭘﯿﺮوزى اﯾﺮان در اﯾﻦ ﻋﻤﻠﯿﺎت و آزادﺳﺎزى ﺧﺮﻣﺸﻬﺮ، ﺗﺤﻮﻟﻰ راﻫﺒﺮدى در روﻧﺪ ﺟﻨﮓ اﯾﺠﺎد ﺷﺪ و رژﯾﻢ ﺑﻌﺜﻰ ﻋﺮاق در دﺳﺘﯿﺎﺑﻰ ﺑﻪ اﻫﺪاف تجزیه‌طلبانه‌اش در اﯾﺮان و ﺑﺮاﻧﺪازى ﻧﻈﺎم ﻧﻮﭘﺎى ﺟﻤﻬﻮرى اﺳــﻼﻣﻰ ﻧﺎﮐﺎم ﻣﺎﻧﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ آزادى ﺧﺮﻣﺸــﻬﺮ ﺟﺮاﺣﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاﺛﺮ اﺷﻐﺎل آن ﺑﺮ روح و ﺟﺴﻢ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان وارد ﺷﺪه ﺑﻮد، اﻟﺘﯿﺎم ﯾﺎﻓﺖ و ﺧﺮﻣﺸﻬﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻧﻤﺎد ﺷﮑﺴﺖ و ﺣﻘﺎرت ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺻﺪام و ﭘﯿﺮوزى ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺷﺪ. اﯾﻦ روﯾﺪاد ﻣﻬﻢ ﺑﺮ اﯾﺠﺎد ﺛﺒﺎت ﺳﯿﺎﺳﻰ در داﺧﻞ اﯾﺮان و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاى و ﺟﻬﺎﻧﻰ ﮐﺸﻮر ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺖ و رژﯾﻢ ﺑﻌﺜﻰ ﻋﺮاق را ﮐﻪ ﻋﻨﺼﺮى ﺗﻬﺪﯾﺪﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر می‌آمد، ﺑﻪ ﮐﺸﻮرى بی‌ثبات ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد. با توجه به اینکه عملیات بیت‌المقدس از دهم اردیبهشت سال 1361 تا سوم خردادماه 1361 انجام شد، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بر آن شده است تا اتفاقات این رویداد بزرگ و مهم را به‌صورت روزبه‌روز از کتاب روزشمار جلد نوزدهم جنگ ایران و عراق با عنوان «آزادسازی خرمشهر» به‌صورت گزارش بیان کند.
بررسی علل آماده نشدن قرارگاه‌های عملیاتی و بازنگری مجدد طرح مانور توسط فرماندهان
علی‌رغم گذشت دو روز از تصویب طرح مانور مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس، هنوز هیچ‌یک از قرارگاه‌های عملیاتی برای اجرای آن اعلام آمادگی نکرده‌اند؛ ازاین‌رو بعدازظهر امروز فرماندهان سپاه و ارتش گرد هم آمدند و پس از بررسی علل این موضوع و نیز بررسی مجدد طرح مانور قرارگاه‌های عملیاتی، تصمیم گرفتند این مرحله از عملیات را در ساعت ٢١:٣٠ فردا آغاز کنند.
در این جلسه که از ساعت ١٧:٤٠ در قرارگاه نصر آغاز شد، ابتدا حسن باقری، از توجیه تیپ‌های قرارگاه نصر و اعزام گشتی‌های آن برای شناسایی راه‌های نفوذ به مواضع دشمن خبر داد و گفت: «از ساعت ١ [بامداد، عراقی‌ها] آتش شدیدی روی منطقه می‌ریزند. دشمن شدیداً هوشیار بود؛ به‌طوری‌که گشتی هر دو تیپ [٢٧ محمد رسول‌الله (ص) و ٧ ولی‌عصر (عج)] نمی‌توانستند به خاکریز دشمن برسند.» وی سپس به جلسه مشترک فرماندهان ارتشی و سپاهی قرارگاه نصر اشاره کرد و ادامه داد: «توافق شد خط پدافندی‌شان را در غرب [جناح راست نیروهای قرارگاه نصر] به دژها [ی مرزی] برسانیم؛ یعنی تقریباً هزار و خرده‌ای خط را به جلو بکشیم. [عملیات] شمال جاده آسفالت [شلمچه خرمشهر] به نصر٣ واگذار شد و جنوب جاده آسفالت به نصر٢.» وی در پایان سخنان خود مشکل کنونی قرارگاه نصر را نداشتن اطلاعات کافی از وضعیت زمین و مواضع دشمن در محور واگذارشده به این قرارگاه اعلام کرد و گفت که به همین منظور قرار است گشتی‌های شناسایی به همراه گروه‌های تخریب امشب مجدداً اعزام شوند.
غلامعلی رشید هم از شناسایی کامل محور واگذارشده به قرارگاه فتح (غرب جاده اهواز خرمشهر) گزارش داد و گفت: «مانور تیپ‌هایمان مخصوصاً مانور جزءبه‌جزء گردان‌ها هم امروز مشخص شد که دو تیپ ما با استعداد سیزده، چهارده گردان وارد عمل می‌شوند. تیپ٨ نجف درست در حاشیه جاده اهواز خرمشهر [تا محدوده جاده خرمشهر شلمچه] عمل می‌کند و تیپ امام حسین (ع) هم که قدرت رزمی بیشتری دارد و کیفیتش بالاتر است، آن را گذاشته‌ایم از حاشیه شرقی نهر عرایض بیاید پایین [و پس از عبور از جاده خرمشهر شلمچه و رسیدن به اروندرود] رو به خرمشهر ... که از ورود دشمن از شرق به غرب جلوگیری کنند.» وی پس از تشریح جزئیات مانور این دو تیپ، از طرح قرارگاه فتح برای اجرای یک عملیات ایذایی در غرب خط پدافندی این قرارگاه در نوار مرزی جنوب جاده حسینیه با هدف انهدام نیروی دشمن خبر داد.
مجید بقایی نیز در گزارش خود از تغییر مأموریت قرارگاه فجر و کمبود نیرو در تیپ٣٣ المهدی (عج) به‌عنوان دلایل آماده نشدن به‌موقع این قرارگاه نام برد و سپس با اظهار اینکه شناسایی محور این قرارگاه در غرب نهر عرایض قرار است امشب تکمیل شود، از واگذاری یک گردان نیرو به تیپ المهدی (عج) در روز جاری خبر داد. وی در تشریح مانور یگان‌های تحت امر قرارگاه فجر گفت: «تیپ المهدی (عج) بعدازاینکه خط [دشمن در غرب سیل‌بند عرایض] را شکست، پشت اینجا [انتهای شمالی نهر عرایض] بایستد و از اینجا جلوتر نرود. ... بعد آن تیپ ادغامی یعنی فجر ۳ [تیپ امام سجاد (ع) سپاه و تیپ ۳ پیاده لشکر ۷۷ ارتش] حرکت خود را آغاز کند و وقتی رسید به جاده [خرمشهر شلمچه] و خواست از آن عبور کند، تیپ المهدی (عج) پیشروی کرده و با رسیدن به اروند به‌طرف غرب پدافند می‌کند.»
احمد غلامپور و عزیز جعفری هم در گزارش‌های خود ضمن اشاره به تراکم نیروی دشمن در محورهای طلائیه و کوشک، طرح قرارگاه قدس را برای اجرای عملیات ایذایی در سه محور طلائیه، کوشک و شمال تقاطع حسینیه مرز با هدف انهدام نیروهای عراقی تشریح کردند.
زمان اجرای مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس
پس از گزارش فرماندهان قرارگاه‌های عملیاتی، حاضران در جلسه به بحث درباره تعیین زمان آغاز عملیات مرحله چهارم پرداختند. سرهنگ حسنی‌سعدی، زمان حرکت نیروها را ساعت ١٩:٠٠ تا ١٩:٣٠ و زمان آغاز درگیری را ساعت ٢١:٣٠ تا ٢٢:٠٠ پیشنهاد کرد. حسن باقری هم با تأکید بر هماهنگی در شروع حرکت نیروها گفت: «ساعت هفت‌و‌نیم [عصر] هوا تاریک است. نیم‌ساعت هم این‌ها [نیروها] تا نماز بخوانند و جمع شوند، ساعت ٨ می‌شود ... ساعت نه‌و‌نیم که درگیر شویم، ما [تا روشنایی هوا] هفت ساعت وقت داریم.»
در پایان جلسه، پس‌ازاینکه حاضران موافقت خود را با ساعت ٢١:٣٠ به‌عنوان زمان آغاز درگیری با دشمن اعلام کردند، محسن رضایی اظهار داشت: «فردا ساعت نه‌و‌نیم شب ما عملیات را شروع می‌کنیم.»[1]
درگیری واحدهای گشتی قرارگاه نصر با نیروهای عراقی در نوار مرزی
به‌منظور شناسایی محور واگذارشده به قرارگاه نصر برای اجرای مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس، واحدهای گشتی تیپ٢٧ محمد رسول‌الله (ص) و تیپ٧ ولی‌عصر (عج) پس از شناسایی قسمتی از منطقه شرق نوار مرزی شمال جاده شلمچه ـ خرمشهر و نزدیک شدن به مواضع نیروهای عراقی، با واکنش آن‌ها مواجه شدند و به عقب بازگشتند.
واحدهای گشتی تیپ محمد رسول‌الله (ص) و تیپ ولی‌عصر (عج) سپاه پاسداران از قرارگاه عملیاتی نصر که از شب گذشته برای شناسایی معابر نفوذی شمال شلمچه (منطقه واگذارشده به قرارگاه نصر برای اجرای مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس) به این منطقه اعزام شده بودند، در نخستین ساعت بامداد امروز پس از حدود ٥/٢ کیلومتر پیاده‌روی و با نزدیک شدن به خاکریزهای عراقی واقع در یک کیلومتری شمال جاده شلمچه خرمشهر با آتش شدید توپخانه دشمن مواجه شده و ناچار به عقب بازگشتند. عراقی‌ها نیز ضمن اجرای آتش که از ساعت ٠١:٠٠ تا ساعت ٠٣:٤٥ ادامه داشت، در تیم‌های ٢ و ٤ نفری به مین‌گذاری منطقه مقابل مواضع خود مشغول بودند.[2]
تیپ محمد رسول‌الله (ص) دراین‌باره گزارش داد: یک گروه شناسایی که از ساعت ٢٣ شب گذشته از منطقه خودی به‌طرف خاکریز دشمن حرکت کرده بود، به یک جاده رسیده و سپس به‌موازات آن پیش رفته و پس از طی ٢٥٠٤ متر میدان‌های مین دشمن را در دو طرف جاده مشاهده می‌کند که حدود ٣٠٠ متر عمق دارند و دشمن در حال گسترش آن‌هاست.
گزارش تیپ٧ ولی‌عصر (عج) نیز حاکی است که یک گروه شناسایی به همراه یک گروه تخریب از مجاور دژ مرزی به‌طرف جنوب حرکت کرده و پس از پیمودن ٢٨٠٠ قدم با یک میدان مین به عمق ٤٠٠ متر مواجه می‌شود. پس‌ازاینکه گروه تخریب معبری به عرض حدود ١٠ متر در این میدان باز می‌کند، منطقه به‌شدت زیر آتش دشمن قرار می‌گیرد و دو گروه یادشده ناچار به عقب بازمی‌گردند. یک گروه دیگر هم که از ٥/١ کیلومتری شرق دژ مرزی به سمت جنوب حرکت کرده بود، پس از طی حدود ٥٠٠ قدم با یک میدان مین مواجه می‌شود. این گروه به پیشروی خود ادامه می‌دهد و هنگامی‌که به ٦٠٠ متری خاکریز دشمن می‌رسد، عراقی‌ها منطقه را زیر آتش قرار می‌دهند. گروه یادشده نیز با تحمل یک شهید و ٢ مجروح به عقب بازمی‌گردد.[3]
منابع:
[1] سند شماره ٥٠٠٢/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: (هدایت عملیات) عملیات بیت‌المقدس، (قرارگاه کربلا، ٣١/٢/١٣٦١، نوار شماره ٢٧٣٤)، عبدالله درویشی، صص ١٣ - ١١؛ و - سند شماره ٥٠٠٣/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: (بررسی علل عدم آمادگی نیروها برای عملیات) عملیات بیت‌المقدس، (قرارگاه کربلا، ٣١/٢/١٣٦١، نوار شماره ٢٧٣٢)، عبدالله درویشی، صص ٣٨ - ١؛ و - سند شماره ٣٩/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه کربلا در عملیات بیت‌المقدس، ٤/٣/١٣٦١، عبدالله درویشی، صص ٤ - ١.
[2] سند شماره ١٤١٥٢٠ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای اطلاعاتی رکن٢ نیروی زمینی ارتش در قرارگاه کربلا، شماره ٤٩١، ٣١/٢/١٣٦١، ص١؛ - سند شماره ٥٠٠٢/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص١٢.
[3] سند شماره ٧٧٤٦ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: واحد اطلاعات عملیات قرارگاه نصر، ١/٣/١٣٦١، صص ١ و ٢.
