روزشمار
پنجشنبه
9 فروردين 1358
30 ربيع الثاني 1399
29 مارس 1979
531
با ادامه مذاكرات بين هيأت اعزامي‌از تهران و " هيأت نمايندگي تركمن " آتش‌بس چند ساعته‌اي در گنبدكاووس برقرار شد . روزنامه كيهان در اين باره گزارش داد : « از صبح امروز ، اوضاع اين شهر همچنان آرام بود و صداي تيراندازي گهگاه به گوش مي‌رسيد و دو طرف مخاصمه در خيابانها با بلندگو مردم را به آرامش و خودداري از شليك گلوله دعوت كردند . با اين حال هنوز اكثر مردم جرأت بيرون آمدن از خانه‌هاي خود را ندارند و ادارات همچنان تعطيل است . » براساس همين گزارش ، خوشرويي سرپرست فرمانداري گنبدكاووس با اعلام اينكه مذاكرات بين طرفين ادامه دارد ، افزود : در هيأت نمايندگي تركمنها براي مذاكره با هيأت اعزامي‌دولت ، دكتر شهنازي ، ارزانس ، دكتر جهاني ، آهنگري و محمد نيازي عضويت دارند . وي اضافه كرد : افرادي كه به اسارت دو طرف درآمده‌اند هنوز مبادله نشده‌اند و در اسارت به سر مي‌برند . خوشرويي گفت : سرپرستي هيأتي را كه از سوي آيتالله طالقاني به گنبد اعزام شده‌اند ، مهندس محسن اسماعيل رئيسي بر عهده دارد . وي در مورد تعداد تلفات درگيريها تا ساعت 5/8 روز نهم فروردين اظهار كرد : تاكنون 27 نفر كشته و 73 نفر زخمي‌شده‌اند . ( 1 )
ما اين آتش‌بس چند ساعت بيشتر دوام نداشت و مجدداً درگيري شديدي بين طرفين آغاز گرديد . روزنامه اطلاعات در گزارشي تحت عنوان " جنگ سنگر به سنگر در گنبد " نوشت : « حدود ساعت يك بعدازظهر … تيراندازي شديد و ناگهاني آرامش چند ساعته شهر گنبدكاووس را برهم زد . در لحظات نخست اين تيراندازي شش تن از پاسداران اعزامي‌از تهران مجروح شدند . با ادامه درگيري ، تركمنها به سوي آمبولانس گروه امداد آيتالله طالقاني تيراندازي كردند كه در نتيجه يك امدادگر زخمي‌شد . 17 نفر ديگر نيز در جريان درگيريها مجروح شده‌اند … جسد چهار تن از كشته‌شدگان در باغ ملي افتاده است و هيچ‌كس جرأت انتقال اجساد را به خاطر تيراندازي شديد ندارد . رفت‌وآمد به گنبدكاووس بشدت كنترل مي‌شود . در مسير آزادشهر تا فلكه مركزي شهر گنبد ، در هر 5 كيلومتر پاسداران‌انقلاب و نظاميان مستقر‌هستند و با اسم شب و علامتهاي رمز ، افراد‌ناشناس را شناسايي‌مي‌كنند . » ( 2 ) روزنامه‌كيهان نيز طي يك گزارش‌اختصاصي درمورد وقايع‌امروز گنبد
نوشت : « تيراندازي در گنبد هنوز قطع نشده و بشدت ادامه دارد . مذاكرات طرفين نيز هنوز نتيجه‌اي به دست نداده است ، زيرا اعتماد هر دو گروه از يكديگر سلب شده و تا زماني كه اطميناني به وجود نيايد ، كشتار و تيراندازي ادامه خواهد داشت . در اكثر خيابانهاي گنبد حتي پرنده‌اي نمي‌تواند پرواز كند . حركت هر جنبنده‌اي با آتش تفنگ ژ - 3 و ته‌پر همراه مي‌شود . به همين لحاظ عده زيادي از مجروحان و مقتولان در خيابانها و پياده‌روها افتاده‌اند … تيراندازان در خانه‌ها سنگر گرفته و از داخل ساختمانها به سوي يكديگر تيراندازي مي‌كنند … هم‌اكنون كليه راههايي كه از هر دو طرف به گنبد ختم مي‌شود ، زير شديدترين كنترلها قرار گرفته است و هرچه به گنبد نزديكتر شويد ، شدت كنترل زيادتر مي‌شود . سنگرها در دو طرف جاده مستقر شده و از جاده و پلها بشدت مواظبت مي‌شود … شدت رگبار تيراندازي به حدي بود كه هيأت مطبوعاتي استراليايي به محض ورود به دروازه گنبد و مشاهده وضع تيراندازي فورا برگشتند … در مركز شهر تيراندازي شديدي جريان دارد و طرفين از خيابان و ساختمانها بر روي هم تيراندازي مي‌كنند … چند پاسگاه در نقاط مختلف تركمن‌نشين خلع سلاح شده‌اند و اسلحه‌هاي آنها در اختيار تركمنها قرار گرفته است ، از جلمه ، پاسگاههاي " اينچه برون " و "داشلي برون" . گفته مي‌شود سرگرد محبي فرمانده ستون اعزامي از آزادشهر و افسر ديگري از سمت خود استعفا داده‌اند … پاسگاه " ياغلي مرام " به وسيله تركمنها محاصره شد ، اما با رسيدن نيروهاي كمكي ژاندارمري خط محاصره شكسته شد . در سقوط پاسگاههاي ، كليه وسائل و تجهيزات پاسگاهها در اختيار تركمنها قرار گرفته است . به همين مناسبت از كليه پيامهايي كه مخابره مي‌شود ، تركمنها با خبر مي‌شوند . » به نوشته كيهان ، برخي مطلعين علت اصلي ناآراميهاي گنبد را در تحريكات زمينداران بزرگ و امراي لشكري و مقامات كشوري رژيم سابق ، ساواكيها و عناصر ضدخلقي مي‌دانند كه براي جلب توده تركمن ابتدا از تقسيم زمين آغاز كردند . ( 3 ) همچنين به نوشته اطلاعات ، به گفته آگاهان محلي گروهي از تركمنها و ضدانقلابيون با پيشبيني رويدادهاي اخير به‌اندازه كافي دارو و لوازم پزشكي تدارك ديده بودند .
مسؤولان و مقامات محلي ، قبول رعايت موافقتنامه آتش‌بس را بدون هيچ‌گونه قيد و شرط از طرفين مخاصمه خواسته‌اند و اعلام كرده‌اند تا ايجاد آرامش كامل در شهر حاضر به انجام هيچ‌گونه مذاكره‌اي با تركمنها نخواهند بود . به گفته مقامات محلي ، حضور آيتالله طالقاني در اين شرايط حساس در گنبد براي پايان دادن به مخاصمه بهترين راه حل است . روزنامه اطلاعات در مورد علت بروز درگيريها نوشت : « به نظر مي‌رسد كه گروهي از تركمنها معتقدند منطقه گنبد بايد از وجود افراد غيرتركمن خالي شود و اين در حالي است كه نيمي‌از اهالي شهرستان گنبد را افراد غيرتركمن تشكيل مي‌دهند . ( 4 ) در پيگيري اين هدف ، گروهي از تركمنها با پخش اعلاميه و تماسهاي تلفني تهديد كرده‌اند كه مانع انجام رفراندوم خواهند شد و هركس به صندوقهاي راي نزديك شود ، ترور مي‌شود . اين تهديد در شرايطي صورت مي‌گيرد كه علماي تركمن آمادگي خود را براي برگزاري هر چه بهتر رفراندوم اعلام كرده‌اند . » ( 5 )
532
به دستور دولت ، نيروهاي ارتش به گنبد اعزام شدند . سخنگوي دولت اطلاعيه‌اي در مورد وقايع گنبد در اختيار مطبوعات قرار داد كه در آن آمده است : « وقايع گنبدكاووس متأسفانه منجر به خلع سلاح چند پاسگاه ژاندارمري و دستگيري رئيس شهرباني و اشغال شهرباني گرديد . با توجه به عدم تاميني كه به جهات فوق براي مردم شهر در روزهاي گذشته به وجود آمد ، تصميم گرفته شد كه خلاء نيروهاي انتظامي‌به وسيله عناصري از ارتش ملي - اسلامي‌پر شود . بدين مناسبت در ظرف شب گذشته و امروز تعدادي از برادران نظامي‌به اطراف شهر گنبد اعزام گرديدند كه مجدداً نظم عمومي‌را مستقر كنند تا موضوع مهم و ملي رفراندوم با شرايط مساعدتري به موقع اجرا گذارده شود . ضمناً عناصر نظامي، تعدادي طبيب و مقداري دارو و وسايل بهداشتي همراه دارند و نيز تعدادي هلي‌كوپتر به منظور حمل و نقل مجروحين به بيماريستانهاي مجهز تهران و شهرستانهاي مجاور در اختيار فرمانده نظامي‌مستقر در جوار شهر مي‌باشد . مردم محترم و غيور گنبدكاووس مي‌توانند مشكلات و موارد مورد نظرشان را با قرارگاه فرماندهي اعزامي‌در ميان گذارده و از همگامي‌و همكاري خودشان با برادران سرباز مضايقه نفرمايند . بديهي است اين نيروها تا استقرار مجدد نيروهاي اتتظامي- شهرباني و ژاندارمري - در موضع خود باقي خواهند ماند . » ( 6 )
533
امروز بطور رسمي اعلام شد كه سازمان چريكهاي فدايي در درگيري گنبد شركت مستقيم دارد . حجت‌الاسلام حسين عمادي نماينده مشترك نخست‌وزير ، ستاد عملياتي قم ، ستاد عملياتي مشهد و مسؤول برگزاري رفراندوم در گنبدكاووس در اين باره گفت : « به محض شروع درگيري در گنبد ، گروه كثيري كه از چريكهاي وابسته به يك سازمان چريكي از شهرهاي مختلف به اين منطقه هجوم آوردند و تا به حال براي اينكه موقعيتشان تضعيف نشود ، سعي مي‌كنند كشته‌هاي خود را پنهان كنند . » وي افزود : « در يك مكالمه تلفني كه از تهران با گنبد شنيده شد ، خانمي‌از ستاد يكي از سازمانهاي چريكي سؤال مي‌كرد چه مقدار اسلحه نياز داريد برايتان بفرستيم . » حجت‌الاسلام عمادي اضافه كرد : « اهالي غيرتركمن گنبدكاووس هيچ‌گونه اختلافي با تركمنها ندارند و ضدانقلابيون و فئودالهاي گذشته و وابستگان به رژيم سابق با كمك چريكهاي فدايي خلق و ماركسيستها اين وضع را به وجود آورده‌اند و عليه مردم گنبد وارد جنگ شده‌اند . » ( 7 ) در همين حال، روزنامه كيهان از موضع هواداري از سازمان چريكهاي فدايي خلق نوشت : « در گنبد شايع كرده‌اند كه گروهي از هواداران فداييان خلق در ميان دستگير‌شدگان هستند و آنان اقرار به عضويت در گروه فداييان خلق كرده‌اند . » ( 8 )
در اين حال ، برخي شاخه‌هاي محلي سازمان چريكهاي فدايي و مجاهدين خلق دخالت در درگيريهاي گنبد را تكذيب كردند . سخنگوي فداييان خلق در گرگان با اشاره به اخبار مربوط به دخالت سازمان مذكور در درگيري گنبد گفت : « اين تهمتي است كه به گروه ما وارد مي‌آيد و اصولا گروه ما در گنبد به روي هيچ‌كس آتش نگشوده‌است . » سخنگوي مذكور اعلاميه‌اي را در اختيار روزنامه كيهان گذاشت كه در آن هر نوع درگيري و جنگ‌افروزي را محكوم كرده‌اند و كساني كه آتش‌بس را رعايت نكنند ، تحت هر برنامه‌اي كه باشد ، توطئه‌گران ضدانقلابي و دشمن خلق معرفي شده‌اند. از سوي ديگر، روزنامه كيهان نوشت : چند تن از سران تركمن … گفتند : « ما قبل از پيروزي نهضت با مجاهدين [ خلق ] قرار گذاشتيم كه تمامي‌منطقه تركمن‌نشين استان مستقلي گردد كه مركز آن گنبد باشد. » اين موضوع را با شاخه مجاهدين در گرگان در ميان گذاشتيم ، آنان اين ادعا را تكذيب كردند و هرگونه قراردادي را بي‌پايه خواندند . ( 9 )
534
اعضاي حزب دمكرات كردستان با امام خميني در قم [ با تعيين وقت قبلي به مدت 45 دقيقه ] ديدار كردند . ( 10 ) عبدالرحمن قاسملو دبيركل حزب دمكرات كردستان درباره مسائلي كه با امام در ميان گذاشته شد ، گفت : « ما در ملاقات با امام خميني خواسته‌هاي مردم كردستان را به عرض امام رسانديم و نگراني خودمان را از تحريكات ضدانقلاب در كردستان اظهار كرديم . در مقابل امام به وحدت كلمه تكيه كردند و گفتند بايد در زمان انقلاب وحدت كلمه حفظ شود و صرف نظر از مذهب و مليت ، همه بايد حقوق مساوي داشته باشند و همه آزادانه [ و ] بدون هيچ‌گونه ستمي‌در ايران زندگي كنند . » قاسملو افزود : «ما اميد داريم اين اولين ملاقات بتواند در آينده تفاهم بيشتري بين رهبري انقلاب و حزب دمكرات كردستان به وجود بياورد و اين تفاهم به حل مسائلي كه در آينده خواهي نخواهي پيش خواهد آمد ، كمك كند . دبيركل حزب دمكرات كردستان ضمن تشريح چارچوب خودمختاري كردستان در نظر آن حزب ، گفت : « ما مي‌گوييم مسائل مربوط به ارتش ، مربوط به روابط خارجي ، مسائل مربوط به سياست پول و ارزهاي كشور و چاپ اسكناس و مسائل مربوط به برنامه‌هاي درازمدت اقتصادي كه سرمايه‌گذاري زيادي لازم دارد ، منحصراً در صلاحيت دولت مركزي خواهد بود . بقيه اموري كه مربوط به مسائل ارضي مي‌شود از طرف خود مردم در چارچوب سازمان ها و ارگانهاي خودمختاري اداره خواهد شد . » وي اضافه كرد : « ما معتقديم ژاندارمري و پليس كه الان در كردستان ايجاد نفرت مي‌كنند ، با عناوين ديگري مثل گارد ملي و يا پاسداران انقلاب براي حفظ امنيت داخلي تشكيل شوند و اين البته در صلاحيت سازمان هاي خودمختاري است . » ( 11 )
535
گروههاي مخالف انقلاب اسلامي‌كه در كردستان برخورد مسلحانه را برنامه‌ريزي و ترويج مي‌كنند در تهران امر تبليغات و توجيه همان اقدامات را در افكار عمومي‌و نيز اقدامات سازماندهي شده جهت اعلام موجوديت و حضور سياسي را دنبال مي‌نمايند . در همين چارچوب ، امروز يك تجمع توسط افرادي كه روزنامه كيهان آنها را " هواداران خلق كرد " خواند در زمين چمن دانشگاه تهران برپا گرديد . اجتماع‌كنندگان ضمن اعتراض به حوادث نوروز كردستان ، خواستار مجازات مسببان اين وقايع شدند . براساس همين گزارش : « مقارن ساعت 5/2 بعدازظهر در حالي كه چندين هزار نفر دز زمين چمن اجتماع كرده‌بودند ، مراسم اعتراض به كشتار مردم سنندج آغاز شد . ابتدا گزارش سازمان انقلابي زحمتكشان كردستان ايران ( كومه‌له ) توسط يكي از دختران كرد خوانده شد . پس از پايان گزارش سازمان انقلابي زحمتكشان كردستان ، تمامي‌حاضران در اجتماع يكصدا شعار مي‌دادند : " دمكراسي براي ايران ، خودمختاري براي كردستان ، خلق كرد پيروز است ، ارتجاع نابود است . " سپس يكي از كردهاي مقيم تهران سخناني به زبان كردي ايراد كرد و گفت : « خلق كرد خواهان آزادي و حق تعيين سرنوشت است ولي اين آزادي جدا از آزادي ساير خلقهاي ايران نيست . » سپس خبري از گنبد و تركمن‌صحرا خوانده شد و به دنبال اين خبر حاضران فرياد مي‌زدند : " ارتش خلق ايران ايجاد بايد گردد ، قره‌ني نابود بايد گردد . "
تهران - هتل اينتركنتيانتال - مصاحبه رهبران حزب دمكرات كردستان - نفر ايستاده عبدالرحمن قاسملو
سپس پيامهاي همبستگي خلق عرب ، كانون مستقل معلمان ، گروهي از دانش آموزان دبير ستان كيهان‌نو و بيانيه توضيحي گروهي از پزشكان خوانده شد . پيام كردهاي مقيم مركز و كردهاي اروميه نيز در اين اجتماع خوانده شد . اين اجتماع در ساعت 20 : 3 دقيقه با سرود كردي" اي رفيق " پايان گرفت . اين اجتماع كه تحت عنوان " دفاع از جنبش خلق كرد " برگزار شد ، ابتدا قرار بود به صورت يك راهپيمايي از دانشگاه تهران انجام شود ، اما اين راهپيمايي به دلايلي انجام نشد . روزنامه كيهان به نقل از منبعي كه وي را " يكي از مسؤولان برگزار‌كننده اين اجتماع" ناميد ، در اين باره نوشت : « اگر بيرون مي‌رفتيم و به راهپيمايي مي‌پرداختيم ، شايد زدوخورد پيش مي‌آمد و ما كه هدفمان در درجه اول حفظ وحدت در صفوف متحد خلق است ، براي جلوگيري از تفرقه و نفاق بهتر ديديم كه تظاهرات و راهپيمايي در خيابانها را به اجتماعي در زمين فوتبال دانشگاه محدود كنيم . » ( 12 )
از سوي ديگر ، گروهي كه مطبوعات آنها را " كردهاي مقيم مركز " خواندند در دانشگاه صنعتي تهران گرد آمدند و آنچه را كه " كشتار مردم سنندج " مي‌ناميدند ، محكوم كردند . براساس اين گزارش در دست اجتماع‌كنندگان شعارهايي بود كه به زبان فارسي و كردي نوشته شده بود و شعارهايي كه بر زبان جاري شد ، به اين شرح بود :
" خلق كرد پيروز است ، ارتجاع نابود است ؛ تركمن پيروز است ، ارتجاع نابود است ؛ اتحاد اتحاد ضرورت انقلاب . "
در اين اجتماع ، ابتدا صارم‌الدين صادق وزيري ، نماينده كردهاي مقيم مركز سخن گفت و ضمن محكوم كردن " كشتار مردم " و " واقعه ننگين كردستان " اعلام نمود : « آزادي در حكومت اسلامي از جمله مفاهيم كلي است كه بايستي در نظر گرفته شود . امر همه ما كردها ، يك امر خودمختاري با دمكراسي است و اين خودمختاري مفهوم حقوقي و سياسي دارد . ما انتظار داشتيم كه قبل از رفراندوم تكليف ما معلوم شود . كار ما يك كار سياسي و توضيحي است . ما بايد به همه مردم بگوييم خودمختاري ، يعني خودمختاري براي كردستان از دمكراسي در سراسر ايران جدا نيست . در طول چندين سال ما را به اتهام تجزيه‌طلبي خفه كردند . آنچه مهم است اين است كه افراد ساده‌لوح را بايد توجيه كرد . تفرقه افكني به عنوان مذهبي و غيرمذهبي خيانت است . ما همه كرد هستيم و در يك امري قرار گرفته‌ايم كه آن امر بر حق ماست و آن خودمختاري است . »
سپس قطعنامه گردهمايي توسط يكي از خانمهاي كرد قرائت شد . متن قطعنامه گردهمايي به اين شرح است : « جمعيت كردهاي مقيم تهران در جلسه نهم فروردين 58 پس از استماع گزارش هيأتي كه در رابطه با ماجراي فاجعه سنندج به آن شهر رفته بودند ، بخصوص گزارش مستدل نماينده اعزامي‌جمعيت به كردستان ، با ابراز نهايت تأسف و انزجار از اعمال وحشيانه دژخيمان و عوامل واقعي ضدانقلاب ، [ عوامل ] تجزيه طلبي و ضدانقلابي كه موجبات كشتار فجيعي را در سنندج فراهم كرده و بيش از 100 تن را كشته و صدها تن را زخمي‌كرده‌اند ، قطعنامه زير را به اتفاق آرا تصويب و اجراي مصرانة آنرا از دولت خواستارند :
1 - ما مجازات صفدري روحاني‌نماي جنايتكار را كه عامل و محرك اصلي اين كشتار بوده و تمام همدستان و مسببين اين واقعه خونين را از دولت خواستاريم ؛
2 - طبق شواهد و قراين ، سرلشكر قره‌ني در طراحي اين توطئه خائنانه مداخله داشته و دستور كشتار مردم بي‌گناه سنندج را به هلي‌كوپتر و خمپاره‌اندازهاي ارتشي داده . بركناري او به هيج‌وجه كافي نيست ، لذا خواستار بررسي بيشتر واقعه و معرفي كليه عاملين و مجازات آنها مي‌باشيم ؛
3 - ما ضمن تأييد مجدد رهبري آيتالله سيد‌عزالدين حسيني براي مذاكرات هيأتهاي نمايندگي كرد با مقامات رسمي‌هر نوع تفرقه‌افكني افراد فاقد صلاحيت را شديداً محكوم مي‌كنيم و اعلام مي‌داريم مردم كردستان مدعيان رهبري مذهبي را چون مفتي‌زاده طرح و محكوم مي‌كنيم ؛
4 - ما روش يك طرفه و مغرضانه راديو و تلويزيون را در رابطه با فاجعه سنندج شديداً محكوم نموده و آنرا اهانت به خلق كرد مي‌دانيم و خواستار رسيدگي فوري به اين جريان هستيم » .( 13)
536
روزنامه كيهان گزارش داد : امام خميني رهبر انقلاب طي نامه‌اي به حجت‌الاسلام سيدعلي خامنه‌اي ماموريت داد تا براي رسيدگي به مشكلات مردم سيستان و بلوچستان و تشريح انقلاب اسلامي ايران به آن منطقه عزيمت كند . متن نامه امام به شرح زير است :
بسمه تعالي
جناب مستطاب حجت‌الاسلام آقاي سيدعلي آقا خامنه‌اي دامت‌افاضاته
در طول پنجاه سال رژيم سفاك پهلوي ، هميشه برادران و خواهران منطقه سيستان و بلوچستان مورد ظلم و جور بوده‌اند ، لذا جناب عالي به آن منطقه رفته و به خواستهاي اهالي محترم آن مناطق رسيدگي نماييد و انتظارات مردم دلير آن ديار را براي اينجانب و اولياي امور گزارش دهيد . خداوند به شما و اهالي شجاع آن مناطق توفيق عنايت فرمايد . ضمناً انقلاب اسلامي ايران را كه به خواستهاي آنان جواب مثبت داده است ، توضيح داده و آنان را به شركت در رفراندوم تشريق نماييد .
والسلام عليكم ؛ روح‌الله الموسوي‌الخميني ( 14 )
مهندس بازرگان ، نخست‌وزير دولت موقت نيز پيامي‌به اين شرح براي اهالي بلوچستان فرستاد :
بسمه تعالي ؛ برادران هموطن و همكيش بلوچ ! بسيار مايل بودم به اتفاق دوست و همكار عزيزم تيمسار دكتر مدني به بلوچستان مي‌آمدم و شما را از نزديك مي‌ديديم و صحبت مي‌كرديم ، اما متاسفانه گرفتاريهاي روزمره و سنگيني كار و مخصوصاً تداركات رفراندوم ، مانع از اين فيض و لذت براي من شد ، بطوري كه حالا ناچارم آرزو و انتظار يك فرصت نزديكي را داشته باشم . همانطور كه براي برادران تركمن دو شب قبل گفتم : انقلاب اسلامي ايران كه با همكاري و فداكاري و همبستگي تمام طبقات و طوايف اين مملكت به شكر خدا به عاليترين پيروزي نايل شد و نظام استبدادي را سرنگون كرد ، بين افراد ملت اعم از مسلمان چه شيعه و سني و يا اقوام مختلف اعم از فارس ، ترك ، بلوچ ، لر ، تركمن ، كرد ، بختياري و غيره فرقي نمي‌گذارد و با يك چشم به همه نگاه ميكند . در قانون اسياسي جمهوري اسلامي‌هم كه به دست دولت انتخاب امام و مورد اعتماد خود شما در شرف تهيه براي پيشنهاد به شوراي انقلاب و مجلس مؤسسان است ، در آنجا هم حقوق حقه و قانوني و طبيعي همه مردم ايران ، چه شيعه و چه سني و همچنين اقليتهاي موحد اهل كتاب محفوظ و مراعات شده و محترم خواهد بود .
به اميد ديدار نزديك و همكاري و هماهنگي خيلي بيشتر . ( 15 )
در همين حال ، روزنامه اطلاعات از زاهدان خبر داد كه 150 نفر از بلوچهاي افراطي مقيم زاهدان به پشتيباني از مردم كردستان در خيابانهاي اين شهر راهپيمايي كردند و در مخالفت با جمهوري اسلامي‌شعارهايي دادند . يكي از شعارهاي اين گروه اين بود : " آري يا نه ، يك حقه جديد است . " به دنبال اين تظاهرات آيتالله كسعمي‌خراساني كه از سوي روزنامه اطلاعات رهبر مذهبي شيعيان معرفي شد و حضرت مولانا عبدالعزيز پيشواي مذهبي برادران اهل تسنن طي پيامهايي كه از راديو و تلويزيون مركز زاهدان پخش شد ، شركت در چنين راهپيماييها را تحريم كردند . پيشوايان مذهبي استان به اتفاق خاطرنشان كردند مردم مبارز سيستان و بلوچستان به اين نغمه‌هاي ناهماهنگ توجه نكنند و با شركت در رفراندوم ملي و دادن راي به جمهوري اسلامي، رشد فكري خود را به ثبوت رسانند و فرمان رهبر انقلاب مقدس اسلامي ايران حضرت آيت‌الله‌العظمي امام خميني را اجرا كنند . آنها ضمن محكوم كردن اعمال فرصت‌طلبان و تفرقه‌اندازان اعلام كردند : « برپاكنندگان اين قبيل تظاهرات ، عمدتاً از سرسپردگان رژيم منحط گذشته و عوامل جنايتكار ساواك هستند كه به جز ايجاد نفاق و تفرقه بين برادران مسلمان و اقشار مردم و بلوا و آشوب ، هدف ديگري ندارند . » ( 16 )
537
ارتش جمهوري اسلامي‌هرگونه حمله‌اي به پادگانها و مقرهاي نظامي‌را بشدت سركوب ميكند . عباس اميرانتظام سخنگوي دولت در اين باره گفت : « ما هيچ‌گونه تحمل تجاوز به ارتش جمهوري اسلامي‌كه پس از انقلاب پاكسازي شده است را نمي‌توانيم تحمل بكنيم و اگر كسي به پاسگاه پليس يا ژاندارمري يا نيروهاي انتظامي‌حمله كند ، صرف نظر از اينكه حمله كننده چه كسي باشد ، اين حملات دفع خواهد شد و دولت نمي‌تواند تحمل كند كه ارتش ملي يا سازمانهاي انتظامي‌كه به وجود آورده ، تحت هر عنواني مورد حمله و تهاجم قرار گيرد . »
وي افزود : « كساني كه به پادگان سنندج حمله كردند و در نتيجه دفاع ارتش كشته شدند ، اين گناه به گردن خودشان است و بايد دولت اقدام كند كه مسببين اين حمله را بشناسد و به مردم ايران نشان دهد كه اينها چه كساني بودند كه در اين لحظات حساس انقلاب ملت ما به خودشان اجازه دادند كه به پادگانهاي نظامي‌حمله كنند . من باز تكرار مي‌كنم كه در هر نقطه ايران ، اگر هر حمله‌اي به پادگانها از طرف هر شخصيتي كه باشد صورت گيرد ، بشدت سركوب خواهدشد . »
اميرانتظام در مورد بازسازي سازمان امنيت كشور اظهار داشت : « يك گروه سه نفري براي تصفيه به سازمان امنيت اعزام شده‌اند . اين سازمان وسائل و دستگاههاي عظيمي‌دارد كه ميلياردها دلار ارزش دارد و به هر صورت اين تأسيسات عظيم ان‌شاء‌الله هيچ‌وقت حتي تا 2500 سال ديگر هم عليه ملت ايران به كار گرفته نخواهد شد ولي مي‌توان از آنها براي كنترل بيگانگان و جاسوسان خارجي استفاده كرد . » ( 17 )
538
در حالي كه سرلشكر قره‌ني در اثر اعمال فشار گروهها و سازمان هاي مختلف و نيز در نتيجه اختلاف با وزير كشور بر سر مسأله كردستان از كار بركنار شده است ، اما جوسازي عليه وي در مطبوعات و مجالس و اجتماعات همچنان ادامه دارد . از جمله روزنامه كيهان به نقل از منبعي كه وي را " پرفسور شاپور رواساني ، يكي از اعضاي برجسته كادر رهبري جبهه ملي در اروپا و استاد دانشگاه اولدنبورك آلمان غربي " معرفي كرد ، قره‌ني را متهم كرد كه يكي از عوامل وابسته رژيم شاه سابق بوده و فعاليتهايي نيز در زمينه جمع‌آوري اخبار و اطلاعات به نفع دستگاه و در جهت سركوب مردم داشته است . به نوشته اين روزنامه ، پرفسور رواساني كه پس از هفده سال تبعيد به
ايران بازگشته است با افشاي اطلاعاتي در مورد سرلشگر ولي‌الله قره‌ني ، رئيس پيشين ستاد كل ارتش ملي - اسلامي ايران گفته است :
« در 28 مرداد سال 32 هنگامي‌كه مردم رشت دست به قيام عليه شاه سابق زده بودند و مجسمه‌هاي شاه يكي پس از ديگري پايين كشيده شد ، سرتيپ فرخنده‌پي فرمانده تيپ رشت را كه موضع مردمي‌داشت و براي دستگاه خطرناك بود از كار بركنار كردند و قره‌ني را به جاي او مامور سركوبي مردم رشت كردند . قره‌ني مامور سركوب مردم رشت شد . او كه براي انجام اين مأموريت از تهران به رشت آمده بود ، با تمام قوا به سركوبي مردم پرداخت و با قدرت و خشونت تمام ، قيام مردم رشت را سركوب كرد . » وي در مورد ساير فعاليتهاي قره‌ني گفت : « قره‌ني از سال 1960 به بعد از اشخاصي كه در سازمانها و گروههاي ملي و ضدرژيم فعاليت مي‌كردند ، مي‌خواست كه اطلاعات و اخبار خود را در اختيارش قرار دهند و به تمام كساني كه با او همكاري مي‌كردند ، قول ملاقات با شاه سابق را مي‌داد و مي‌گفت كه اگر اطلاعات دقيق و مهمي‌در اختيار من بگذاريد ترتيب ملاقات شما با شخص شاه را خواهم داد . بطور كلي وظيفه قره‌ني در آن سالها با توجه به اينكه چند سال هم در زندان به سر برده بود و به همين وسيله و با چهره مردم‌فريب توانسته بود در بعضي از سازمانهاي ملي رخنه كند ، پيدا كردن جاسوس براي دستگاه بود و اخبار داخلي سازمان هاي ملي را به وسيله جاسوسان در اختيار عوامل رژيم پهلوي قرار مي‌داد . »
روزنامه كيهان در ادامه نوشت : « به دنبال انتصاب سرلشكر قره‌ني به رياست ستاد ارتش اسلامي ايران ، گروههاي مختلف مردم به انتصاب او اعتراض كردند به همين جهت بركناري سرلشكر قره‌ني در ميان مردم با عكس‌العمل مثبت روبه‌رو شد . چاپ مطالبي عليه سرلشكر قره‌ني در روزهاي اول پيروزي انقلاب اسلامي ايران در كيهان ، موجب هجوم گروههايي به كيهان و در يكي دو مورد انتشار اعلاميه‌هايي عليه اين روزنامه شد . ناظران سياسي در تهران بركناري قره‌ني را با جريانات كردستان بي‌ارتباط نمي‌دانند و گروههاي كرد اتهاماتي عليه وي عنوان كرده‌اند . » ( 18 )
539
يونايتدپرس گزارش داد : « رژيم تازه ايران ، سفارشي را كه شاه براي خريد يكصدوشصت فروند هواپيماي اف - 16 به آمريكا داده بود ، لغو كرد . » اين خبرگزاري به نقل از خبرگزاري رويتر و وزارت امورخارجه آمريكا اضافه كرد كه آمريكا قصد دارد بازخريد برخي از سلاحهاي پيچيده‌اي را كه به محمدرضا شاه پهلوي فروخته و به ميلياردها دلار بالغ مي‌شود ، مورد توجه قرار دهد . براساس اين گزارش ، هاردينگ كارتر سخنگوي وزارت امورخارجه آمريكا گفته است : « قبلاً اين موضوع با دولت تازه ايران به رهبري آيتالله خميني مورد بحث و بررسي قرار گرفته اما تاكنون تصميمي‌اتخاذ نشده است . » وي افزود : « آن‌طور كه از اوضاع و احوال برمي‌آيد ، ايالات متحده قصد دارد بازخريد برخي از سلاحها از جمله هواپيماي اف - 14 را مورد ملاحظه قرار دهد . » به گزارش يونايتدپرس ، شاه ايران 80 فروند هواپيماي الف - 14 به مبلغ 14 ميليارد دلار خريداري كرده بود كه بنا به گفته مقامات پنتاگون ، دو فروند از اين هواپيماها سقوط كردند و يكي هم آسيب ديده كه بايستي تعمير
گردد . يونايتدپرس با اعلام اين خبر كه در زمان شاه بالغ بر 4500 تكنسين آمريكايي ( مستشار ) براي نگهداري سلاحها و سر و سامان دادن به وضع ارتش ايران در ايران بودند كه با پيروزي انقلاب اسلامي‌از اين كشور اخراج شده‌اند ، به نقل از سخنگوي وزارت خارجه آمريكا اعلام كرد : « مذاكراتي با ايران در جريان است كه تكنيسينهاي آمريكايي به اين كشور فرستاده شوند تا هلي‌كوپترهاي ايران را آماده كار سازند . » ( 19 )
540
به گزارش خبرگزاري فرانسه ، احمد زكي‌يماني وزير نفت عربستان اعلام كرد : « اگر ايران به صدور نفت به مقادير ناكافي ادامه دهد ، عربستان سعودي توليد روزانه خود را افزايش خواهد داد.» اين گزارش مي‌افزايد : « در پي انقلاب ايران ، عربستان سعودي توليد خود را از 5/8 ميليون بشكه به 5/9 ميليون بشكه رسانده است . » ( 20 )
541
در حالي كه از مدتي قبل ، نظام سياسي حاكم بر كشور ، در عمل متناسب با عقيده محوري حاكم بر انقلاب توسط مردم و امام خميني ( رهبر انقلاب ) تعيين شده است ، اما لازم است بطور رسمي و از لحاظ حقوقي و قانوني نيز تأييد و تثبيت شود . بنابراين برگزاري رفراندوم الزامي‌است . دربارة اين مسأله گذشته از توده‌ها كه انتخاب خود را كرده‌اند در بين نخبگان مباحث مختلفي در موافقت و يا مخالفت مطرح است ( خبر ضميمه دارد ) . در اين ميان ، نقش امام تعيين‌كننده است و ايشان نيز بارها بسيار روشن و بدون ابهام و با قطعيت اعلام نظر و براي پيروان خويش ، تعيين تكليف كرده‌اند . اما به دليل اهميت موضوع ، امام خميني امروز نيز در بياناتي براي اقشار مختلف مردم در لزوم شركت فعالانه در رفراندوم سخن گفتند . امام در اين سخنراني اظهار داشتند : اين رفراندوم سرنوشت ملت را تعيين ميكند . اين رفراندوم يا شما را به آزادي و استقلال مي‌كشد و يا مثل سابق به اختناق و پيوستگي . اين رفراندوم چيزي است كه همه ملت ما بايد در آن شركت كنند . من توصيه مي‌كنم به همة ملت كه در اين رفراندوم كه سرنوشت ملت ما و كشور ما و مذهب ما را تعيين ميكند ، شركت كنيد . اهمال نكنيد ، تنبلي نكنند … براي من جمهوري - اسلام است - اسلامي است و من تقاضا دارم كه كمك كنيد به اسلام ، كمك كنيد به كشور خودتان ، كمك كنيد به ملت خودتان و به جمهوري اسلامي‌رأي بدهيد . آزاديد ، لكن با آزادي سرنوشت خودتان را تعيين كنيد . همه قشرها بايد رأي بدهند و شركت كنند و همه قشرها آزادند در راي دادن . تمام قشرها به حقوق خودشان خواهند رسيد . برادرهاي سني ما مثل ما هستند ، با ما هيچ فرقي ندارند ، در حقوق ، حقوق همه آنها داده خواهد شد . شركت كنند آنها هم در آنچه سرنوشت آنها را تعيين ميكند . به حرف اشخاصي كه بين آنها مي‌خواهند تفرقه بيندازند ، مي‌خواهند به اسم سني و شيعه بودن بين ما برادرها را جدايي بيندازند و منافع ما را به جيب ديگران بكنند ، به حرف اينها اعتنا نكنيد …
به حرف اشخاصي كه انحراف دارند گوش ندهيد ، اينها عمال آمريكا هستند به صورت چپ‌گرايي ، اينها مي‌خواهند همان مخازن ما را باز به آمريكا بدهند ، اينها مي‌خواهند همان مسائل سابق را با فرم ديگر پياده كنند . اگر اينها به ملت ، براي ملت ارج قايل هستند ، اگر اينها به ملت دلسوز هستند ، براي ملت دلسوز هستند ملت الان تمام بپاخاسته و مي‌خواهد رأي بدهد ، مي‌خواهد رأي به جمهوري اسلامي‌كه همة جهات را اصلاًح ميكند ، بدهد ، چرا اينها تفرقه مي‌اندازند ؟ …
در آستانه رفراندوم تعيين نظام سياسي كشور ، بيت امام در يكي از كوچه‌هاي خيابان ساحلي قم پذيرايي انبوه مراجعان‌در سطوح و شؤون مختلف است .
9/1/58 - قم - خروج اعضاي هيأت‌دولت از منزل امام‌خميني پس از ملاقات با ايشان - محاصره نخست‌وزير توسط مردم هنگام سوار‌شدن بر ميني‌بوس
9/1/58 - قم - تجمع عده‌اي از نظاميان و ديگر اقشار مردم براي ملاقات با امام‌خميني در حسينيه كوچك مقابل منزل امام . در طول روز بارها اين حياط براي ملاقات امام پر و خالي مي‌شود و امام بارها براي ديدن مردم به اين حياط مي‌آيند .
فردا همه از خانه بيرون بياييد و همه رأي بدهيد به جمهوري اسلامي- من تقاضا دارم كه همه رأي بدهيد به جمهوري اسلامي، البته آزاد هستيد هرچه خواستيد رأي بدهيد و اينكه در اين ورقه‌ها آري و نه هست شما مي‌توانيد در نه هر فرمي‌را مي‌مخواهيد در آن بگنجانيد ، لازم نيست كه همان نه باشد . شما حق داريد ، مي‌توانيد كه در آن ورقه بنويسيد جمهوري دمكراتيك ، بنويسيد رژيم سلطنتي ، هرچه خواستيد بنويسيد ، مختار هستيد ، لكن البته رفراندوم به معني آري و نه است . انتخاب نيست ، رفراندوم است ، رفراندوم آري و نه است ، لكن شما مختاريد كه انتخاب كنيد و يكي از آن - چيزهايي كه مي‌خواهيد بنويسيد …
اينكه پخش كردند در بين مردم به اينكه حقوق زنها را اسلام نمي‌دهد و بعد از رفراندوم چه خواهد شد ، اين هم جزو همانهاست كه عمال اجانب دارند اين مسائل را طرح مي‌كنند و عمال اجانبند كه دارند به اشكال مختلفه بين ملت ما جدايي مي‌اندازند و نمي‌خواهند رفراندوم تمام بشود … اسلام به زنها بيشتر عنايت كرده است تا به مردها ، اسلام زنها را بيشتر حقوقشان را ملاحظه كرده است تا مردها . اين هم معنا كه بعد از اين چه خواهد شد ، زنها حق رأي دارند . از غرب بالاتر است اين مسائلي كه براي زنها ما قايل هستيم . حق راي دادن دارند ، حق انتخاب دارند . حق انتخاب شدن دارند ، همه اينها هست ، تمام معاملاتشان به اختيار خودشان هست و ازاد هستند … . ما قول مي‌دهيم به شما كه در حكومت اسلامي‌همه ، همه و همه آزاد ، همه و همه به حقوق حقه خودشان خواهند رسيد . » ( 21 )
ضميمه خبر شماره 541
در آستانه برگزاري رفراندوم تعيين نظام سياسي كشور ، مطبوعات و اجتماعات مختلف صحنه آخرين اعلام نظرهاي شخصيتها ، گروهها ، جمعيتها و سازمان هاي سياسي است . مشروعيت عظيم و غيرقابل خدشه انقلاب اسلامي‌و امام خميني باعث شده كه به رغم وجود اختلاف مسلكي و عقيدتي و تعارض اهداف و خط مشي‌ها و اعلام مواضع و شروط گوناگون از سوي برخي گروهها و شخصيتها ، در مجموع يك اجماع نظر بسيار چشمگير درباره شركت در رفراندوم وجود داشته باشد . در حقيقت اين امري مشخص بود كه اكثريت قاطع مردم از موضع موافقت با اسلام در اين اقدام تاريخي و بي سابقه شركت خواهند كرد . بنابراين هرگونه ابراز مخالفت در ميزان استقبال مردم تاثيري نداشت ، بلكه باعث انزواي سياسي هرچه بيشتر مخالفت‌كننده مي‌گرديد . هرچند اعلام شركت در رفراندوم ، ضمن اينكه به هر حال باعث رونق بيشتر اين روز تاريخي مي‌گرديد ، اما بيشتر از آن ، به عنوان محكي براي اعتبار سياسي و مردم بودن و انقلابي بودن سازمان ها محسوب مي‌شد . در واقع از نظر توده‌هاي انقلابي و افكار عمومي، اين صاحبان نظر بودند كه احتياج به اعلام مواضع ثابت نسبت به رفراندوم و راي به جمهوري اسلامي داشتند ، نه اينكه همراهي يا عدم همراهي آنان بتواند تاثير تعيين‌كننده‌اي در نظرات عقيدتي و سياسي عموم مردم و اكثريت قاطع كادرهاي سياسي داشته باشد .
به هرصورت ، فهرستي كه در زير مي‌آيد ، ليست شخصيتها و سازمان هايي است كه مواضع آنها دربارة رفراندوم انتخاب نظام جديد با رعايت قيد اختصار در اين ضميمه گردآوري شده است .
حضرت آيتالله العظمي شريعتمداري طي بيانيه‌اي به نحو زير از همه مردم دعوت كرد كه در رفراندوم شركت كنند :
« ملت شريف و مبارز ايران! براي برپايي يك نظام جديد كه بتواند آزاديهاي فردي و اجتماعي را به معناي واقعي در چارچوب قوانين مترقي و حياتبخش اسلام ملحوظ دارد ، همگان وظيفه دارند در اين زمينه اظهار رأي و عقيده كنند و در عين حال كه عموم مردم ايران در اظهار رأي و عقايد خود كاملاً آزادند ، ولي به نظر ما حكومتي كه بتواند آزادي و رفاه عموم ملت را برقرار كند و با الهام گرفتن از تعاليم عاليه اسلام ، يكپارچگي و وحدت ملي را استحكام بخشد و حقوق اقليتها را به نحو صحيح و كامل مراعات نمايد ، حكومت جمهوري اسلامي‌است . اينجانب همان‌گونه كه قبلاً اعلام داشته‌ام در رفراندوم شخصاً به جمهوري اسلامي‌رأي خواهم داد و اميدواريم كه شما ملت شريف و مسلمان و آگاه ايران در روز جمعه آينده كه حساسترين فراز تاريخي كشور نوشته مي‌شود ، يك بار ديگر آگاهي و رشد اجتماعي ، سياسي و اسلامي‌خود را نسبت به سرنوشت ايران به جهانيان نشان دهيد . » ( 22 )
علاوه بر اين ، آيتالله شريعتمداري در يك مصاحبه راديو تلويزيوني دربارة جمهوري اسلامي‌گفت : « حكومت جمهوري اسلامي، ان شاء‌الله با آن معناي صحيحي كه دارد اگر پياده شود ، به نظر ما بهترين اقسام حكومتهاي موجود فعلي است كه هم عدالت فردي و هم عدالت اجتماعي در آن منظور است و هم اينكه يك مفاهيم قابل قبول دنيا را در بردارد . » ( 23 )
حضرت آيت‌الله‌العظمي گلپايگاني در قسمتي از پيام خود به ملت گفت : « اميدوارم نظام اسلامي‌آينده ايران كه جمهوري اسلامي ناميده مي‌شود ، مجسم انقلاب اسلام و محقق نظامات عدل و حق قرآن مجيد باشد و محتوا و مفهوم اين نظام كه بر نظام مستمر و جاودان امامت و اعتماد قرار دارد و ولايت فقهاي عادل و مجتهدين عامل است . اينجانب به " جمهوري اسلامي " رأي خواهم داد و بر عموم ملت مسلمان است كه با ثبات قدم و مسألت توفيق از خداوند متعال به وظايف اسلامي‌خود عمل نمايند … » ( 24 )
حضرت آيت‌الله‌العظمي نجفي مرعشي در مورد رفراندوم پيامي‌بدين شرح فرستاد :
« مؤمنين و برادران در تعيين آراي خود و در رفراندوم مذكور مختارند ، ولي چون انقلاب ايران يك انقلاب اسلامي است و اكثريت قريب به اتفاق مردمان اين مملكت مسلمان هستند ، اميد است مؤمنين و برادران و دوستان اهل بيت ( ع ) با آراي خود به " جمهوري اسلامي " كه در آن نظام حق و عدل قرآني حكمفرما خواهد بود ، راي داده ؛ بار ديگر به اين وسيله اتحاد ، اتفاق و همبستگي خود را به مرحله ثبوت برسانند . » ( 25 )
حضرت آيت‌الله‌العظمي آقاي حاج‌سيد‌ابوالقاسم خويي نيز امروز طي بيانيه‌اي از ملت ايران خواستند كه به جمهوري اسلامي‌راي بدهند . در متن پيام حضرت آيت‌الله‌العظمي خويي آمده است :
« سپاس بي‌حد خداوند متعال را كه ملت مسلمان و غيور ايران بر اثر مجاهدات و فداكاريهاي خود توانستند آزادانه و بدون هيچ تحميل ، راي خود را اظهار دارند و در اين زمينه راي اينجانب اين است كه همگي نسبت به تشكيل حكومت جديد " جمهوري اسلامي" را انتخاب نمايند و از آنجايي كه اكثريت اين ملت ، شيعه اثني‌عشري مي‌باشد ، لازم است براي مراعات حقوقشان قوانين مجعوله نسبت به اكثريت ، موافق مذهب آنها گردد . » ( 26 )
از طرف حضرت آيت‌الله‌العظمي سيدمحمدصادق روحاني اعلاميه‌اي صادر شد و در آن تاكيد گرديد : « من شخصاً به " جمهوري اسلامي " رأي مي‌دهم و از همه مردم نيز انتظار دارم با حفظ وحدت كلمه متفقاً به جمهوري
اسلامي راي بدهند . » ( 27 )
آيتالله علامه‌يحيي نوري طي صدور بيانيه‌اي كه صبح امروز منتشر شد ، ضمن اعلام راي مثبت به جمهوري اسلامي‌يادآور شد كه روز جمعه براي ملت قهرمان ايران روزي سرنوشت‌ساز است و چه بسا كه در تاريخ جهان سرآغاز فصلي تازه و بخصوص براي ملل ل مسلمان و كشورهاي اسلامي‌كه در شرايط مشابه همانند شرايط گذشته ما به سر مي‌برند تحول‌آفرين و الهام‌بخش و راه‌گشا باشد . ( 28 )
حضرت آيتالله حاج‌سيد‌محمد وحيدي چنين اعلام كرد :
« نظر بر اينكه ما مسلمانيم و انقلاب ، انقلاب اسلامي‌است و اكثريت قريب به اتفاق مملكت ، پيرو دين مقدس اسلام هستند و تعاليم عاليه اسلام از هر لحاظ سعادت بشر و آزاديهاي فردي و اجتماعي را تضمين نموده و حقوق همه افراد حتي اقليتها در آن ملحوظ شده ، حقير به " جمهوري اسلامي" نه كم ، نه زياد راي خواهم داد . مقتضي است همه برادران و خواهران با راي دادن به جمهوري اسلامي‌رشد فكري و همبستگي خود را با مراجع ديني بار ديگر به ثبوت برسانند . » ( 29 )
حضرت آيتالله آقاي حاج‌سيد‌محمد‌باقر خوانساري طي بيانيه‌اي دربارة لزوم شركت در رفراندوم اعلام كرد : « بر همه مسلمانان ايران واجب است در اين موضوع سستي و بي‌تفاوتي به هيچ‌وجه به خود راه ندهند تا استعمار و بقاياي رژيم سابق بكلي مايوس شود و دست از سر اين ملت بردارد . ضمناً ما از گروههاي سياسي كه طبق آنچه گفته مي‌شود در رفراندوم شركت نمي‌كنند ، دوستانه مي‌خواهيم كه در مشي خود تجديد‌نظر كنند و اطمينان داشته باشند كه در جمهوري اسلامي حقوق همگان مراعات خواهد شد . ( 30 )
حضرت آيتالله طالقاني در پاسخ به كساني كه به نحوه رفراندوم انتقاد داشتند و جمهوري اسلامي‌را مبهم دانسته و از شركت در رفراندوم خودداري كردند ، در مصاحبه‌اي با صدا و سيماي انقلاب اسلامي ايران گفتند : « عده‌اي در مطبوعات نظر داده‌اند كه جمهوري اسلامي‌را درك نمي‌كنند . اولاً ملتي كه اكثراً مسلمان و تابع قرآن و ائمه طاهرين هستند در چنين شرايطي اگر مسائل اسلامي‌خود را درك نكنند ، چطور مي‌توانند مفهوم جمهوري دمكراتيك و سوسياليستي را با آن تعاريف بزرگ بشناسند . شما نظير چنين جمعيت مردم‌پسند كمونيست و سوسياليست را در كجا سراغ داريد ؟ در دمكراسيهاي غربي ، نوعي دمكراسي سرمايه‌داري است و اين سيستم نمي‌تواند بر ما حاكم باشد و رژيم سوسياليستي شوروي و نظام كمونيستي چين را هم قبول ندارد ، پس غير از جمهوري اسلامي‌يا دمكراسي واقعي ، مردم ما به چه چيز بايد تكيه كنند … در وضع كنوني ، اكثريت مردم رها‌شده از رژيم طاغوتي ، طرفدار حكومت جمهوري اسلامي‌هستند و نپذيرفتن نظر مردم ، شانه خالي كردن از زير بار مسؤولت است . »
آيتالله طالقاني با اشاره به اقليتها و گروههاي كوچك سياسي گفت : « اينها بايد بدانند [ كه ] به دنبال مريد گشتن و شعار دادن غير از توجه داشتن به واقعيتهاست . » ايشان افزود : « تصور مي‌كنم همه طالب يك چيز هستيم و آن برقراري آزادي و مساوات است . پس بايد از خودپرستي بپرهيزيم و به واقعيتها توجه داشته باشيم . » آيتالله طالقاني به نقل از حضرت رسول ( ص ) گفت : « سرنوشت مردم به دست خود مردم باشد و مردم بايد خود بر مقدرات خود حاكم باشند . » ايشان دربارة طرفداري از كارگر گفت : « اين يك شعار وارداتي است . همه جا استثمار وجود دارد ، حتي افراد مذهبي هم استثمار شده‌اند . اميدوارم در جمهوري اسلامي‌ريشه استعمار و استثمار كنده شود . » ( 31 )
مهندس مهدي بازرگان نخست‌وزير دولت موقت در تاريخ 6 فروردين 58 در مراسم " عيد ديدني دولت و مردم در استاديوم صدهزار نفري " تهران درباره رفراندوم چنين اظهار نظر كرد : « [ در رفراندوم ] همگي يكدل و يك‌جهت در
آن شركت مي‌كنيم و به آنچه مورد علاقه و قبول مردم است ، رأي خواهيم داد . آزادي براي همه هست و ان‌شاء‌الله افرادي كه گفته‌اند شركت نمي‌كنيم ، قهر نكنند و آنها هم رأي بدهند . از ابتدا غير از اين قراري نبود و آنچه در اين دو سال گذشته مطرح بوده ، ابتدا سرنگوني رژيم و از ميان بردن اسارتها و اختناق و كشتارها و فشارها و در جهت مثبت هم برقراري جمهوري اسلامي‌بود و اين بياني بود كه مرجع عالي‌قدر به نماينده تلويزيون فرانسه در نجف گفتند و در روزنامه لوموند هم نوشته شد كه وقتي از ايشان پرسيد چه مي‌خواهيد ؟ فرمودند حكومت اسلامي‌مي‌خواهيم و همين بيان در سراسر مملكت ورد زبان بود . بحث هيچ وقت نبود كه انواع رژيمها و حكومتها و مكتبها و فلسفه‌ها مطرح شود . تمام راهپيماييها و شعارها و تظاهرات هم چيز ديگري نبود . رفراندوم غير از اين نيست . بنابراين اميدواريم همه شركت كنند و آنچه كه دلشان مي‌خواهد ، مثبت يا منفي رأي دهند و همه هم خواهند دانست كه آراي منفي منحصر به يك چيز نيست ، آراي منفي تنها علاقه به رژيم شاهنشاهي نيست ، تنها بمعناي علاقه به نظام مشروعيت سلطنتي نيست ، تنها جمهوري خلق ، تنها جمهوري دمكراتيك و غيره نيست ، همه اينها مي‌تواند باشد . » ( 32 )
حضرت آيتالله حسينعلي منتظري در پيام خود به ملت ، روز جمعه 10 فروردين را روز سرنوشت ملت ايران و روز بهره‌گيري از خون پاك هزاران شهيد خواند و گفت : « از اين فرصت كوتاه استفاده كنيد و رشد ديني و سياسي خود را به جهانيان ثابت نماييد … شما با هوشياري كامل مراقبت توطئه‌هاي ايادي استعمار شرق و غرب كه براي خنثي كردن نتيجه رفراندوم تاريخي شما مي‌كوشند ، باشيد . اينجانب به " جمهوري اسلامي " رأي مي‌دهم و ايمان دارم كه برادران و خواهران متعهد مسؤول نيز همچون رهبر انقلاب اسلامي، امام خميني به " جمهوري اسلامي" راي خواهند داد … » ( 33 )
حضرت آيتالله مدني در همدان با صدور اعلاميه‌اي از مردم اين شهر خواست كه شركت در رفراندوم را يك وظيفه اسلامي و ملي بدانند و با دادن راي به " جمهوري اسلامي " اجازه ندهند خون شهدا به هدر رود . در قسمتي از اعلاميه آمده است . « براي اينكه بتوانيم در اين بهار آزادي نهال مقدس جمهوري اسلامي‌را تقويت كنيم ، همه و همه ، زن و مرد روز دهم فروردين پاي صندوق راي مي‌رويم و برگ سبز " آري " را در صندوق انداخته و طراوت و رشد اين نهال را تضمين مي‌كنيم . » ( 34 )
حضرت آيتالله صدوقي طي پيامي‌خطاب به دولت اعلام كرد : « تنها رژيمي‌كه مي‌تواند بطور همه جانبه حقوق حقه كليه اقشار و گروههاي ملي ، چه مسلمان و چه غيرمسلمان را استيفا نمايد و مملكت و جامعه ايراني را به طرف ترقي و ايده‌آلهاي مادي و معوني رهنمون گردد ، رژيم " جمهوري اسلامي " است . » ( 35 )
آيتالله دكتر مفتح در گفتگويي با روزنامه كيهان دربارة شركت در رفراندوم گفت :
« چون مسأله جمهوري اسلامي‌فعلاً مطرح است ، بنابراين آن چنانكه در همه دنيا معمول است كه يك فكر و يك مسأله در معرض سؤال عمومي‌قرار مي‌گيرد ، كه براي سؤال پاسخ مثبت يا منفي دهند ، دربارة جمهوري اسلامي هم به اين صورت از مردم سؤال مي‌شود ، اگر علاقه به جمهوري اسلامي‌دارند ، راي مثبت مي‌دهند و اگر به آن علاقه ندارند ، خوه به رژيم سلطنتي ، خواه به جمهوري مطلق ، خواه به جمهوري دمكراتيك خلق و هر رژيم ديگري كه علاقه‌مند هستند ، در اين همه‌پرسي مي‌توانند به جمهوري اسلامي‌راي منفي دهند . من به " جمهوري اسلامي " راي مي‌دهم . به اين دليل كه معتقدم اسلام راستين ، اگر زيربناي حكومت جمهوري يعني حكومت مردم قرار گيرد ، بهتر از هر مكتب ديگري مي‌تواند سعادت اجتماعي و فردي مردم را تامين كند . » ( 36 )
آيتالله سيدعلي خامنه‌اي در يك گفتگوي تلفني با روزنامه كيهان در مورد شركت حزب جمهوري اسلامي ايران در رفراندوم گفت : « ما هم به عنوان يك فرد مسلمان و هم به عنوان يك ايراني كه علاقه‌مند به سرنوشت
جامعه‌اش مي‌باشد و هم به عنوان يك فرد حزبي در رفراندوم شركت مي‌كنيم ، چون حزب ما اين كار را لازم مي‌داند . به عقيده ما تحريم رفراندوم ، يك منفي‌بافي است و شركت در رفراندوم يك وظيفه اجتماعي است . علت اينكه ما شركت در رفراندوم را يك وظيفه اجتماعي مي‌دانيم ، اين است كه اين رفراندوم سرنوشت آينده ايران را بايد رقم بزند . اگر كسي در اين سرنوشت‌سازي شركت نكرد ، دو معنا دارد ، يا به اين سرنوشت علاقه‌مند نيست و يا نظر خودش را آنقدر غريب و بي‌طرفدار مي‌داند كه فكر ميكند شركت نكردن در رفراندوم اولويت دارد به شركت كردن و شكست خوردن » . آيتالله سيدعلي خامنه‌اي در پايان اين گفتگو در جواب اين سؤال كه نظر خاصي نسبت به رفراندوم داريد ، گفت : « نظر خاص من اين است كه رفراندوم يك گام ديگر به دنبال گامهاي پيشين در مورد مسائل مملكت است . آن كساني كه با رفراندوم مخالفت مي‌كنند ، كساني هستند كه نقشي در آن نداشته‌اند . » ( 37 )
دكتر علي شريعتمداري وزير علوم و آموزش عالي در تشريح اصول جمهوري اسلامي‌گفت : « هر جمهوري ديگر در معنا و ماهيت با جمهوري اسلامي‌فرقي ندارد و نظر برخي گروهها كه خواهان احترام به راي مردم و دمكراسي هستند ، در جمهوري اسلامي‌رعايت خواهد شد و هركس طرفدار دمكراسي و جمهوري است به " جمهوري اسلامي " راي خواهد داد . » ( 38 )
دكتر كريم سنجابي رهبر جبهه ملي ايران و وزير امورخارجه در گفتگو با كيهان در پاسخ به اينكه چرا به جمهوري اسلامي راي مي‌دهيد ؟ گفت : « ما به " جمهوري اسلامي" راي مي‌دهيم ، زيرا طبيعي‌ترين و واقعي‌ترين ثمره انقلاب عظيم ملي ما است . " جمهوري اسلامي " يعني جمهوري ملت ايران يعني جمهوري تمام مردم ايران . جمهوري اسلامي‌اعلام كننده حاكميت ملت ايران در دو نوبت ملي و ديني آن است . » وي در مورد افرادي كه رفراندوم را تحريم كرده‌اند اظهار داشت :
« احزاب و جمعيتهايي كه در رفراندوم شركت نمي‌كنند يا مفهوم حقيقي جنبش عظيم ملي و ديني ايران را درك نكرده‌اند و يا غير از آزادي و استقلال و وحدت و حاكميت ملي مردم ايران كه هدفهاي اين جنبش بوده ، سوداهاي ديگري در سر مي‌پرورانند . » ( 39 )
دكتر ابوالفضل قاسمي‌عضو هيأت اجرايي جبهه ملي نيز طي گفتگويي با كيهان در مورد رفراندوم و جهوري اسلامي‌گفت : « بنده بطور قطع در رفراندوم شركت مي‌كنم و نظر من و عموم مردم ايران اين است كه يك جمهوري اسلامي‌بايد آرمان همه ملت ايران باشد . اين مسأله را بايد توجه داشته باشيم كه همان‌طوري كه ديد شريعتي با ديد بسياري از افراد مخالف است و حتي خود او در يك كتابي مي‌گويد مذهب عليه مذهب ، روي اين نظر مي‌شود اين توهم به وجود بيايد كه گاهي ممكن است جمهوري اسلامي‌عليه جمهوري اسلامي‌باشد و اصولاً مي‌گويد آدم انديشمند ، هيچ وقت به يك چيز مجهول‌الماهيه كه ابعاد آن را نمي‌داند ، نمي‌تواند رأي بدهد . نمي‌داند يك خط است ، يك شكل مثلث يا مربع يا كثيرالاضلاع است . كمااينكه مي‌بينيم نظراتي كه داده مي‌شود ، خود اين نظرات هم گاهي متناقض است . مطالبي كه از سخنان آيتالله طالقاني مي‌شود فهميد و از گفتار امام خميني مي‌شود درك كرد ، در برابر مطالبي كه ديگران مي‌گويند و در روزنامه‌ها خوانده مي‌شود ، مي‌بينيم درست همان مذهب عليه مذهب است . گاهي جمهوري اسلامي‌مي‌تواند عليه جمهوري اسلامي‌باشد و تا اين مسأله به طور روشن معلوم نباشد ، نمي‌شود از مردم انتظار داشت كه در اين مورد وظيفه و رسالت خودشان را بخوبي انجام بدهند . » ( 40 )
سازمان فرهنگيان جبهه ملي ايران نيز طي اطلاعيه‌اي‌اعلام‌كرد : « جبهه ملي ايران همچنان كه رهبران آن اعلام كرده‌اند ، به " جمهوري اسلامي " رأي مثبت مي‌دهد . »
از سوي ديگر به دنبال انتشار مطالبي پيرامون رأي ندادن به جمهوري اسلامي‌از طرف گروهي به نام كميته موقت
ارتباطات جبهه ملي ، صبح امروز حاج محمود مانيان ، دبير جامعه بازرگانان ، اصناف و پيش‌ه‌وران وابسته به جبهه ملي ايران در گفتگويي با كيهان اطلاع داد كه ايران يك كشور اسلامي‌است و دمكراسي بر آن مسلط است . بنابراين هركسي مي‌تواند رأي خود را آزادانه ، همانطور كه امام خميني در فرمايشات اخيرشان گفتند ، بدهد . اما لازم است ملت بداند رأي ما به عنوان جبهه ملي ايران " جمهوري اسلامي " است و از تمام هواداران خود و كليه مسلمانان و ديگر افراد ملت كه اديان ديگر دارند و طالب آزادي هستند ، مي‌خواهيم كه به اين جمهوري رأي بدهند . حاج مانيان همچنين اعلام كرد كه اللهيار صالح از پيش كسوتان جبهه ملي نيز در گفتگويي با وي تاكيد كرده است كه بر تمام ملت ايران واجب است كه به " جمهوري اسلامي " رأي بدهند . ( 41 )
داريوش فروهر وزير كار و اموراجتماعي و دبيركل حزب ملت ايران در مورد علت دادن رأي به جمهوري اسلامي گفت : « من يك عضو حزب ملت ايران هستم كه از تصميمهاي اين حزب پيروي مي‌كنم . شما مي‌توانيد پرسشهاي خود را از يكي از همكاران من ، دكتر سياوش صحت بكنيد . » دكتر سياوش صحت در مقام توضيح علت رأي دادن به جمهوري اسلامي‌گفت : « حزب ملت ايران به " جمهوري اسلامي " رأي مثبت مي‌دهد ، چرا كه ما عقيده داريم اين نوع جمهوري توانايي آن را دارد كه دربرگيرنده بيشترين بخش از نيازهاي اجتماعي و خواسته‌هاي تاريخي ايران باشد . » وي در مورد احزابي كه در رفراندوم شركت نمي‌كنند ، گفت : « به نظر ما ، عدم شركت در همه‌پرسي خود يك اظهار نظر مخالف است كه ايران تحمل آن را دارد . » ( 42 )
در اعلامية “ حزب ملت ايران " آمده است : « انقلاب كنوني ملت ايران ، محصول‌انديشه و تلاش ملتي است كه اسلام را بيش از 1300 سال پيش در يك موقعيت خاص اجتماعي و تاريخي ، نه فقط به عنوان يك دين پيش تاز پذيرفت ؛ بلكه به آن كمال ممكن را نيز بخشيد . بنابراين بسيار طبيعي و برحق است كه چنين ملت مسلماني با پشتوانه‌اي از ايمان ، انقلاب خود را اسلامي‌بشناسد و اسلامي‌بنامد … حزب ملت ايران با اعتقاد راسخ به‌انديشة بنيادمند ملت‌گرايي و ايمان به حقانيت تفكر ملي و باور قطعي اينكه ملتها در برآورد و درك و تشخيص نيازهاي حياتي خود هرگز مرتكب خطا نمي‌شوند ، در نهايت صراحت و با بينشي متكي به حافظة ملي اعلام مي‌دارد كه خواست اكثريت قاطع مردم ايران كه جزئي از بافت كلي و تاريخي ملت را مي‌سازند ، بنيانگذاري يك " جمهوري اسلامي " است . جمهوري اسلامي‌ملت ايران ، تنها نوع حكومتي است كه مي‌تواند دربرگيرنده بيشترين بخش از خواستهاي تاريخي ايرانيان باشد . حزب ملت با پذيرش پيشنهاد رهبر عالي انقلاب اسلامي‌ملت ايران و تاييد اكثريت مردمي‌كه پي‌ريزنده و پيش برنده و پيروزسازنده اين انقلاب بزرگ بوده‌اند ، تنها به " جمهوري اسلامي " رأي مي‌دهد . حزب ملت ايران از كساني كه نسبت به جمهوري اسلامي‌گرفتار ترديد هستند و از كساني كه جمهوري را بدون پيوند اسلامي‌پيشنهاد مي‌كنند و نمي‌خواهند اين حق را به ملت مسلمان ايران بدهند كه با به كار گرفتن صفت اسلامي، مهر مقبول جنبش ايماني خود را بر پيش اني حكومتي كه با نثار خون به چنگ آورده است بكوبد ، درخواست ميكند كه به جاي درهم ريختن يكپارچگي ملت ايران و ايجاد آشفتگي در حركت انقلاب ، به افزون‌سازي شور و نيروي انقلابي مردم بپردازند ، چرا كه در اين صورت ، هر انحرافي از اصول آزاديخواهي و عدالت‌گرايي ، به وسيله هشياري انقلابي مردم سركوب خواهد شد . » ( 43 )
مهندس كاظم حبيبي دبيركل " حزب ايران " در نامه‌اي از مهندس بازرگان نخست‌وزير ، خواست كه قبل از برگزاري رفراندوم ، روش رأي‌گيري را ضمن يك برنامه راديو تلويزيوني مشخص كند . در نامه دبيركل حزب ايران آمده است : « شما در مصاحبه با روزنامه آمريكايي نيويورك‌تايمز اظهار داشتيد كه در رفراندوم آينده فقط يك سؤال از مردم مطرح خواهد شد و آن اينكه آيا به جاي رژيم سلطنتي ، رژيم جمهوري اسلامي‌مي‌خواهند يا خير ؟ متعاقب اين
مصاحبه بحثها و اظهار نظرهاي مختلفي در جرايد انتشار يافت و سپس حضرت آيتالله العظمي خميني و آيتالله شريعتمداري نيز ضمن مصاحبه‌هايي تاكيد كردند كه مردم در انتخاب آزادند و مي‌توانند به انواع حكومتهاي مورد نظر خود رأي دهند . »
حزب ايران سپس بر اين اساس از نخست‌وزير خواسته است كه در يك برنامه راديو تلويزيوني ، ضمن تعيين روش رأي‌گيري در همه‌پرسي كه قرار است دهم فروردين برگزار شود و با اعلام آزادي همه افراد كشور در اظهار نظر در مورد اين امر مهم ملي كه آينده كشور بستگي به آن دارد ، به كليه شايعات و تبليغات سوئي كه در داخل و خارج كشور وجود‌دارد ، خاتمه بخشد .
در پايان اين نامه آمده است : « مسلم است كه اكثريت ملت ايران به " جمهوري اسلامي " رأي خواهند داد . با اين وصف حزب ايران معتقد است كه چون عده كثيري از افراد كشور خواهان آگاهي بيشتري راجع به ماهيت جمهوري اسلامي‌هستند و اين امر تاكنون در پرده ابهام مانده و بيم آن مي‌رود كه اين افراد به علت عدم اطلاع از دادن رأي موافق خودداري كنند ، دستور فرماييد افراد مطلع ، از طريق رسانه‌هاي گروهي خصوصيات جمهوري اسلامي‌را تشريح كنند . » ( 44 )
كميته مركزي حزب ايران اعلام كرد كه اين حزب به جمهوري اسلامي‌رأي خواهد داد . اين حزب كه يكي از احزاب جبهه ملي ايران است ، در اعلامية خود آورده است : « … اكنون كه در همه‌پرسي روز جمعه ، ملت ايران بر سر يك دوراهي سرنوشت بود و نبود ، قرارگرفته است ، بدين وسيله اعلام مي‌داريم كه ما در اين رفراندوم تاريخي به " جمهوري اسلامي " رأي خواهيم داد . » ( 45 )
مؤسسين " حزب جمهوري اسلاميخلق مسلمان " در مصاحبه‌اي با روزنامه كيهان دربارة انجام رفراندوم و شكل برگزاري آن گفتند : « حضرت آيتالله شريعتمداري نمي‌گويند كه ما جمهوري اسلامي‌نمي‌خواهيم ، مي‌گويند لازم نيست به اين صورت مطرح بشود كه يا سلطنت يا جمهوري اسلامي. وقتي ما معتقد هستيم كه نمي‌خواهيم خفقاني به وجود بياوريم ، وقتي معتقد هستيم كه رهبر جامعه هستيم و اكثريت افراد پشتيبان اين فكر هستند ، پس چرا طوري محدودش كنيم كه در شكل جهانيش اين نوع برداشت شود كه اينها مي‌خواهند خفقان به وجود بياورند و مردم دو راه بيشتر ندارند ؟ ما مي‌گوييم اگر ده راه هم باشد ، اين راه انتخاب خواهد شد . پس بهتر اين است كه همه راهها را هم به مردم عرضه داريم هر كدام را مي‌خواهند انتخاب كنند ، ولي معتقديم كه در نهايت ، اكثريت ، جمهوري اسلامي‌را انتخاب خواهند كرد . » ( 46 )
حزب جمهوري اسلاميخلق مسلمان ايران طي اطلاعيه‌اي اعلام كرد : « به اطلاع عموم ملت مسلمان ايران مي‌رساند كه حزب جمهوري اسلاميخلق مسلمان ايران در رفراندوم سرنوشت‌ساز كشور ، همگام با همه قشرها فعالانه شركت خواهد كرد و وظيفه اسلامي همه اعضاي حزب و گروههاي وابسته در سراسر كشور ايجاب ميكند كه تنها به " حكومت جمهوري اسلامي " راي بدهند . ضدانقلاب و عناصر مشكوك با نفاق‌افكني و اشاعة اكاذيب مي‌كوشند كه ضربه‌اي بر وحدت نظر و وحدت عمل نيروهاي رزمنده مسلمان وارد سازند ، ولي آگاهي و هوشياري انقلابي خلق مسلمان ما هرگز اجازه نخواهد داد كه توطئه ننگين آنان به نتيجه برسد . حزب پيش گام خلق مسلمان ايران با قاطعيت تمام و تا آخرين مرحله در راه برقراري حكومت جمهوري اسلامي‌و نابودي كامل همه بقاياي نظام طاغوتي سابق ، مبارزه خود را در همه زمينه‌ها ادامه خواهد داد . » ( 47 )
" سازمان مجاهدين خلق ايران " با انتشار اطلاعيه‌اي مواضع خود را در قبال " رفراندوم و نحوه استقرار جمهوري اسلامي " به شرح زير اعلام كرد :
« با توجه به واقعيات سياسي و اجتماعي كنوني جامعه ايران ، جاي ترديد نمي‌ماند كه برقراري جمهوري اسلامي خواست اكثريت قاطع مردم ما است و لذا موفقيت آن در رفراندوم پيشبيني شده از جانب دولت ، از پيش محرز است و لذا ضديت با آن جز نشان سكتاريسم نخواهد بود . استقرار جمهوري اسلامي‌قطع نظر از هر پيش‌وند و پسوندي كه توضيحاً بر آن متصور شده باشد ، طبعاً براي مجاهدين خلق ايران به عنوان سازمان ي كه از آغاز حامل يك رسالت مكتبي بوده است به خودي خود يك كمال مطلوب است ، مشروط بر اينكه آنچه به نام اسلام ارائه مي‌كنيم ، حقيقتاً اسلامي و بدور از هر شائبه‌اي شرك‌آميز ، استبدادي ، استعماري و استثماري باشد . اسلامي‌پاك ، مردمي و مبري از جعليات و زنگارها و رسوبات طبقاتي قرون و اعصار . والا بديهي است كه وجدانهاي آگاه و انقلابي مسلمانان هرگز سوء استفاده ارتجاعي از نام اسلام را روا نخواهند داشت ؛ چرا كه امروز تمام جهانيان چشم انتظار تجربه‌اي هستند كه در اين ميهن به نام اسلام صورت مي‌پذيرد . »
در ادامه اين اطلاعيه با اشاره به تثبيت نظام جديد و پذيرش دولت موقت از سوي كشورهاي جهان ، دربارة نحوه رفراندوم آمده است : « سؤال مطروحه در رفراندوم پيشبيني شده ، تا آنجا كه به نظرخواهي در مورد سرنوشت رژيم سلطنتي و بود و نبود آن مربوط مي‌شود ، اساساً بي‌مورد و منتفي است ، مگر اينكه خداي ناكرده در اصالت آنچه تاكنون در نفي و ريشه‌كن كردن نظام منفور سلطنتي انجام شده ، ترديد داشته باشيم . اين نحوه سؤال به لحاظ حقوقي نيز اقدامات دولت را در احراز صلاحيتها و اختيارات جامع خود نيز دچار تناقضي چشمگير ميكند و اقدامات آنرا در غباري از ابهام و تناقض فرو مي‌برد . زيرا اگر به گور سپردن لاشه سلطنت عفونت‌بار 2500 ساله هنوز محل سؤال و ترديد باشد ، معلوم نيست كه به چه مجوزي و در كادر چه نظامي، دولت مهندس بازرگان معرفي شده و به كار انداخته است ؟
اما مهمترين ايراد به نحوه طرح سؤال مربوط مي‌شود . اگر ما به راي اكثريت قاطع مردم ايران اعتماد داريم ، اگر مطمئنيم كه آنها به نداي آقاي خميني مبني بر پذيرش جمهوري اسلامي‌راي مثبت مي‌دهند ؛ ديگر چه لزومي‌دارد كه خود را به افكار داخلي و بين المللي مستبد و انحصارطلب معرفي كنيم ؟ صراحتاً اعلام مي‌كنيم كه آنچه اين نحوه طرح سؤال را در نظر مجاهدين خلق ايران با توجه به تعهد مكتبي‌شان در قبال اسلام ، ناپسند و نگران‌كننده ميكند ، اين است كه چرا بايد تحت لوا و نام پاكيزه اسلام به رغم تمام مشيت انقلابي و مكتبي‌تاريخي‌اش در برانگيختن توده‌هاي مردم و دعوت آنها به عدل و اقامه قسط ، طوري برخورد شود كه در همين قدم اول و حتي قبل از استقرار خود جمهوري اسلامي، بوي اكراه و اجبار به مشام برسد ؟
بنابراين ، به اعتقاد ما بر حسب اين قاعده روشن و صريح اسلامي‌كه هيچ‌گونه انتخاب و قرارداد و عقدي كه در آن اجبار روا شده و لذا ابراز تمايل و اراده آزاد افراد و گروههاي انساني به نحوي از انحا ممانعت شده باشد ، معتبر و اصيل نيست ، از دولت آقاي مهندس بازرگان تقاضا مي‌كنيم ترتيبي اتخاذ نمايند كه امكان انتخاب آزاد هر شكل از حكومت براي هر فرد يا گروهي در نظرخواهي وجود داشته باشد . البته بديهي است همچنانكه فوقاً گذشت ، در هر صورت نظر مجاهدين خلق ايران دقيقاً مطابق نظر اكثريت قاطع مردم ايران و برحسب نقطه‌نظرهاي ايدئولوژيكي خود متضمن راي مثبت به " جمهوري اسلامي " است . » ( 48 )
از سوي ديگر ، سخنگوي سازمان مجاهدين در يك مصاحبه مطبوعاتي درباره رفراندوم گفت : « البته ما نيازي به اين رفراندوم نداشتيم ، چون بارها مردم مبارز ايران طي اجتماعات و راهپيماييها و گردهماييهاي مختلف نظر خود را درباره طرد رژيم سلطنتي ابراز داشته‌اند . اما حالا كه مي‌خواهند به شكل همه‌پرسي عمومي‌از مردم نظرخواهي كنند ، بهتر بود نحوه رفراندوم طوري نباشد كه از آن بوي اكراه و اجبار بيايد و احياناً دشمنان بتوانند دستاويزي براي نقشه‌هاي
شوم خود پيدا كنند و در جهان ما را انحصارطلب جلوه دهند » .
سخنگوي سازمان مجاهدين ضمن اعلام اين مطالب كه در همه‌پرسي فردا شركت خواهند كرد ، گفت : « مشخص بودن محتواي جمهوري اسلامي‌ضروري بود ، چون مردم بايد نوع حكومتي را كه بدان راي مي‌دهند ، بدانند و آگاهي داشته باشند كه داراي چه نوع ويژگي است . ما از طريق مطبوعات و رسانه‌هاي ديگر گفتيم كه به " جمهوري اسلامي " راي خواهيم داد و براي ما هم محتواي رژيم آينده كاملاً و قوياً مطرح مي‌باشد . براي مجاهدين اين مسأله اهميت دارد كه آنچه به نام اسلام ارائه مي‌كنيم ، بدون هر شائبه‌اي و كاملاً اسلامي‌باشد . »
سخنگوي مجاهدين ضمن تاكيد بر شركت در رفراندوم و اتخاذ يك راه تفاهم‌آميز گفت : « ما سه موضع بيشتر نمي‌توانستيم در برابر همه‌پرسي اتخاذ كنيم . يا روياروي آن قرار گيريم يا اشكالات را ناديده بگيريم و مصلحت‌گرايانه با آن روبه‌رو شويم و يا خودمان را كنار بكشيم . سرانجام راه خودمان را درست تشخيص داديم و تصميم گرفتيم در همه‌پرسي شركت كنيم ولو با مشخص نبودن رژيم جديد . ولي با حفظ مواضع خود به كمك دولت بشتابيم و قاطعانه از دولت ، مواضع ضدامپرياليستي و ضدارتجاعي را تقاضا كنيم . موضع ما يكي موافق مشروط است ، مي‌گوييم ( بله ) به شرطي كه محتواي آنچه كه تعيين مي‌كنيم ، ضدارتجاعي و ضدامپرياليستي باشد . » ( 49 )
كميته مركزي " حزب توده ايران " در سرمقاله روزنامه مردم اعلام كرد :
« ما معتقديم كه بايد دعوت آيتالله خميني براي تجهيز هرچه بيشتر نيروها در رفراندوم ، مورد توجه قرار گيرد و در همه جا ، كارخانه‌ها ، مزارع ، دانشگاهها و مؤسسات اداري ، همه نيروهاي انقلاب تجهيز شوند كه در صف واحدي براي وارد كردن آخرين ضربت به رژيم ضدملي و ضددمكراتيك سلطنتي به پاي صندوقها بروند . درست است كه رژيم سابق سرنگون شده و شايد كساني اصولاً ضرورتي براي راي دادن احساس نكنند ولي فراموش نكنيم كه پاسداري و ادامه انقلاب ، پيروزي هر چه قاطع‌تر در اين رفراندوم را ايجاب ميكند . در رفراندوم تنها يك مسأله مطرح است : به خاك سپردن رژيم منفور سلطنت پهلوي و بايد بطور دسته‌جمعي و در يك صف واحد در اين كار شركت كرد . » ( 50 )
" سازمان زنان دمكرات " [ وابسته به حزب توده - مركز ] در تماسي با روزنامه كيهان اعلام كرد :
« ما به جمهوري اسلامي‌كه در برگيرنده استقلال ملي ، آزادي و عدالت اجتماعي باشد ، راي خواهيم داد . » ( 51 )
محمود اعتمازاده ( به‌آذين ) دبير كل “ اتحاد دمكراتيك مردم ايران “ [ وابسته به حزب توده ايران - مركز ] در تماسي با كيهان اعلام كرد كه اين اتحاد به جمهوري اسلامي‌رأي مثبت مي‌دهد . به‌آذين ضمن اعلام اين خبر افزود : « مردم براي اينكه متحد بمانند ، لازم است از آن چه امام خميني مي‌گويد پشتيباني كنند و براي حفظ وحدت در مقابل امپرياليزم ، به " جمهوري اسلامي " رأي مثبت دهند . بخصوص آن كه رهبران جنبش وعده‌هاي صريحي درباره آزادي ، دمكراسي و شركت آزادانه افراد در تعيين سرنوشت كشور در چارچوب جمهوري اسلامي‌داده‌اند و متعهد به اجراي اين وعده‌ها هستند . » ( 52 )
به‌آذين افزود : « بايد شكل حكومت و نهادهاي حكومتي به يك‌اندازه و به يك صورت برابر باشد تا مردم بدون توجه به جنسيتشان - زن و يا مرد - بدون توجه به زبانشان ، مذهبشان ، قوميتشان و ديگر چيزهايي كه معمولاً مي‌تواند باعث تبعيض بشود ، بتوانند در زندگي كشور و جامعه شركت برابر داشته باشند . من اين را خواستم و هنوز هم اگر بگويم كه به جمهوري اسلامي‌رأي مي‌دهم ، به همين عنوان است . يعني من از جمهوري اسلامي‌مي‌خواهم كه براي مردم ما در شرايط آزادي ، برابري كامل تامين بكند . در چنين صورتي است كه مسأله رفراندوم براي من قابل قبول است كه يك دوره‌اي را در تاريخ ايران به پايان مي‌رساند و از لحاظ حقوقي رژيم سلطنت را به خاك مي‌سپارد .
بنابراين يك دوره از تاريخ ايران با اين رفراندوم به صورت قانوني تمام مي‌شود و دوره جمهوري پيش مي‌آيد . » ( 53 )
دكتر علي اصغر حاج‌سيدجوادي درباره شركت خود در رفراندوم گفت : « من در رفراندوم شركت مي‌كنم و در نزديكترين حوزه رأي مثبت خود را خواهم داد . درباره دلايلم بطور خلاصه عقيده دارم [ كه ] اين راي اعتماد است كه مردم به رهبر انقلاب مي‌دهند ، چون محتواي جمهوري‌اسلامي‌هنوز روشن نيست . به هر حال اين محتوا كه قرار است از نقايص دمكراسي غربي و يا دمكراسي به سبك سوسياليستي بري باشد ، اگر با نقطه نظرهاي ما از لحاظ عدالت ، برابري و تقسيم‌بندي رهبري در سطح توده‌هاي مردم منطبق باشد و همانطور كه در قرآن اشاره شد رأي و مشورت مردم را در تمام نهادها منظور كند ، ما موافقيم و اگر محتواي آن مردم را به سوي تاريكي فكري و قشريت سوق ندهد ، از آن پشتيباني مي‌كنيم و اگر نشد ، طبعاً همانطور كه در گذشته كرديم ، در آينده هم با نادرستيها مبارزه خواهيم كرد . » ( 54 )
از سوي ديگر هفته‌نامه " جنبش " ارگان گروه " جنبش " متعلق به علي‌اصغر حاج‌سيدجوادي و همكاران او در شماره فوق‌العاده‌اي كه امروز منتشر شد ، نقطه نظرهاي اين گروه را درباره رفراندوم اعلام كرد ، در اين مقاله كه به قلم علي‌اصغر حاج‌سيدجوادي نگاشته شده ، آمده است :
« با اينكه ما به دليلي كه گفته خواهد شد در رفراندوم و تأييد جمهوري اسلامي‌شركت مي‌كنيم ، اما با آقاي مهندس بازرگان در اين نكته موافق نيستم كه در رفراندوم فقط از مردم بايد قبول جمهوري اسلامي‌خواسته شود . به دلال زير :
الف ) اكثريت مردم ايران مسلمان هستند و اصول احكام اسلامي‌را لازم‌الرعايه مي‌دانند . بنابراين نظام جمهوري خواه ، ناخواه در قانون اساسي مقيد به اصول اسلامي‌خواهد بود .
ب ) اكثريت مردم ايران اگر در رفراندوم در برابر اين دو سؤال قرار گيرند كه جمهوري اسلامي‌يا جمهوري به طور اطلاق ، طبعاً به جمهوري اسلامي رأي مي‌دهند ، بنابراين اكثريت راي‌دهنده با نسبتي قريب به اتفاق جمهوري اسلامي‌را پذيرا مي‌شود .
ج ) كساني [ كه ] مي‌خواهند به جمهوري بطور مطلق ، رأي مي‌دهند ديگر دليلي براي امتناع از رأي دادن و يا بهانه‌اي به عنوان قرار گرفتن بر سر دوراهي نخواهند داشت . آنها به طور دمكراتيك بر طبق عقيده خود رأي مي‌دادند و ديگر نمي‌گفتند حق اختيار و انتخاب از آنها سلب شده است .
د ) گروههايي از مردم ، هيچ‌گونه سابقه ذهني از جمهوري اسلامي‌ندارند . [ بر ] پهنه تاريخ و جغرافيايي معاصر خود هيچ نمونه‌اي از جمهوري اسلامي[ را ] نمي‌شناسند . بنابراين حق دارند اين سؤال را مطرح كنند كه وقتي چيزي را نمي‌شناسد و از اصول و ضوابط اجتماعي و اقتصادي و سياسي جمهوري اسلامي‌كه هيچ الگويي در دنيا ندارد ، اطلاعي ندارند ، چگونه به نظامي‌كه با آن آشنايي تاريخي و تجربي و نظري ندارند ، راي بدهند ؟ …
… اگر افرادي نخواهند به جمهوري اسلامي‌راي بدهند ولي در راي به جمهوري به طور اطلاق در اقليت قرار گيرند ، ديگر ادعا نخواهند كرد كه از حق انتخاب محروم شده‌اند ، بلكه طبعا به قاعده دمكراسي تسليم خواهند شد و گذشته از اينكه آراي اقليتي كه راي به جمهوري مطلق مي‌دهند بطور دقيق معلوم خواهد شد ، زمينه تبليغاتي نيز براي آنها به وجود نخواهد آمد .
ز ) مسأله مهم و اساسي كه بايد مورد توجه رهبري انقلاب و دولت موقت انقلاب قرار گيرد ، مسؤوليت خطير آنها در زمينه محتواي اجتماعي جمهوري اسلامي‌است . اگر به جمهوري اسلامي، محتوايي كه جوابگوي نيازهاي توده‌هاي محروم جامعه است ، داده نشود و احكام اسلامي‌در چارچوب سازمان سياسي و اداري جمهوري ، وسيله
تامين منافع طبقاتي و يا قالبي براي جلوگيري از گسترش تنوع عقايد و شكوفا شدن هنر و فرهنگ قرار گيرد ، در اين صورت نيت اصلي رهبري در برقراري حكومت زحمتكشان با مستضعفين برآورده نخواهد شد و دير يا زود به خاطر شرايط ژئوپوليتيكي ايران ، نظام جمهوري به قطبهاي جاذبه بين‌المللي نوسان خواهد كرد .
به هر حال رأي ما براي جمهوري اسلامي آن طور كه دولت موقت انقلابي پيشنهاد ميكند ، در درجه اول براي شركت در انتقال شكل حاكميت ملي جامعه ايراني از نظام استبدادي سلطنتي به نظام دمكراتيك جمهوري است . تلقي از رفراندوم ، ضرورت شركت در شكل بخشيدن به مرجعيت و مشروعيت قانوني اين انتقال است . اگر چارچوب قانون اساسي جمهوري اسلامي بر بنياد دمكراسي است ، در اين صورت در نظام دمكراسي اساس برتداوم مشورت و شركت و نظارت است . » ( 55 )
اسلام كاظميه ، عضو هيات اجرائي " جنبش " درباره نحوه شركت اين حزب در رفراندوم گفت : « علي رغم عدم موافقت با آن ، ما در رفراندوم شركت كرده و بطور گروهي از نقاط مختلف راي خواهيم داد . » وي در مورد رؤوس قانون اساسي جديد كه در كيهان منتشر شده است ، گفت : « مواردي كه اشاره شد ، حقوقي است ولي به هر حال قانون اساسي بايد در مجلس مورد شور قرار گيرد و آن جاست كه قانون اساسي معلوم خواهد شد ، ولي تا الان كه در مطالب اعلام شده ، زمينه‌هاي حقوقي و خوبي دارد . » ( 56 )
" نهضت آزاديخواهان و فداييان وطن " امروز طي اطلاعيه‌اي دلايل خود را براي دادن راي مثبت به جمهوري اسلام اعلام كرد . در اعلاميه اين نهضت آمده است : « ما در اين برهه حساس از زمان كه سرنوشت ملت قهرمان ايران براي آينده‌هاي دور تعيين مي‌شود ، روش خود را در برابر رفراندوم روز دهم فروردين به دلايل زير اعلام مي‌داريم :
1 ) چون رهبر آشتي‌ناپذير و كوشندة اين انقلاب به جمهوري اسلامي‌راي مي‌دهد ؛
2 ) چون از آغاز نهضت تاكنون ، همه رزمندگان مسلمان كه اكثريت قاطع و بي چون و چراي مبارزان را تشكيل مي‌دهند ، جمهوري اسلامي‌مي‌خواسته‌اند ؛
3 ) چون شهداي گلگون‌كفن براي تحقق جمهوري اسلامي‌جان باختند و در آغوش ميهن آرميدند ؛
4 ) چون محكوم به ايستادن به پاي خود هستيم و در اين راه بايد نه به چپ بگرويم و نه به راست ، نه شرق را بنده باشيم و نه غرب را و خلاصه چون ملي و ملي‌گرا هستيم . لذا به " جمهوري اسلامي " راي خواهيم داد و تا پاي جان به خاطر ملت و ميهن از آن دفاع خواهيم كرد . » ( 57 )
" گروه سياسي باختر " در بيانيه‌اي اظهار عقيده كرده است : « با توجه به وضع خاص انقلاب ايران كه منجر به سقوط يكي از فاسدترين و ظالمترين رژيمهاي جهان شده است و براي تأييد انقلاب ايران و انتقال مشكل حاكميت ملي جامعه ايراني از نظام استبدادي سلطنتي به نظام جمهوري در رفراندوم شركت ميكند ولي معتقد است كه در تدوين قانون اساسي و تشكيل حكومت جمهوري منبعث از اراده ملت ، شركت كليه گروههاي سياسي و صاحبنظران را لازم مي‌داند و همچنين احترام به عقايد و آراي تمام افراد و آحاد جامعه ايراني را با توجه به اعلاميه جهاني حقوق بشر ، ضروري مي‌داند . » ( 58 )
محسن پزشكپور ، رهبر " حزب‌پان‌ايرانيست " در گفتگويي با خبرگزاري پارس شركت در رفراندوم را يك فريضه ملي دانست و از مردم خواست كه در رفراندوم شركت كنند . ( 59 )
علاوه‌بر‌اين ، حزب پان‌ايرانيست با انتشار اعلاميه‌اي نظرگاههاي خود را درباره حكومت انقلابي آينده و رفراندوم اعلام داشت : « اين حزب ، شركت در رفراندوم را فريضه‌اي ملي دانسته است و درباره محتواي دولت و جامعه آينده
انقلابي ايران چنين نظر داده است : … ايجاد محيط اختناق ، درهم شكستن اصول آزاديهاي فردي و اجتماعي به انحاي گوناگون ، فراهم نمودن موجبات عدم مداخله مردم در تعيين سرنوشت آنها سياست كلي دولتها و نظامات ضدملي گذشته بود و بي‌گمان يكي از اساسي‌ترين هدفهاي انقلاب عظيم ملت ايران ، برقراري و اجراي حق حاكميت ملي در همه زمينه‌هاي سياست خارجي و داخلي است … ملت ايران نمي‌خواهد و نمي‌تواند دگربار شاهد نمونه‌هايي چون آخرين فاجعه سياست تجزيه و غارت نظامات خلع شده يعني تجزيه بحرين و غارت درآمدهاي حاصله از نفت باشد . » ( 60 )
دكتر سيف‌الدين نبوي دبيركل " گروه آزاديخواهان اسلامي " اعلام كرد كه اعضاي اين گروه به " جمهوري اسلامي " راي خواهند داد . به اعتقاد اعضاي اين گروه « البته شايسته است كه ترتيبي داده شود تا هركس به آن چه معتقد است راي دهد تا آزادي كامل صورت تحقق يابد . » ( 61 )
" جمعيت مسلم آزاد " اعلام كرد كه به " جمهوري‌اسلامي " راي مثبت خواهد داد . در اعلاميه اين جمعيت تاكيد شده است كه هنگام رفراندوم نبايد سؤالي در مورد سلطنت از مردم شود ، زيرا محكوميت و طرد پادشاهي قطعيت يافته است . همچنين اين جمعيت در اعلاميه خود خواستار محاكمه و مجازات اميرعباس هويدا شده است . ( 62 )
" حزب جمهوريخواه ايران " اعلام كرد كه انجام رفراندوم بايستي به صورت منصفانه و دنياپسند انجام شود . در اطلاعيه اين حزب آمده است : « تا كنون با اينكه نسبت به نوع رأي مردم ، نظر صريحي از طرف دولت ملي اعلام نشده است ، لازم است نكات زير را به عرض برساند : 1 - آگاهي به آزادي مردم بر آن چه كه به آن رأي مي‌دهند از اصولي‌ترين و مردمي‌ترين شرايط رفراندوم است . بدين لحاظ دولت موظف است كه صراحتاً و رسماً مردم را به آن چه در جريان است ، آگاه نمايد ؛ 2 - پيشنهاد مي‌شود اگر در كارت رفراندوم ، اسمي‌از انواع جمهوري چاپ مي‌گردد ، قبلاً تعداد و معناي هر يك ولو بطور مختصر از طرف دولت رسماً اعلام شود ؛ ثانياً يك جاي خالي براي راي نوع جمهوري غير از آن را منظور دارند و بهتر آن كه نوع جمهوري را اصولاً به رأي بگذارند . »
از سوي ديگر ، دكتر عبدالحسين بقايي موسس " حزب جمهوريخواه " در مصاحبه‌اي مطبوعاتي كه در اولين نشريه حزب منتشر شده است ، درباره رفراندوم و جمهوري اسلامي‌گفت : « حكومت جمهوري اسلامي‌مطابق تعريفي كه حضرت‌آيت‌الله‌خميني در قم كرده‌اند ، يعني استقلال ، آزادي و عدل . اگر اين تعريف جمهوري اسلامي‌باشد ما پشتيبان آن هستيم و اين صادقانه و صميمانه است . » ( 63 )
" كنفدراسيون جهاني معلمين و دانشجويان ايراني " امروز اعلام كرده كه به " جمهوري اسلامي " رأي مثبت مي‌دهد . اين كنفدراسيون در اطلاعيه خود تاكيد كرده است كه راي مثبت ملت ايران به جمهوري اسلامي، مشت محكمي بر دهان امپرياليستهاست و امروز وظيفه ماست كه نشان دهيم متحد و يكپارچه با مردم قهرمان ميهن در زير پرچم جمهوري‌اسلامي، آماده همه‌گونه جانبازي در راه استقلال ، دمكراسي ، پيشرفت و ترقي ميهن هستيم . » ( 64 )
" انجمن زرتشتيان تهران " طي اعلاميه‌اي اعلام كرد : « زرتشتيان در رفراندوم روز جمعه ، دهم فروردين فعالانه شركت مي‌كنند و به " جمهوري اسلامي " رأي خواهند داد . » ( 65 )
“ جامعه روشنفكران يهودي ايران “ طي اعلاميه‌اي اعلام داشت : « از آن جا كه جمهوري اسلامي‌حكومت مردم بر مردم تعريف شده است و از آن جا كه رهبر انقلاب حضرت‌آيت‌الله‌العظمي خميني و همچنين حضرت آيتالله طالقاني و جناب آقاي مهندس بازرگان نخست‌وزير حكومت موقت انقلابي ، كراراً به حقوق اقليتهاي مذهبي در جمهوري اسلامي‌اشاره فرموده‌اند و از آن جا كه شركت در رفراندوم نشانه همبستگي و پيوند بيشتر با ملت ايران است ،
جامعة روشنفكران يهودي ايران بدين وسيله از كليه همكيشان عزيز دعوت ميكند به طور فعال در رفراندوم شركت نموده و به " جمهوري اسلامي " رأي بدهند . » ( 66 )
گروهي از علماي اهل سنت و جماعت تركمن‌صحرا طي اطلاعيه‌اي اعلام كردند به " جمهوري اسلامي " رأي مي‌دهند . متن اطلاعيه علماي تركمن‌صحرا به شرح زير است :
بسمه تعالي ؛ برادران و خواهران مسلمان منطقه تركمن‌صحرا! علماي اهل سنت و جماعت تركمن بالاّتفاق و متفقاً فقط به " جمهوري اسلامي " راي مي‌دهند و از شما عزيزان تقاضا مي‌شود فقط به " جمهوري اسلامي " راي بدهيد ، چون كليه حقوق انساني ، مذهبي ، اجتماعي و اقتصادي شما تامين خواهد شد .
علماي اهل سنت و جماعت منطقه تركمن‌صحرا : 1 - آيتالله آناقليچ آخوند نقشبندي 2 - الله‌وردي آخوند قو جيفي 3 - عبدالجليل آخوند جعفرباي 4 - احمد آخوند قزل‌جه 5 - شيرمحمد آخوند شكاري 6 - نورمحمد آخوند طلايي 7 - قليچ جان آخوند رحمان پور 8 - دكك آخوند سخاوي 9 - خداوردي قاري 10 - عزار‌قليچ آخوند آق 11 - قربان آخوند بابلي 12 - جمال آخوند عرفاني 3 - بردي آخوند همايوني 14 - رجب آخوند حاجي زاده . ( 67 )
وزارت كشور امروز اطلاعيه‌اي در اختيار كيهان گذاشت كه در آن 22 نفر از روحانيون مهاباد به نحو زير اعلام كرده‌اند كه در رفراندوم رأي مثبت مي‌دهند :
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحيم
قال‌الله تعالي : ان الدين عندالله الاسلام و من يتبع غيرالاسلام دينا فلن يقبل منه . بعد از سالها آرزوي استقرار حكومت اسلامي، خوشبختانه در اين مقطع زماني براي جامعه مسلمان ايراني اين فرصت ديني پيشآمده است كه با رأي قاطع خود نسبت به پي‌ريزي شالوده مقدس حكومت اسلام ، دين خود را به اسلام ادا نمايد . لذا امضا كنندگان زير ، هيأت علماي شهرستان مهاباد ، وظيفه ديني و مذهبي و ملي خود مي‌دانند كه به اطلاع همه مسلمان شهر وحومه برسانند كه شركت در اين رفراندوم وظيفه ديني و مذهبي و ملي هر فرد مسلمان است و خودداري از شركت در اين رفراندوم برخلاف مصالح ملي و اصولي و مباني ديني تلقي مي‌شود . شكي نيست كه حقوق ملي مردم كرد ، هنگام تدوين قانون سياسي اسلامي‌صددرصد رعايت مي‌گردد .
1 - سيدعبدالله سعادت پيشنماز مسجد عباس آقا 2 - پيش نماز مسجد موسوي : عبدالكريم شهري‌كندي 3 - پيش نماز مسجد محمودكلان : احمد عباسي 4 - امام‌جماعت مسجد شاطري : عبدالقادر عباسي 5 - امام‌جماعت مسجد بازار : محمود سالك 6 - امام‌جماعت گرده‌رش : ملابايزيد الياسي 7 - امام‌جماعت مسجد حسينيه : الاحقر عباس آزرم‌خويي 8 - امام‌جماعت مسجد حسن‌زاده : ملااحمد محمدپور 9 - امام‌جماعت ملامحمد يعقوبي 10 - امام‌جماعت مسجد حاج‌احمد : ملاعزيز تاييد 11 - مسجد سيدنظام : ملاعبدالله ماروني 12 - امام‌جماعت خانقاه : ملاسيدهاشم حسيني 13 - امام‌جماعت مسجد گمرك : ملاسليم عباسي 14 - امام‌جماعت مسجد كاني صوفي طه : ملاعزيز مدرس 15 - امام‌جماعت مسجد بزمي: ملاعبدالرحمن شريفي 16 - ملاعبدالرحمن احمدي 17 - امام‌جماعت قريه لج : ملاابراهيم راد 18 - امام‌جماعت قريه گودتيه : ملاسيد‌مصطفي برزندي 19 - امام‌جماعت مسجد داروغه : ملااحمد اشرفي 20 - سيدقادر هنرپژوه 21 - امام‌جماعت مسجد قاضي : ملامحمد‌رشيد قره‌ني‌زاده 22 - امام‌جماعت مسجد قبله : ملاعبدالله احمديان . ( 68 )
در اين حال ، ابراهيم يونسي استاندار جديد كردستان در پي تحريم رفراندوم از سوي گروههاي سياسي
كردستان ، در تماسي با خبرنگار كيهان گفت : « روحانيون كردستان متفقاً در رفراندوم شركت كرده و پشتيبان جمهوري اسلامي‌هستند . » وي افزود : « براي برگزاري رفراندوم تا حال 400 صندوق رأي به مناطق مختلف كردستان ارسال شده است . وضع شهرها نيز آرام است . » ( 69 )
ملاعبدالله محمدي ، امام‌جمعه سقز از سوي گروههاي مختلف مردم اين شهر تلگرافي به امام خميني مخابره كرد و از ايشان خواست تا مواضع جمهوري اسلامي‌را دربارة خودمختاري كردستان و حقوق اهل تسنن اعلام دارند . در قسمتي از اين تلگرام آمده است : « هر نوع توصيه و قولي كه از جانب امام اعلام گردد ، داراي ضمانت اجرايي است . لذا ما نمايندگان اقشار مختلف شهرستان سقز مي‌خواهيم تا امام شخصاً از طريق راديو و تلويزيون و ساير رسانه‌هاي گروهي صراحتاً و به طور خيلي روشن در موارد زير اعلام و تضمين فرمايند :
اعلام تساوي حقوق تسنن و تشيع در تدوين قانون اسياسي مربوط به جمهوري اسلامي؛ قائل شدن حق اسلامي و طبيعي خودمختاري براي خلق كرد و ساير ملتهاي ايران . در غير اين صورت از شركت در رفراندوم خودداري مي‌نماييم . » ( 70 )
ã ã ã
در مقابل موافقت اكثر قشرهاي جامعه با " جمهوري اسلامي " عده معدودي از افراد ، گروهها و سازمان هاي سياسي نيز بودند كه به دلايل مختلف با نظام جديد كه استقرار قانوني آن پس از رفراندوم حتمي‌بود ، به مرزبندي كاملاً مشخص و به ستيزه‌اي قطعي رسيده بودند و اين اميدواري برايشان وجود نداشت كه شركت در رفراندوم و رأي مثبت به جمهوري اسلامي‌از نظر افكار عمومي‌امتيازي براي آنان در پي داشته باشد و به مقاصد آتي آنان كمك كند ، لذا شركت در رفراندوم را به اين دليل كه " محتواي جمهوري اسلامي " روشن نيست و يا رفراندوم در فضاي دمكراتيك " برگزار نمي‌شود ، تحريم كردند .
مهمترين اين مخالفتها موارد زير است :
سازمان چريكهاي فدايي خلق ايران ضمن صدور بيانيه‌اي اعلام كرد كه در رفراندوم شركت ميكند . چريكهاي فدايي اعلام كرده‌اند كه چون دولت فعلاً قادر به تضمين آزاديهاي سياسي براي همه نيروها نيست و از آنجا كه طرح سؤال رفراندوم به صورت " آيا جمهوري اسلامي را قبول داريد يا نه ؟ " يك‌‌جانبه است ، در رفراندوم شركت نمي‌كنند ، در قسمتي از اين بيانيه آمده است : « ما اعتقادداريم كه بررسي همه جانبه مسأله رفراندوم و نشان دادن نقاط صعف آن ، وظيفه هر نيروي انقلابي است . ما هرگونه دنباله‌روي از جريانات سياسي و حوادث روزمره را بدون آن كه بر يك بررسي انتقادي و تحليلي استوار باشد ، محكوم مي‌كنيم و آن را برخوردي غيرمسؤولانه و غيررزمي‌مي‌دانيم . ما طرفدار آن شكل و محتواي جمهوري هستيم كه هرچه بيشتر مدافع منافع خلقهاي تحت ستم ايران باشد ، نه هيچ چيز ديگري . اگر قانون اساسي جمهوري اسلامي‌مدافع حقوق خلقهاي ايران و پاسدار استقلال و آزادي مردم ميهن ما باشد ، چه كسي مي‌تواند با آن مخالف باشد ؟ اما آيا بدون تدوين قانون اساسي و روشن شدن محتواي كامل جمهوري ، مي‌توان درباره آن قضاوت كرد ؟ به اعتقاد ما قبل ازهر چيز بايد نمايندگان واقعي و راستين مردم براي تشكيل مجلس موسسان انتخاب شوند . اين مجلس مؤسسان است كه صلاحيت تدوين قانون اساسي و انتخاب يك يا چند نوع از جمهوري را دارد و بايد آن را به نظرخواهي بگذارند . درغير اين صورت ، طراحان و مجريان رفراندوم عملاً مانع شركت بسياري از نيروهايي مي‌شوند كه مي‌خواهند و حق دارند بدانند به چه رأي مي‌دهند . »
چريكهاي فدايي در دنباله بيانيه خود نوشته‌اند : « بدون وجود شرايط دمكراتيك ، همه نيروهاي انقلابي و سازمان هاي رزمنده نمي‌توانند آزادانه نظرات و عقايد خود را براي مردم توضيح دهند . از اين گذشته مردم مي‌خواهند
بدانند محتواي " جمهوري اسلامي " چيست ؟ وضع آنها نسبت به گذشته چه تفاوتهايي خواهد كرد ؟ آيا آزاديهاي مردم تضمين خواهد شد ؟ آيا امپرياليسم را از ايران اخراج خواهد كرد ؟ گذشته از اينها ، نحوه برگزاري رفراندوم و طرح اين سؤال كه با جمهوري اسلامي موافقيد يا خير و اگر موافق نيستيد طرفدار سلطنت شناخته خواهيد شد ، توهين به انقلاب خلق است . براين اساس و از آن جا كه معتقديم هر نوع نظرخواهي از مردم بايد در شرايطي كاملاً آزاد و دمكراتيك صورت گيرد ، صادقانه و صراحتا به مردم ميهنمان مي‌گوييم كه در اين شرايط در رفراندوم پيشنهادي دولت شركت نمي‌كنيم . » ( 71 )
يك سخنگوي سازمان چريكهاي فدايي نيز در يك مصاحبة مطبوعاتي در مورد رفراندوم گفت : « متأسفانه محتواي جمهوري اسلامي‌براي مردم روشن نيست … رفراندوم بايد در فضاي ازادي انجام گيرد ، زماني كه راديو و تلويزيون و مطبوعات در شرايط دمكراتيكي قرار نداشته باشند و هم سازمانهاي سياسي نتوانند افكار و هدفهاي خود را از طريق آنها اعلام كنند . آيا مي‌توان گفت اين رفراندوم آزاد است . نحوه طرح سؤال طوري است كه از گروه زيادي حق انتخاب را سلب كرده‌ايم . ما معتقديم كه ابتدا بايد مجلس موسسان تشكيل شود و اين مجلس بايد شكل و محتوان انواع جمهوريها را اعلام دارد تا مردم بتوانند در شرايط آزادي به آنها رأي دهند . » ( 72 )
سخنگوي چريكهاي فدايي خلق افزود :
« ما در برخورد با رفراندوم بسيار تعمق كرديم و كوشيديم كه اصول صادقانه‌اي اتخاد كنيم و به اين نتيجه رسيديم كه نمي‌توانيم در همه‌پرسي شركت كنيم . چرا ؟ علت اساسي اين موضع‌گيري اين بود كه وقتي در برابر اين سؤال قرار مي‌گرفتيم كه " جمهوري اسلامي " چيست ؟ جواب درستي نمي‌يافتيم . همه مردم در كشور ما ، معمولاً به هدفهاي جمهوري اسلامي‌رأي مي‌دهند تا به نام آن . اما هدفها و آرمانهاي جمهوري اسلامي‌چيست ؟ … از آقاي بازرگان سؤال كرديم كه حقوق مردم تضمين مي‌شود يا نه ؟ و اما مي‌بينيم كه تضميم نمي‌شود . يك روز به صف زنان حمله مي‌كنند . در كردستان ، در تركمن‌صحرا به مردم حمله مي‌كنند و كشتار راه مي‌اندازند ؛ يا كسي مي‌خواهد در خيابان اعلاميه پخش كند و افكار را ترويج دهد ، اما مورد تهديد و تيراندازي و اذيت و آزار قرار مي‌گيرد . يك چنين شرايطي فضاي آزادي نيست ، در چنين فضايي ، نظرها ، نظر مردم نخواهد بود . نه به اين دليل كه با مضمون رفراندوم موافقيم يا نه . فقط هدف اين است كه اگر نظرخواهي در محيط آزاد انجام نگيرد ، درست نيست . به خاطر اين دو دليل است كه در رفراندوم شركت نمي‌كنيم . » ( 73 )
" معلمين پيشگام " تهران [ وابسته به سازمان چريكهايي فدايي خلق - مركز ] ضمن صدور اعلاميه‌اي اعلام كرد كه در رفراندوم دولت موقت انقلاب اسلامي ايران شركت نمي‌كند . معلمين پيشگام دلايل عدم شركت خود را در رفراندوم را عدم وجود شرايط دمكراتيك براي انجام انتخابات و انحصاري بودن نحوه همه‌پرسي اعلام كرده‌اند . در اطلاعيه معلمين پيشگام آمده است : « دولت موقت انقلابي تصميم دارد در چند روز آينده مبادرت به برگزاري رفراندوم نمايد . در حالي كه اگر محتواي كامل و مشخصي از " جمهوري اسلامي " به دست ندهد ، مردم نمي‌دانند وضعشان در جمهوري اسلامي نسبت به قبل چه تفاوتهايي خواهد داشت ، در ارتش و نحوه اداره آن چه تغييراتي حاصل مي‌شود . ما عقيده داريم كه قبل از هر چيز دولت وظيفه دارد در شرايطي آزاد و دمكراتيك ابتدا مجلس مؤسسان با شركت نمايندگان همه طبقات و اقشار خلق را تشكيل داده و اقدام به تدوين قانون اساسي نمايد . در حالي كه دولت موقت انقلابي با طرح مسأله رفراندوم و آنهم با شكلي خاص و انحصاري در حقيقت جريان عكس را طي ميكند . » ( 74 )
" دانشجويان پيشگام دانشگاهها و مدارس عالي كشور " [ وابسته به سازمان چريكهاي فدايي خلق - مركز ] ضمن تاييد اين نكته كه اكنون هيچ‌كدام از شرايط مقدماتي انجام رفراندوم از جمله تشكيل مجلس موسسان و تدوين قانون
اساسي تحقق پيدا نكرده است ، اعلام كرده‌اند كه در رفراندومي‌كه در شرايط فعلي صورت گيرد ، شركت نخواهند كرد . ( 75 )
" اتحاد ملي زنان " [ وابسته به جريانهاي غيرمذهبي - مركز ] امروز اعلام كرد كه اين اتحاد به رغم احترام به رأي اكثريت ملت ايران به علت غيردمكراتيك بودن نحوه برگزاري رفراندوم در آن شركت نمي‌كند . در بيانيه اين اتحاديه آمده است : « ما مي‌دانيم اكثريت ملت ايران به " جمهوري اسلامي " رأي خواهند داد و رأي اكثريت ، براي ما محترم است . ليكن ما به همان ميزان به رأي كساني احترام مي‌گذاريم كه معتقد به آزادي و حق تعيين آزادانه نوع حكومت آينده‌اند . حق بود دولت موقت نحوه سؤال رفراندوم را طوري تنظيم مي‌نمود كه " نه " گفتن ، حمل بر سلطنت‌طلبي نمي‌گشت و حق ابراز سليقه از گروهها و احزاب سياسي ديگر كه در بنيانگذاري و به ثمر رسانيدن انقلاب ايران سهيم بودند ، سلب نمي‌شد . بنابراين ملاحظات ، اتحاد ملي زنان با اعتقاد به حقوق و آزاديهاي فرد فرد ملت ايران ، ناگزير در رفراندوم شركت نخواهد جست ، زيرا بيم آن دارد كه نحوه غيردمكراتيك برگزاري رفراندوم آغازي براي حركتهاي غيردمكراتيك آينده باشد . » ( 76 )
" اتحاديه انقلابي زنان مبارز " [ وابسته به جريانهاي چپ غيرمذهبي - مركز ] امروز ضمن اعلاميه‌اي دلايل عدم شركت خود در رفراندوم را تشريح كرد :
1 - از آنجايي كه در مبارزه بر عليه رژيم پهلوي و اربابان امپرياليستي ، تمام اقشار و طبقات خلق تا پاي جان مبارزه نموده‌اند ، لذا براي برگزاري رفراندوم نيز بايستي امكان تبليغ و اظهار نظر از طريق وسايل ارتباط جمعي ( راديو - تلويزيون ) در اختيار تمام گروهها قرار گيرد ؛ در حالي كه مي‌بينيم كليه اين وسايل تحت تسلط يك نظر خاصي قرارگرفته است .
2 - تا كنون يك برنامه مدون و يا حداقل يك طرح و برنامه از " جمهوري اسلامي " منتشر نشده است تا مردم به درستي دريابند كه در اين جمهوري مثلاً اقتصاد مملكت چگونه بازسازي خواهد شد ، تا از دست استعمارگران نجات يابند .
3 - با توجه به ستمي‌كه در جوامعي مانند ايران از طريق قوانين گوناگون به زنان ايران وارد مي‌آيد ، زنان ايراني حق دارند كه بدانند در تحت حكومت " جمهوري اسلامي " از چه حقوق اجتماعي و اقتصادي و سياسي برخوردار خواهند بود . در حالي كه به واسطه در دست نبودن برنامه از " جمهوري اسلامي " چنين امكاناتي وجود ندارد .
4 - و از آن جايي كه دولت موقت كه خود برگزار‌كننده رفراندوم و مبلّغ جمهوري اسلامي‌است ، حق تعيين سرنوشت را براي خلقهاي ايران و از آن جمله خلق قهرمان كردستان به رسميت نشناخته است ، لذا از شركت در رفراندوم خودداري خواهيم نمود . ( 77 )
در اطلاعية " جمعيت زنان مبارز " [ وابسته به جريانهاي چپ غيرمذهبي - مركز ] آمده است :
ما زنان جمعيت مبارز به دلايل زير مجبور به تحريم رفراندوم هستيم :
1 - به علت ضددمكراتيك بودن شيوة برگزاري اين رفراندوم ، سؤالي كه پس از كشمكش بسيار در درون اين رفراندوم مطرح شده عبارتست از : « آيا جمهوري اسلامي‌را قبول داريد يا نه » ؟ طرح اين سؤال بدين شكل حق دمكراتيك بسياري از نيروهاي مبارز را كه با از جان‌گذشتكي در انقلاب شركت كرده ، اما با " جمهوري اسلامي " موافق نيستند بكلي پايمال كرده است .
2 - به علت ناروشن بودن محتواي اسلامي‌پيشنهادي و اتمسفر ضددمكراتيك موجود در اطراف اين رفراندوم تاكنون هيچ‌يك از طرفداران " جمهوري اسلامي " كه از طريق روزنامه‌ها ، خطابه‌ها ، راديو و تلويزيون و در مجامع
گوناگون مردم را تشويق به موافقت با " جمهوري اسلامي " كرده‌اند ، نتوانسته‌اند توضيح دهند كه جمهوري اسلامي پيشنهادي به خواسته‌هاي اساسي گروههاي مختلف اجتماعي از جمله كارگران ، دهقانان ، زنان ، دانشجويان و ديگر گروههاي اجتماعي در زمينه‌هاي استقلال ، آزادي و دمكراسي چگونه پاسخي خواهد داد . ( 78 )
" اتحاد براي آزادي " [ گروه راه‌اندازي شده توسط احمد بني‌احمد نماينده تبريز در آخرين مجلس رژيم شاه - مركز ] در اطلاعيه خود عنوان كرده است كه در رفراندوم شركت نخواهد كرد . در اطلاعيه اتحاد براي آزادي آمده است : « جمعيت اتحاد براي آزادي و استقلال ، مسأله سلطنت را رد شده تلقي ميكند و الزامي‌براي مطرح كردن آن نمي‌بيند . نحوه رأي‌گيري را از نظر حقوقي درست نمي‌داند ، زيرا دست و بال رأي‌دهندگان بسته شده و آرا در يك كانال مشخصي هدايت مي‌شود ، به وجود شرايط آزاد در اين رأي‌گيري معتقد نيست ، زيرا صحت اجراي انتخابات كافي نيست ، بلكه براي يك رفراندوم آزاد ، قدرت تشخيص و‌انديشه آزاد لازم است و اين فقط در صورتي ممكن است كه آنان براي اين كه بتوانند از بين موارد متعدد يك امر ، يكي را انتخاب كنند ، قبلاً در مسير تبليغ آزاد جهت شناخت مزايا و معايب هر يك از آن امور قرار گرفته باشد و تاكنون شرايط چنين تبليغي فراهم نشده است . يك انسان آزاد بايد بداند به چه راي مي‌دهد و چه چيز را انتخاب ميكند و تا شناسايي كامل از چيزي نداشته باشد ، نمي‌تواند به آن رأي بدهد . با توجه به دلايل فوق ما در انتخاب شركت نخواهيم كرد . » ( 79 )
" جبهة دمكراتيك ملي ايران " در بيانيه‌اي ضمن اعلام پشتيباني از دولت مهندس بازرگان اعلام كرد كه در رفراندوم شركت نخواهد كرد . در بيانيه جبهه دمكراتيك ملي ايران آمده است : « مهمترين مسأله‌اي كه هم‌اكنون به عنوان يك فوريت در مقابل مردم قرار دارد ، مسأله رفراندوم است . فراخواندن مردم به انتخاب بين رژيمي‌كه خود سرنگونش كرده‌اند و نظامي‌كه هنوز از محتوايش چيزي نمي‌دانند ، آن هم در مهلتي كوتاه و بي‌آنكه راه انتخاب ديگري پيشبيني شده باشد ، بي‌‌گفتگو غيردمكراتيك است . اين چنين انتخابي ، يك انتخاب آزاد نيست و مغاير با ماهيت اصيل انقلاب ايران است . جبهه دمكراتيك ملي ايران همان‌گونه كه در طرح پيشنهادي برنامه سياسي خود اعلام داشته براين عقيده است كه اگر باز هم نفي رژيم سابق از نظر حقوقي نياز به طي تشريفاتي از نوع نظرخواهي عمومي‌داشته باشد ، اين نظرخواهي بايد مطلقا در همين جهت يعني در جهت نفي رژيم سابق و ( مآلاً ) استقرار رژيم جمهوري انجام گيرد . » ( 80 )
همچنين يك سخنگوي جبهه دمكراتيك ملي ايران درباره علت عدم شركت اين جبهه در رفراندوم فردا گفت : « براي تعيين نوع محتواي رژيم جديد جمهوري اسلامي‌بايد همه امكانات براي ارائه راه‌حلهاي گوناگون به افكار عمومي موجود باشد و مردم براي بررسي ، بحث و نقد و ارزيابي نظرات متفاوت ، فرصت كافي داشته باشند . تنها از اين طريق است كه رأي مردم خواهد توانست آزادانه و آگاهانه راهي را انتخاب كند كه خواه ناخواه تعيين كننده سرنوشت امروز و فرداي ايران خواهد بود . اگر قرار باشد رفراندوم بدون توجه به موازين دمكراتيك به همان شيوه‌اي كه اعلام شده است ، انجام گيرد ، عملاً بسياري از نيروهاي مترقي كه از محتواي مورد پيشنهادي اطلاع لازم را ندارند ، از حق اظهار نظر محروم خواهند شد ، صرف نظر از اين كه موافق باشند يا مخالف و به همين علت است كه جبهه دمكراتيك ملي ايران در رفراندوم اعلام شده شركت نخواهد كرد . » ( 81 )
" اتحاد چپ " ضمن اعلام موجوديت و اعلام مواضع خود و تاكيد بر اين كه براي آغاز كار به جبهه دمكراتيك پيوسته است ، اعلام كرد كه در رفراندوم شركت نخواهد كرد . اين اتحاد در بيانيه خود تاكيد كرد : « به اعتقاد اعضاي اين اتحاد ، نحوة طرح سؤال رفراندوم اعلام صادقانه عقيده سياسي و استقلال رأي را از افراد سلب ميكند و چه بسا كه راه را براي فرصت‌طلبان هموار سازد . » ( 82 )
گروهي تحت عنوان " كميته جبهه ملي ايران " اعلام كردند كه در رفراندوم شركت نخواهند كرد . سخنگوي اين گروه افزود : « دولت آقاي مهندس بازرگان اعلام كرده است كه مي‌خواهد براي تعيين نظام آينده كشور به آراي عمومي مراجعه كند و بدين منظور دست به برگزاري يك رفراندوم خواهد زد . بطوري كه تاكنون گفته ، اعلام و تبليغ شده است در اين رفراندوم جواب مردم به چگونگي رژيم آينده از طريق گفتن آري يا نه به سؤال آيا با جمهوري اسلامي موافقيد ؟ خواهد بود و لاغير . در حالي كه كاملاً مقدور بوده و هست كه پس از تاييد و تأسيس رژيم جمهوري از طريق رفراندوم كه كاملاً مورد قبول ماست . ماهيت نظام آينده همراه با مشخصات و خصايص آن ضمن انتخابات يك مجلس موسسان و پس از انتخابات در چارچوب آن مجلس و جريان مذاكرات آن به بحث عمومي گذاشته و تصويب شود بطوري كه در باب مشخصات رژيم آني هيچ نكته گنگ و مبهمي‌براي مردم باقي نماند و مفهوم جمهوري اسلامي نيز في‌الجمله از جانب مدافعان و خواستاران آن به صورت پيشنهاد درباره قانون اساسي ايضاح و روشن شود . متأسفانه تشكيل چنين مجلسي نيز به بعد از رفراندوم موكول گرديده ، طوري كه حتي فايده منظور از رفراندوم چندان معلوم نيست . ( 83 )
روزنامه آليك كه به زبان ارمني در تهران منتشر مي‌شود در سرمقاله خود اعلام كرد كه اعضاي فدراسيون انقلابي " داشناكوتيون " در رفراندوم شركت نمي‌كنند . در سرمقاله آليك آمده است : « مردم ايران بپا خاستند تا نخست دمكراسي واقعي يعني حكومت مبني براراده آزاد مردم را به وجود آورند ؛ سپس با رأي كاملاً آزاد توده‌ها ، جمهوري را بر حكومت استبدادي خودكامه گذشته برقرار نمايند . اكنون ببينيم آيا رفراندومي‌كه جمعه آينده انجام خواهد شد ، شامل كليه شرايط ايجاد يك حكومت دمكراتيك و آنچه از آن انتظار مي‌رود ، مي‌باشد يا خير . بايد يادآور شويم كه ما بر همه چيز از ديدگاه دمكراسي و سوسياليزم نظاره مي‌كنيم ، لذا هميشه بهتر و پيش‌روتر را هدف خود قرار مي‌دهيم . بنابراين با در نظر گرفتن فرم رفراندوم ، فدراسيون انقلابي " داشناكوتيون " نمي‌تواند آن را تاييد نمايد . » ( 84 )
" حزب دمكرات " كردستان با انتشار اعلاميه‌اي عدم شركت در رفراندوم را اعلام كرد . در اين اعلاميه آمده است : « پس از پيروزي انقلاب مردم ايران به رهبري امام خميني بر رژيم شاهنشاهي ، مسأله انتخاب شكل حكومتي كه بر سر كار خواهد آمد ، اهميت اساسي پيدا كرده است . اگر گروههاي سياسي و قشرهاي مختلف اجتماعي در امر سرنگوني رژيم فاسد پهلوي وحدت كلمه داشتند در انتخاب شكل حكومت آينده اختلاف نظر دارند و اين امري است كاملاً طبيعي ، چرا كه جامعه كنوني ايران ، از طبقات ، قشرها و گروههاي مختلف تشكيل شده كه نظرات متفاوتي دارند . حتي بر اين بود رفراندومي‌كه در پيش است به همه اين گروهها حق انتخاب آزادانه بين شكلهاي مختلف جمهوري را مي‌داد ، آنچه واضع است اكثريت قريب به اتفاق مردم ايران عملاً رژيم سلطنتي را رد كرده‌اند و از اين لحاظ ، به نظر ما ، نياز به برگزاري رفراندوم به اين شكل نيست . به اين ترتيب در رفراندوم مي‌بايست از مردم مي‌خواستند كه به نوع جمهوري اسلامي، دمكراتيك خلقي و غيره راي بدهد . متاسفانه اصرار بر اين شد كه مردم تنها در رفراندوم بين سلطنت و " جمهوري اسلامي " حق انتخاب داشته باشند . واضح است [ كه ] چون سلطنت در ايران طرفدار ندارد ، اكثر مردم در صورت شركت در رفراندوم بايد به " جمهوري اسلامي " رأي بدهند ، يعني اين كه عملاً حق انتخاب نوع جمهوري و شكل حكومتي از آنان سلب شده است . از طرف ديگر برنامه " جمهوري اسلامي " هنوز بطور دقيق براي مردم ايران روشن نيست ؛ بويژه اين برنامه جوابگوي خواست اصلي خلق كرد ، يعني دمكراسي براي ايران و خودمختاري براي كردستان ايران نمي‌باشد . با در نظر گرفتن اين حقيقت و نحوه غيردمكراتيك برگزاري رفراندوم ، حزب دمكرات كردستان ايران در اين رفراندوم شركت نخواهد كرد . » ( 85 )
جمعيت دفاع از آزادي و انقلاب كردستان ( سنندج ) ، اتحاديه خواستاران حقوق خلق كرد ايران ( موريان ) ،
جمعيت طرفدار زحمتكشان و دفاع از حقوق ملي خلق كُرد ( سقز ) ، جمعيت دفاع از زحمتكشان و حقوق ملّي خلق كرد ( بوكان ) ، ستاد مشترك نيروهاي دمكراتيك ( مهاباد ) ، جمعيت راه رهايي زحمتكشان ( مهاباد ) ، جمعيت مبارزين راه آزادي و مدافع حقوق ملي و دمكراتيك خلق كرد ( بانه ) طي جلسه مشتركي در سنندج تصميم گرفتند كه از شركت در رفراندوم خودداري كنند . اين جمعيتها و اتحاديه‌ها ضمن صدور اعلاميه‌اي به اين علت كه هنوز دولت برنامه خود را اعلام نكرده است ، از مردم كردستان خواستند كه در رفراندوم شركت نكنند .
" سازمان انقلابي زحمتكشان كردستان ( كومه له ) " در اعلاميه‌اي خطاب به پيش ه‌وران ، بازاريان ، روشنفكران ، كارمندان و دانش آموزان اعلام كرد : « در دهم فروردين 1326 ، طناب دار را به گردن قاضي‌محمد‌انداختند . مبارزين خلق كرد در سالروز شهادت قهرمان ملي‌شان در رفراندومي‌كه حقوق ملي خلق كرد و ساير خلقهاي ايران را ناديده مي‌گيرد ، شركت نخواهند كرد … انسان آزاد به حكومتي رأي مي‌دهد كه بداند چه حقوقي را براي مردم در نظر گرفته است و چه سياستي را نسبت به دشمنان مردم در پيش مي‌گيرد … هيچ‌كس نمي‌داند شوراي انقلاب اسلامي‌از چه كساني تشكيل شده است . »
كومه‌له در اين اطلاعيه ضمن اشاره به سانسور در راديو و تلويزيون و رفتار دوستانه دولت با دشمن شماره يك خلقهاي ايران يعني آمريكا و شركتها و موسسات آمريكايي و محكوم كردن اظهار تأسف دولت از حمله به سفارت امريكا اضافه كرده است : « چرا صدور نفت را به آمريكا از سر گرفتند ؟ كارگران ايران به كدام برنامه اعلام شده و تضمين شده جمهوري اسلامي‌رأي بدهند ؟ »
در پايان ، سازمان انقلابي زحمتكشان كردستان اعلام كرده است : « تا وقتي كه برنامه جمهوري اسلامي‌صراحتاً خواستهاي دمكراتيك انقلاب ايران و بخصوص خواست خلق كُرد را مبني بر خودمختاري كردستان در چارچوب ايران دمكراتيك به رسميت نشناسد ، ما شركت در رفراندوم را بي‌توجهي به خواستهاي بر حق مردم سرتاسر ايران مي‌دانيم . بنابراين ما در اين رفراندوم شركت نخوهيم كرد . » ( 86 )
عزالدين حسيني امام‌جمعه مهاباد بيانيه‌اي درباره عدم شركت خود در رفراندومي‌منتشر كرد . متن بيانيه بدين شرح است :
« عموم آزاديخواهان و مسلمانان ايران و خلق مبارز كرد! جامعه اهل تسنن با ابلاغ سلام و درود ! با مراتب زير جهت اطلاع عموم اعلام مي‌گردد : ضمن تاييد اهداف انقلاب راستين ملت شريف ايران و اطمينان راسخ به مباني و اصول اساسي اسلام ، چون محتواي " جمهوري اسلامي " مبهم و نامعلوم است و بويژه از نظر حق تعيين سرنوشت و مسأله خودمختاري كردستان در چارچوب ايران آزاد و حقوق حقه ساير خلقها نامشخص مي‌باشد ، بنابراين تا زماني كه رسماً جواب قطعي در اين مورد ازطرف دولت و شوراي انقلاب اسلامي ايران اعلام نگردد ، شخصا از شركت در رفراندوم خودداري نموده و مردم نيز با توجه به مسؤوليتهاي ملي و مذهبي خود آزاد و مختارند . »
به دنبال انتشار اين بيانيه ، امام‌جمعه مهاباد در گفت وگوي تلفني با كيهان اعلام كرد : « چون هنوز قانوني‌اساسي جمهوري اسلامي‌منتشر نشده و من اصول اين جمهوري را نمي‌دانم ، در رفراندوم شركت نمي‌كنم . » وي افزود : « چنانكه جمهوري اسلامي براساس قوانين عاليه اسلام و قرآن و مانند صدر اسلام باشد ، من اولين كسي هستم كه به آن رأي خواهم داد ، اما به علت عدم انتشار اصول جمهوري اسلامي‌و روشن نشدن موضع دولت و رهبران انقلاب در مورد خودمختاري كردستان فعال از شركت در رفراندوم خودداري مي‌كنم . » وي تاكيد كرد : « با اين حال ، اگر تا آخرين لحظه موضع دولت در مورد مسأله كردستان روشن شود و اصول جمهوري اسلامي‌اعلام و به صورتي باشد كه در صدر اسلام بود ، من و خلق كرد در رفراندوم شركت مي‌كنيم . » ( 87 )
منابع و مآخذ 9/1/135
1 - روزنامه كيهان ، 9/1/58 ، ص 5
2 - روزنامه اطلاعات ، 11/1/58 ، ص 3 .
3 - روزنامه كيهان ، 11/1/1358 ، ص 1 .
4 - مآخذ شماره 2 ، ص 3 .
5 - روزنامه اطلاعات ، 9/1/1358 ، ص 2 .
6 - مآخذ شماره 5 ، ص 2 .
7 - مآخذ شماره 3 ، ص 3 .
8 - مآخذ شماره 3 ، ص 1 .
9 - مآخذ شماره 3 ، ص 1 .
10 - مآخذ شماره 1 ، ص 3 .
11 - روزنامه آيندگان ، 9/1/1358 ص 4 .
12 - مآخذ شماره 3 ، ص 8 .
13 - مآخذ شماره 3 ، ص 9 .
14 - مآخذ شماره 3 ، ص 3 .
15 - مآخذ شماره 3 ، ص 2 .
16 - مآخذ شماره 2 ، ص 4 .
17 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
18 - مآخذ شماره 1 ، ص 3 .
19 - نشريه ويژه خبرگزاري پارس ، 10/1/1358 ، ص ص 3 - 1 ، يونايتدپرس و رويتر .
20 - روزنامه آيندگان ، 11/11/1358 ، ص 8 خبرگزاري فرانسه .
21 - مركز مدارك فرهنگي انقلاب اسلامي، صحيفه نور ، مجموعه رهنمودهاي امام خميني ، ( تهران : وزارت ارشاد اسلامي، جلد پنجم ، سال 1361 ) ، ص ص 221 - 219 .
22 - روزنامه كيهان ، 6/1/1358 ، ص 2 .
23 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
24 - مآخذ شماره 1 ، ص 7 .
25 - روزنامه كيهان 8/1/58 ، ص 7 .
26 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
27 - مآخذ شماره 22 ، ص 2 .
28 - مآخذ شماره 25 ، ص 8 .
29 - روزنامه كيهان ، 7/1/1358 ، ص 8 .
30 - مآخذ شماره 29 ، ص 3 .
31 - مآخذ شماره 2 ، ص 8 .
32 - عبدالعلي بازرگان ، مسائل و مشكلات نخستين سال انقلاب ( تهران : دفتر نهضت آزادي ايران ، چاپ دوم ، بهار 62 ) ص 318 .
33 - مآخذ شماره 1 ، ص 7 .
34 - مآخذ شماره1 ، ص 7 .
35 - مآخذ شماره 1 ، ص 7 .
36 - مآخذ شماره 29 ، ص 6 .
37 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
38 - مآخذ شماره 25 ، ص 8 .
39 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
40 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
41 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
42 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
43 - مآخذ شماره 29 ، ص 5 .
44 - مآخذ شماره 22 ، ص 5 .
45 - مآخذ شماره 1 ، ص 8 .
46 - روزنامه كيهان ، 27/12/1357 ، ص 8 .
47 - مآخذ شماره 46 ، ص 8 .
48 - سازمان مجاهدين خلق ايران ، مجموعه اعلاميه‌ها و موضعگيريهاي سياسي مجاهدين خلق‌ايران ( تهران : انتشارات سازمان مجاهدين خلق ايران ، سال 1358 ) ، ص ص 83 - 68 .
49 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
50 - روزنامه مردم ، ارگان حزب توده ايران ، دوره‌هفتم ، سال اول شماره 3 ، 8 فروردين 1358 ، ص ص 2 - 1 .
51 - مآخذ شماره 1 ، ص 8 .
52 - روزنامه كيهان ، 29/12/1357 ، ص 3 .
53 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
54 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
55 - مآخذ شماره 25 ، ص 3 .
56 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
57 - مآخذ شماره 1 ، ص 8 .
58 - مآخذ شماره 1 ، ص 8 .
59 - مآخذ شماره 52 ، ص 8 .
60 - مآخذ شماره 25 ، ص 7 .
61 - مآخذ شماره 29 ، ص 8 .
62 - مآخذ شماره29 ، ص 8 .
63 - مآخذ شماره22 ، ص 8 .
64 - مآخذ شماره 25 ، ص 8 .
65 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
66 - مآخذ شماره 29 ، ص 2 .
67 - مآخذ شماره 29 ، ص 7 .
68 - مآخذ شماره 1 ، ص 3 .
69 - مآخذ شماره 29 ، ص 7 .
70 - مآخذ شماره 1 ، ص 3 .
71 - مآخذ شماره 52 ، ص 8 .
72 - روزنامه كيهان ، 28/12/1357 ، ص 8 .
73 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
74 - مآخذ شماره 29 ، ص 8 .
75 - مآخذ شماره 5 ، ص 8 .
76 - مآخذ شماره 1 ، ص 8 .
77 - مآخذ شماره 1 ، ص 8 .
78 - مآخذ شماره 1 ، ص 8 .
79 - مآخذ شماره 52 ، ص 3 .
80 - مآخذ شماره 52 ، ص 3 .
81 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
82 - مآخذ شماره 29 ، ص 8 .
83 - مآخذ شماره 29 ، ص 2 .
84 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
85 - مآخذ شماره 29 ، ص 3 .
86 - مآخذ شماره 1 ، ص 2 .
87 - مآخذ شماره 25 ، ص 7 .
