روزشمار
چهارشنبه
8 فروردين 1358
29 ربيع الثاني 1399
28 مارس 1979
520
براي چهارمين روز متوالي درگيري مسلحانه در گنبدكاووس ادامه دارد . از نخستين ساعات امروز آتش‌بس برقرار شده در گنبد ؛ كشسته شد و گروهاي درگير مجددا به روي هم آتش گشودند . خبرنگار روزنامه كيهان در ساعت 9 صبح ( 8/1/58 ) از گنبد گزارش داد كه « هم‌اكنون فقط نيروهاي رزمنده در خيابانها ديده مي‌شوند و بقيه مردم جرأت ندارند كه خانه‌هاي خود خارج شوند . » ( 1 ) در اين ميان ، راديو ايران اعلام كرد : « امروز يك هيأت سه نفره از اعضاي عالي‌رتبه وزارت كشور به گنبدكاووس اعزام شده است . اين هيأت اعزامي‌دولت متشكل از خليل‌الله رضايي ، محمدطاهر مليحي و نماينده وزير كشور پيش‌‌از‌ظهر وارد گنبدكاووس شدند . » به نوشته روزنامه اطلاعات ، هلي‌كوپتر هيات اعزامي‌از تهران در آسمان شهر گنبد به گلوله بسته شد اما آسيبي به هلي كوپتر و سرنشينان آن نرسيد . به دنبال آن ، چند فروند فانتوم نيروي هوايي ايران بر فراز شهر گنبد به پرواز درآمدند .
با ورود هيأت اعزامي‌به گنبد مردم اين شهر در يك اجتماع عظيم - براي خاتمه دادن به درگيريها - از دولت تقاضاي كمك كردند . بلافاصله پس از اين تقاضا ، يك نيروي كمكي شامل يك گردان از شاهرود وارد گنبد شد و اوضاع را زير نظر گرفت . در همين حين ، گروهي از سران تركمنها دستگير شدند كه عبارتند از : احمد محمدي ، نورمحمد محمدي ، طراق محمدي ، دكتر سيدي ، دكتر شهنازي و سرهنگ مظفري رئيس ژاندارمري مازندران . بلافاصله پس از دستگيري اين عده ، 14 نفر از علماي تركمن با مردم و نيروهاي پاسدار انقلاب اعلام همبستگي كردند . روزنامه اطلاعات در بخش ديگري از گزارش خود نوشت : « در حال حاضر رفت و آمد در شهر گنبد شديداً كنترل مي‌شود ، اما در خيابانها جنبده‌اي به چشم نمي‌خورد . » ( 2 )
هيأت اعزامي‌از تهران به گنبدكاووس براي آغاز مذاكره با طرفين متخاصم ، خواستار برقراري آتش‌بس شد . فرمانداري گنبدكاووس اعلام كرد : « آقايان حاج‌خليل‌الله رضايي و محمدطاهر مليحي كه از سوي وزارت كشور به گنبدكاووس اعزام شده‌اند ، ضمن مذاكره با افراد تركمن ، اعلام آتش‌بس كردند تا طرفين بتوانند براي انجام مذاكرات در محيطي آرام آماده شوند . اعضاي اين هيأت
اعلام‌داشتند كه دولت‌موقت انقلاب‌اسلامي ايران توجه‌ويژه‌اي به‌خواستهاي افراد‌تركمن دارد . » ( 3 )
در اين باره دولت موقت با انتشار اعلاميه‌اي رسمي‌اعلام داشت : « دولت موقت انقلاب اسلامي بدين وسيله به اطلاع عموم مي‌رساند كه به دنبال اعزام آقايان حاج خليل‌الله رضايي و محمدطاهر مليحي نمايندگان وزارت كشور به گنبدكاووس و انجام مذاكرات محلي ، آتش‌بس از امروز چهارشنبه 8 فروردين در شهر اعلام شده است و نمايندگان اعزامي‌دولت مشغول استماع و بررسي درخواستهاي اهالي مي‌باشند . » در همين اعلاميه وعده داده شده است كه « در طرح قانون اساسي جديد ، توجه خاصي نسبت به اهالي تركمن مانند اهالي ساير نقاط كشور مبذول خواهد شد . » به اين ترتيب با ورود هيأت اعزامي‌از تهران از ساعت پنج بعدازظهر ( 8/1/58 ) طرفين مخاصمه تيراندازي را ترك كردند و در انتظار نتيجه مذاكرات ماندند . ( 4 )
از سوي ديگر ، با آغاز گفتگوها ستاد مركزي شوراهاي خلق تركمن‌صحرا شرايط خود را براي قبول آتش‌بس در هشت ماده اعلام كرد : « 1 - كليه دستگير‌شدگان به فوريت آزاد شوند ؛ 2 - تمامي اسناد و مدارك و سلاحهاي ستاد مركزي تركمن‌صحرا به اين مركز بازگردانده شود ؛ 3 - كليه خسارات وارده جبران گردد ؛ 4 - آزادي فعاليت ستاد شوراها در سراسر منطقه تضمين شود ؛ 5 - ضدانقلابيون حوادث اخير اعم از نظامي‌و غيرنظامي‌در حضور نمايندگان واقعي خلق تركمن و ستاد شوراها به فوريت معرفي و محاكمه شود ؛ 7 - عناصر ضدانقلابي كه به مردم حمله كرده‌اند ، اسلحه خود را به شورايي مركب از نمايندگان خلق تركمن واگذار كنند ؛ 8 - كليه شوراهاي تشكيل شده و در حال تشكيل از سوي مردم به رسميت شناخته شوند . » ( 5 )
خليل‌الله رضايي نيز در مذاكرات ابتدايي با طرفين مخاصمه گفت : « بايد هر چه زودتر اجساد شهداي وقايع گنبد ( كه به گزارش خبرگزاري پارس شامل 25 كشته مي‌شدند . ) به خاك سپرده شوند و گروگانها مبادله گردند . » به نوشته روزنامه كيهان « با ادامه مذاكرات و كشيده شدن آن به شب ، اوضاع گنبدكاووس آرام شد و تيراندازيها به كلي قطع گرديد . » ( 6 )
521
چگونگي وقوع حوادث در گنبد ، علاوه بر نيروهاي رزمنده هوادار انقلاب كه به طور مستقيم با مسأله درگيرند ، براي كساني كه با حساسيت معمول اين روزها ، اخبار مربوط را دنبال مي‌كنند نيز جاي ترديدي باقي نگذاشت كه اين تحركات ، نه يك تحرك و شورش مردمي بلكه صرفاً حركتي سازمان يافته ، حساب شده و تشكيلاتي بوده است . در افكار عمومي، سازمان چريكهاي فدايي خلق به عنوان سازماني كه بطور مستقيم سرنخ قضايا را به دست دارد ، مطرح مي‌باشد و ديگر سازمان ها از جمله سازمان مجاهدين خلق كه همراهيها و اشتراك مواضع عديده‌اي با سازمان مزبور داشته و دارد و از محكوم كردن دخالت سازمان چريكهاي خلق در حوادث سنندج و گنبد خودداري كرده است ، نيز شريك ماجرا قلمداد مي‌شوند . لذا امروز اين دو سازمان براي خنثي كردن فشار افكار عمومي‌درباره وقايع گنبد به نحو زير اعلام نظر كردند .
سازمان مجاهدين خلق با انتشار اطلاعيه‌اي ، بدون محكوم كردن عوامل مشخص ماجرا اعلام داشت : « جنبش ملي مجاهدين با تأييد كامل نقطه نظرهاي اعلام شده حضرت آيت‌الله طالقاني در مورد مسائل برادران تركمن ، ضمن ابراز تأسف شديد از درگيريها و خونريزيهاي اخير گنبد كه منجر به قتل تعدادي از برادران عزيز تركمن شده است ، اعلام مي‌دارد كه به هيچ‌وجه در جريان اين درگيريها نبوده و اصولاً هنوز هيچ دفتر يا نماينده‌اي در منطقه ندارد . نقطه نظرهاي مجاهدين خلق درباره مسائل مبتلا به برادران تركمن ، مبني بر دفاع از حقوق حقه تمام مليتهاي ايراني در رفع ستم مضاعف از ايشان ، در چارچوب وحدت ملي و ضدامپرياليستي كل كشور نيز قبلاً اعلام گرديده است . » در ادامه اين اطلاعيه تاكيد شده است : « [ ما ] خواستار ترك مخاصمه فوري همه جناحهاي درگير هستيم و اميد است به اين ترتيب زمينه براي حل مسالمت‌آميز مسائل فراهم شده و دولت آقاي مهندس بازرگان بتواند در جهت اجراي نقطه نظرهاي حضرت آيت‌الله طالقاني ، همه اقدامات لازم را با قاطعيت معمول دارد . » ( 7 )
سخنگوي سازمان چريكهاي فدايي خلق نيز درباره وقايع گنبد و سنندج گفت : « در سنندج و گنبد هم اين مردم بودند كه پس از تحريكات و حملات كميته و ارتش از خود دفاع كردند . در گنبد ، عناصر ساواكي و زمينداران كوشيدند جنگ را آغاز كنند . ناصر دست راستي مرتجع ، ساواكيها و مزدوران رژيم سابق كه در بعضي از كميته‌ها نفوذ كرده‌اند ، مي‌كوشند شرايط خفقان‌آميزي به وجود آورند . » ( 8 )
522
وقايع گنبد ، در رسانه‌هاي جهان بازتابي نسبتاً گسترده داشته كه بعضاً با اغراق و بزرگنمايي همراه بوده است . راديو لندن در گزارش حوادث گنبد گفت : « در چهارمين روز متوالي زدو خورد در گبند‌كاووس ، هواپيماهاي جت فانتوم بر‌فراز اين شهر ديده شده است . » ( 9 ) خبرگزاري رويتر نيز گزارش داد : « تركمنها به روي يك جت فانتوم اف - 1 نيروي هوايي ايران كه در ارتفاع زيادي براي دوري از اصابت گلوله پرواز مي‌كرد ، آتش گشودند . » ( 10 ) راديو كلن هم در تفسيري در مورد خواسته‌هاي تركمنها گفت : « نخستين خواست تركمنهاي ايران آن است كه آنها در منطقه مخصوص تركمنها گردهم آيند و شهر گنبدكاووس را به عنوان مركز منطقه خود داشته باشند . » ( 11 )
523
گروههاي موسوم به خلق عرب در خرمشهر در پي قدرت‌نمايي اخير و جلوگيري از سخنراني نخست‌وزير در اين شهر ، از موضعي بالاتر و با ابتكار عمل بيشتر به اقدامات سياسي - تبليغي و تحركات تشكيلاتي مي‌پردازند . از جمله ، كانون فرهنگي خلق عرب با انتشار اعلاميه شماره 2 خود به نحوي طلبكارانه ، وقوع يك درگيري در حوالي ساختمان كميته انقلاب را گزارش مي‌دهد و به فضاسازي لازم براي برخوردهاي پرخاشگرانه بعد ي مي‌پردازد . اين كانون ، كميته انقلاب خرمشهر را متهم كرد كه به سوي راهپيمايان روز ششم فروردين تيراندازي كرده است . در اين اعلاميه آمده است :
« مشتي معلوم‌الحال به منظور مشوّب ساختن افكار عمومي مردمي ايران ، ناجوانمردانه تلاش مي‌كنند ما را تجزيه‌طلب و جدايي خواه معرفي نمايند و افكار را عليه خلق عرب ما بشورانند . مثال بارز تحركات اين قبيل عوامل ، حادثه‌اي است كه براي تظاهرات روز دوشنبه شش فروردين مردم خرمشهر به وجود آوردند . در اين تظاهرات ، خلق عرب به منظور ابراز تنفر و انزجار خود از توطئه امپرياليسم ، سادات و صهيونيسم كه همراه با ديگر برادران خود در صفوف بسيار منظم در حالي كه با شعارهاي آتشين شهر را به لرزه در مي‌آورد ، شركت داشت . اما چهره‌هايي كه نمي‌خواهند و نمي‌توانند اين اتحاد خلقها [ و ] اين يكپارچگي انقلابي را ببينند ، به محض اينكه تظاهركنندگان در مسير خود به ساختمان محل استقرار كميته انقلاب نزديك شدند ، درصد برآمدند با تيراندازي و ايجاد آشوب و ارعاب صفوف منظم ما را به هم بزنند . ما اين قبيل اعمال غيرانساني را از جانب هر كسي كه باشد ، محكوم و تقبيح مي‌كنيم و ايمان داريم كه مردم بيدار و انقلابي ما تمام توطئه‌ها را نقش برآب خواهند ساخت .
المحره - كانون فرهنگي خلق عرب » ( 12 )
524
كارگران شركت " استيودورينگ " در خرمشهر به علت پرداخت نشدن حقوق اسفند ماه و عيدي خود دست از كار كشيدند و به راهپيمايي پرداختند . كارگران در مقابل اداره بندر اجتماع كردند و پس از مذاكره با رئيس بندر قرار شد به سركار باز گردند و حقوق آنها تا چهارشنبه ديگر پرداخت شود . ( 13 )
525
سازمان چريكهاي فدايي خلق با انتشار نامه‌اي خطاب به آيت‌الله طالقاني از نقش ايشان در حوادث كردستان تشكر كرد . در اين نامه آمده است : « هر چند كه مغرضان كوشيدند تا سمپاشيها و اخبار جعلي شما را از درك عميق و درست حوادث كردستان باز دارند ، اما سوابق و تجارب مبارزاتي شما كه زندگي خود را وقف مبارزه در راه آرمان مردم كرده‌ايد ، به صورت قاطع‌ترين وسيله براي خنثي كردن توطئه‌ها و شناخت درست از نادرست جلوه‌گر شد . »
در قسمت ديگري از نامه فداييان آمده است : « پشتيباني شما از طرح پيشنهادي شوراي موقت انقلاب سنندج مي‌تواند راهگشاي حل دشواريهاي مردم كردستان باشد . ما اميدواريم حسن‌نيت شما سرمشقي براي آنهايي باشد كه نمي‌خواهند و يا اگر خوشبختانه بگوييم نمي‌توانند برخوردي راهگشايانه با مشكل خلقها و بويژه خلق كرد داشته باشند . » ( 14 )
526
هيأت تدارك جبهه دمكراتيك ملي ايران در استان مازندران طي دو تلگرام خطاب به آيت‌الله طالقاني و آيت‌الله شيخ‌عزالدين حسيني از تلاش آنها در جهت حل مسأله كردستان سپاسگزاري كرد . متن اين دو تلگرام به شرح زير است :
« پدر بزرگوار ، حضرت آيت‌الله طالقاني! جبهه دمكراتيك ملي ايران كوشش شما را در جهت
احقاق حقوق خلق كُرد ، برخورد آگاهانه آن پدر با مبارزات برحق خلقهاي ايران براي حل شرافتمندانه مشكل را تأييد و به اميد ايراني آزاد از هرگونه استعمار و استثمار و استبداد ، براي شما آرزوي موفقيت مي‌كنيم . »
« مبارزه نستوه ، مدافع حقوق حقه خلق ستمديده كرد ، حضرت شيخ‌عزالدين حسيني! خودمختاري براي كردستان و دمكراسي براي سراسر ايران هدف همه آزادگان است . اولين تلاش موفقيت‌آميز ان جناب و حضرت آيت‌الله طالقاني را در جهت تحكيم وحدت ملي تبريك مي‌گوييم . » ( 15 )
527
به دليل حساسيت موضوع ، گروهها و سازمان هاي سياسي مختلف به نحوي مواضع خود را در قبال حوادث كردستان اعلام مي‌كنند . از جمله ، روزنامه مردم ارگان حزب توده ايران با اشاره به حوادث سنندج نوشت : « آنچه در سنندج گذشت ، ماجراي تحريك‌آميزي بود كه دست ناپاكي در پشت پرده به وجود آورد … حداقل چيزي كه توطئه‌گران مي‌خواستند ، بر هم زدن آرامش و متزلزل كردن پايه‌هاي انقلاب بود . » ( 16 )
حزب پان‌ايرانيست نيز با انتشار اعلاميه‌اي ضمن اشاره به " نغمه‌هاي تجزيه‌طلبي " در كشور اعلام كرد : « ملت ايران نمي‌خواهد و نمي‌تواند دگر بار شاهد نمونه هايي چون آخرين فاجعه سياست تجزيه و غارت نظامات خلع شده يعني جزيه بحرين و غارت درآمدهاي حاصله از نفت باشد . » ( 17 )
گروهي تحت عنوان " انجمن دفاع از جنبش خلق كردستان " طي بيانيه‌اي اعلام كرد كه به منظور محكوم نمودن كشتار خونين مردم بي‌دفاع سنندج روز پنجشنبه 9 فروردين يك راهپيمايي در جلوي دانشگاه تهران به راه مي‌اندازد . اين راهپيمايي ساعت 2 بعدازظهر خواهد بود و از كليه نيروهاي ملي و مردمي وعوت شده كه با شركت در اين راهپيمايي همبستگي خود را با كردها نشان دهند . ( 18 )
528
ايران ديگر ژاندارم آمريكا در خليج‌فارس نخواهد بود . ناصر ميناچي وزير اطلاعات و تبليغات در مصاحبه‌اي با روزنامه پراودا ارگان حزب كمونيست شوروي اظهار داشت كه ايران از خدمت مستشاران آمريكايي در نيروهاي مسلح خود صرف نظر كرده و پايگاههايي را كه پنتاگون از آنها براي نظارت بر خاك اتحاد شوروي به كمك وسائل الكترونيكي استفاده كرده بود ، زير نظارت خويش درآورده است . ميناچي اضافه كرد : « ايران ديگر ژاندارم آمريكا در خليج‌فارس و در منطقه شاخ افريقا نخواهد بود . ايران طرفدار گسترش مناسبات حسنه با اتحاد شوروي است . » ( 19 )
529
دولتهاي عراق ، الجزاير و كويت مايل هستند توليد نفت خود را به منظور افزايش توليد نفت ايران كاهش دهند . به گزارش آسوشيتدپرس ، هدف اين كشورها آن است « تا در اين ميان مازاد نفت در بازار جهاني به وجود نيايد . » ( 20 )
530
به نظر برخي از مفسرين غربي ، دولت عراق نگران احياي نهضت چريكي كرد اين كشور در پي تحولات در كردستان ايران و اثرات انقلاب اسلامي‌بر اقليت شيعه مردم اين كشور است . نشريه ميدل‌ايست با بيان اين مطلب نوشت : « اينك نشانه‌هايي حاكي از امكان اعطاي خودمختاري به كردهاي ايران از طرف دولت ايران وجود دارد كه در اين صورت ، بي‌ترديد سبب احياي نهضت چريكي كردها در عراق خواهد شد . » ميدل‌ايست در بخشي ديگر از تفسير خود نوشت : « پيدايش يك دولت نيرومند اسلامي‌شيعه در همسايگي عراق ، اثرات تحريك‌كننده‌اي بر روي اقليت شيعه عراق خواهد گذاشت . سرنگوني شاه ، تمام كشورهاي عرب همسايه ايران را تكان داده است . هرچند ممكن است انقلاب ايران در تمام نقاط ديگر خليج‌فارس عيناً تكرار نشود ولي اثرات آن مي‌توان كاملاً چشمگير باشد . » ( 21 )
منابع و مآخذ 8/1/1358
1 - روزنامه كيهان ، 8/1/1358 ، ص 3 .
2 - روزنامه اطلاعات ، 9/1/1358 ، ص 2 .
3 - مآخذ شماره 2 ، ص 2 .
4 - روزنامه كيهان ، 9/1/1358 ، ص 5 .
5 - سند شماره 1112587 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ ، مجموعه اسناد گنبد .
6 - مآخذ شماره4 ، ص 5 .
7 - سازمان مجاهدين خلق ايران ، مجموعه اعلاميه‌ها و موضع گيريهاي سياسي مجاهدين خلق ( 1 ) از 21/10/57 تا 18/4/1358 ( تهران : انتشارات سازمان مجاهدين خلق ، سال 1358 ) ص 91 .
8 - مآخذ شماره 2 ، ص 8 .
9 - نشريه ويژه خبرگزاري پارس ، 9/1/1358 ، راديو لندن .
10 - مآخذ شماره 9 ، ص 1 ، خبرگزاري رويتر .
11 - مآخذ شماره 9 ، ص 8 ، راديو كلن .
12 - رزمندگان آزادي طبقه كارگر ، گزارشي از اوضاع اقتصادي و سياسي و فرهنگي خلق عرب ( بي جا ، بي نا ، بي‌تا ) ص ص 82 - 81 .
13 - " كار " ارگان سازمان چريكهاي فدايي خلق ، سال اول ، شماره 5 ، 16/1/1358 ، ص 6 .
14 - روزنامه اطلاعات ، 8/1/1358 ، ص 8 .
15 - مآخذ شماره 1 ، ص 8 .
16 - روزنامه مردم ، ارگان حزب توده ايران ، شماره 3 ، 8/1/1358 ، ص 4 .
17 - مآخذ شماره 1 ، ص 7 .
18 - مآخذ شماره 1 ، ص 8 .
19 - مآخذ شماره 9 ، ص 7 ، راديو مسكو ، روزنامه پراودا .
20 - مآخذ شماره 1 ، ص 8 .
21 - روزنامه آيندگان ، 8/1/58 ، ص 7 ، آسوشيتدپرس ، ميدل‌ايست .
