روزشمار
شنبه
19 اسفند 1357
11 ربيع الثاني 1399
10 مارس 1979
311
احمد مدني وزير دفاع گفت : « به تمام واحدها و دستگاههاي تابعه وزارت دفاع ملي اعلام شده است كه كليه قراردادهاي داخلي و خارجي خود را متوقف كنند تا پس از بررسي ميزان سوء استفاده‌هاي كساني كه در رأس اين واحدها و دستگاهها بوده‌اند و با رفتار ناهنجار خود دست دزدان بين‌المللي را از پشت بسته‌اند ، آنها را مورد تعقيب قرار دهيم . » ( 1 )
312
سخنگوي وزارت دفاع اعلام كرد كه كارمندان ، افسران و درجه‌داران و افرادي كه تاكنون به خدمت باز نگشته‌اند ، بايستي به فرمان رهبر انقلاب هرچه زودتر به محيط كار خود به ويژه سربازخانه‌ها بازگردند . ( 2 )
در اين حال كميته شماره 2 انقلاب ( مهديه تهران ) ، طوماري 200 متري با امضاي اهالي جنوب تهران تهيه و نگراني خود را از انحلال ارتش ابراز داشته‌اند . بنا به گزارشِ روزنامه اطلاعات در اين طومار آمده است : « ما با تصفيه عناصر خطاكار در ارتش موافق هستيم و از كليه فرماندهاني كه مورد تائيد امام و آقاي بازرگان باشند ، بطور قاطع حمايت مي‌كنيم . به نظر ما فكر انحلال ارتش بيشتر به يك توطئه خارجي شبيه است و هدف آنان تضعيف روحيه ارتش و تضعيف دولت ملي است . » ( 3 )
313
ناخدا خوشنام فرمانده پايگاه دريايي خرمشهر با اعلام اين مطلب كه « پايگاه دريايي خرمشهر به بزرگترين پايگاه دريايي ايران تبديل خواهد شد . » اضافه كرد : « تصميم تبديل اين پايگاه به پايگاه مادر در ملاقاتي كه بين حضرت‌آيت‌الله شيخ‌محمد‌طاهر‌آل‌شبير‌خاقاني و تيمسار دريادار مدني وزير دفاع ملي و فرمانده نيروي دريايي صورت گرفت ، اتخاذ شد . علت اتخاذ اين تصميم ، موقعيت سياسي و جغرافيايي پايگاه خرمشهر مي‌باشد كه در اجراي اين كار كليه ناوها ، ناوچه‌ها ، مين‌‌جمع‌كنها و ناوهاي اسكورت مستقر در بنادر خليج‌فارس به خرمشهر بازگشتند و در حال حاضر پايگاه فعاليت روزمره خود را آغاز كرده است . » ( 4 )
314
كارمندان يگان هوايي بابلسر در نامه سرگشاده‌اي به سرلشكر قره‌ني رئيس ستاد ارتش ، خواستار تجديدنظر در وضع حقوق و مزايا مطابق جدول تخصصي ، روشن شدن وضع از نظر سلسله مراتب ، حق شركت در انتخابات و احزاب و تجديد نظر كلي در وضع استخدامي و پرسنل غيرنظامي شدند . ( 5 ) علاوه بر اين ، بيش از 500 افسر ، درجه‌دار و سرباز نيروي زميني ، نيروي هوايي ، ژاندارمري و شهرباني در محل ساختمان روزنامه كيهان اجتماع كردند و اعلام داشتند كه روز دوشنبه 21/12/57 در‌مقابل وزارت‌دفاع جمع‌مي‌شوند تا خواسته‌هايشان را مطرح كنند. (6)
315
تشديد اختلافات بر سر تغيير نام بندر‌شاه ( سابق ) به درگيري مسلحانه در اين بندر منجر شد . به نوشته روزنامه اطلاعات بعدازظهر روز شنبه به دليل تعويض نام بندر‌شاه به بندر‌اسلام يا بندر‌تركمن ، درگيري شديدي بين تركمنها و عده قليلي غيرتركمن رخ داد كه منجر به تيراندازي ، آتش‌سوزي و مجروح‌شدن عده‌اي شد . عاملان اصلي درگيري حسن صفائيان و آق‌قلي نجف‌لوئي بودند كه تركمنهاي خشمگين از نقاط مختلف شهر با چوب و چماق و خنجر وقمه به سوي اتومبيل و خانه اين دو حمله بردند و با ايجاد آتش‌سوزي ، خساراتي به آنها وارد ساختند . تركمنها همچنين به خانه و مغازه چند بهايي حمله كردند و اثاثيه و اموال آنها را آتش زدند . ( 7 ) در اين جريان شش مغازه و خانه به آتش كشيده شد و دوازده تن مجروح شدند. ( 8)
به گزارش روزنامه اطلاعات در گرماگرم درگيري ، حجت‌الاسلام رضايي كه از گرگان وارد بندر‌اسلام شده بود ، مردم را به آرامش دعوت مي‌كرد ، امّا ناگهان گروهي از داخل مسجد تركها اقدام به تيراندازي كردند . تيراندازي در بندر اسلام تا نيمه‌شب شنبه ادامه داشت و گروهي ناشناس كه با اتومبيل در خيابانها حركت مي‌كردند با تفنگهاي ژ ـ 3 تيراندازي مي‌كردند . ( 9 ) در همين حال به نوشته روزنامه كيهان ، گروهي از روحانيون از ساري و گرگان براي حل اختلافها رهسپار بندر‌شاه شدند آيت‌الله رحيم عزيزي يكي از روحانيون اهل تسنن به اتفاق آيات‌عظام اميدي و نورمفيدي در اجتماع اهالي تركمن ، آنان را به آرامش و اتحاد و يكپارچگي دعوت كردند . ( 10 )
در پي اين درگيري به نوشته روزنامه اطلاعات ، كميته انقلاب‌اسلامي هفت‌قلعه در تلگرافي به امام خميني اعلام كرد: روز شنبه 19/12/57 عده‌اي از افراد مسلح عضو كميته‌بندر‌تركمن به تركمنهاي بي‌دفاع حمله كردند و عده‌اي را مجروح و مقتول نمودند . كميته انقلاب‌اسلامي امام خميني در هفت‌قلعه ، ضمن ابراز انزجار شديد و محكوم كردن اين اعمال ضدانقلابي ، خواستار رسيدگي فوري شد تا از برخوردهاي بعدي كه ممكن است به پيشبرد اهداف انقلاب صدمه بزند ، جلوگيري شود . در ضمن اعلام شد كه خلق تركمن ساكن در هفت‌قلعه ، تا اخذ نتيجه قطعي در محل كميته انقلاب متحصن مي‌شوند . ( 11 )
به دنبال درگيري در بندر‌تركمن " ستاد خلق تركمن " تلاش گسترده‌اي را براي انگيختن احساسات ناسيوناليستي تركمنها آغاز كرد. از جمله، در گنبد كاووس ، نيروهاي اين ستاد با بلندگو اخبار واصله از بندر‌تركمن را لحظه به لحظه به اطلاع مردم مي‌رساندند . افراد ستاد با گويش تركمني و فارسي و با بلندگو اعلام مي‌كردند : « مردم غيور و انقلابي تركمن به قسمتي از كشتار بي‌رحمانه برادرانتان در بندر‌تركمن گوش كنيد . كميته امام در بندر‌تركمن با كشتار بي‌رحمانه برادرانتان ، روي جلادان پهلوي را سفيد كرد . اخبار واصله از چند لحظه پيش حاكي است كه تاكنون 60 نفر از برادرانتان كشته و گروه زيادي زخمي شده‌اند . »
علاوه براين ، در تمام چهارراهها ، اخبار واصله ساعت به ساعت با خط درشت روي كاغذ نوشته و به ديوار نصب مي‌شد . در پي اين شانتاژ خبري ، " كانون فرهنگي و سياسي خلق تركمن " مردم را به راهپيمايي در ساعت 2 بعدازظهر روز 20/12/57 در گنبدكاووس دعوت كرد . ( 12 )
316
گروهي از جوانان سردشت به عنوان اعتراض به عدم سرعت عمل و قاطعيت شوراي انقلاب اين شهر در دستگيري و مجازات عمال رژيم شاه ، تظاهراتي به راه انداختند . آنان معتقد بودند كه انتخابات شورا در شرايط قبل از انقلاب صورت گرفته است و خواهان انتخابات مجدد و شركت نمايندگان گروههاي مختلف مردم در شورا شدند . معترضين به نحوه تقسيم سلاحها در بين افراد اعتراض داشته و اظهار مي‌كردند تصميمات در محيطي غيردمكراتيك گرفته مي‌شود و تصميمات به اطلاع اهالي نمي‌رسد ، امّا يك عضو شوراي انقلاب اتهامات منتسبه را رد كرد و گفت كه علت اعتراض جوانان اين است كه به آنها سلاح داده نشده است .
از سوي ديگر به نوشته روزنامه كيهان ، پادگان سردشت به وسيله سيصد كُرد مسلح محافظت مي‌شود و يك شوراي فرماندهي مركب از افسران و درجه‌داران اداره امور پادگان را به عهده گرفته‌اند . از طرف شوراي انقلاب هم يك فرمانده براي پادگان انتخاب شده است . به گفته حسين خرازي يكي از اعضاي شوراي انقلاب سردشت ، هشتاد درصد افراد بالاي هيجده سال مسلح هستند و امور شهر به وسيله مردم اداره مي‌شود . اعضاي شوراي انقلاب شهر سردشت اعلام كردند كه تاكنون هيچ حادثه‌اي در مرزهاي سردشت اتفاق نيفتاده است و افراد طالباني با حفاظت از چند پاسگاه ايران ، مانع غارت اين پاسگاهها شده‌اند . ( 13 )
317
يك سخنگوي اتحاديه ميهني كردستان عراق به رهبري جلال طالباني اعلام داشت : « مطابق گزارشهايي كه به ما رسيده است ، 22 نفر از عوامل رژيم سابق ايران از طريق مرز بانه و مريوان به خاك عراق فرار كردهاند . در ميان اين عده ، سرلشكر عليزاده استاندار سابق كردستان و سرتيپ خاكسار فرمانده سابق تيپ بانه ديده مي‌شوند . هشت نفر از اين عده در شهر مرزي پنجوين و چهارده نفر ديگر در شهر قلعه‌ديزه ديده شده‌اند . » ( 14 )
318
سازمان چريكهاي فدايي خلق طي يك اطلاعيه ضمن قرون وسطايي خواندن حجاب اسلامي اعلام كرد : « ارتجاع داخلي در گذشته كوشيده است به هر بهانه‌اي زنان را از شركت در مبارزات اجتماعي دور نگهدارد و با بندهاي پوسيده سنتي آنان را در چارچوب افكار قرون وسطايي محبوس كند و ميدان فعاليت انان را در اندرونيها و چهار ديواري خانه‌ها محدود نمايد . » ( 15 ) اين اطلاعيه در حالي صادر مي‌شود كه توده مردم و نيروهاي انقلابي ـ مذهبي از سخنان امام خميني مبني بر ضرورت حفظ شؤونات اسلامي بويژه حجاب و پوشش اسلامي در جامعه و ادارات دولتي و غيردولتي ، استقبال كردهاند و همزمان در محافل و مطبوعات غيرمذهبي موجي از مخالفت با طرح لزوم حجاب اسلامي برخاسته است . سازمان چريكهاي فدايي خلق با صدور اطلاعيه فوق حضور علني خود را در جرگه مخالفان شعائر اسلامي بيشتر اثبات مي‌كند و به ايجاد فاصله هر چه بيشتر اين سازمان و توده‌هاي وسيع انقلابي كمك مي‌كند .
319
كميته مركزي حزب توده ايران با صدور اعلاميه‌اي از سر گرفتن فعاليت علني اين حزب را اعلام كرد ( خبر ضميمه دارد ) . در اين اعلاميه آمده است : « شرط مقدم نيل به هدفهاي جنبش انقلابي مردم ايران ، اتحاد همه نيروهاي شركت كننده در اين جنبش ، صرف نظر از تفاوت عقايد سياسي ، مسلكي و فلسفي است . » ( 16 )
بعدها كيانوري درباره نحوه شروع فعاليت مجدد حزب توده در ايران چنين نوشت : « در اوايل اسفندماه 1357 فرج‌الله ميزاني به تهران اعزام شد . او به كمك علي خاوري و اعضاي سازمان افسري حزب كه پس از 25 سال از زندان شاه آزاد شده بودند ( عباس خجبري‌بجستاني ، محمدعلي عمويي ، رضا شلتوكي ، ابوغراب باقرزاده ، تقي كي‌منش ، محمداسماعيل ذوالقدر ) و تعدادي از زندانيان توده‌اي كه هر يك 10 تا 15 سال در زندان بودند ، مانند آصف رزم‌ديده ، صابر محمدزاده ، هدايت‌الله معلم ، گاگيك آوانسيان و … سازماندهي تشكيلات حزب در ايران و تجديد انتشار روزنامه مردم را آغاز كردند . » ( 17 )
320
جيمي كارتر رئيس جمهوري آمريكا در قاهره اعلام كرد كه بايد در خاورميانه ثبات و آرامش برقرار باشد و آمريكا بر آن است كه در اين كار مهم سهم بزرگي داشته باشد . براساس گزارش رويتر، كارتر افزود : « آمريكا مي‌خواهد از دولتهايي كه درصدد برقراري ثبات و صلح در منطقه هستند ، حمايت كند.» ( 18 ) در اين‌باره يونايتدپرس گزارش داد كه « آمريكا تصميم گرفته است به علت بحراني بودن اوضاع در منطقه ، دو رادار پرنده آواكس را به عربستان‌سعودي اعزام دارد . » ( 19 )
از سوي ديگر، يونايتدپرس به نقل از مقامهاي رسمي آمريكا گزارش داد كه اين كشور علاوه براعزام ناوگان خود به بحر عمان ، براي دومين بار به عربستان‌سعودي اطلاع داده است كه حاضر است شكاري بمب‌افكن اف ـ 15 در اختيار اين دولت بگذارد . ( 20 )
سخنگوي وزارت دفاع امريكا نيز تاكيد كرد كه كارشناسان آمريكايي ، هم‌اكنون طرحهاي مربوط به تقويت حضور نظامي آمريكا در اقيانوس هند ، درياي عمان و خليج‌فارس را مورد بررسي قرار داده‌اند . به گزارش خبرگزاري فرانسه با اعزام ناو هواپيمابر كانستيليشن از ناوگان اقيانوس آرام به بحر‌عمان ، مسأله ايجاد ناوگان پنجم آمريكا از طرف اين كشور ، براي اين قسمت از جهان به صورت مسأله مهمي در آمده است . ( 21 )
جرج بال معاون وزارت خارجه آمريكا در توجيه اين سياست جديد آمريكا گفت : « آمريكا و متحدانش بايد براي حصول اطمينان از عرضه نفت ، پاسداري خاورميانه را به عهده گيرند . » براساس گزارش آسوشيتدپرس ، وي تأكيد كرد : « بلوك غرب بايد براي پركردن خلاء دفاعي كه بر اثر سقوط شاه سابق ايران به وجود آمده است ، اقدام كند . » جرج بال با اشاره به حوادث ايران افزود : « كشورهاي غربي براي جلوگيري از بروز انفجار داخلي ديگري نظير ايران ، بايد سريع و قاطعانه وارد عمل شوند و رژيم عربستان‌سعودي را ترغيب كنند تا براي اجتناب از سرنوشتي چون ايران به اقدامات اصلاحي دست بزند » ( 22 ) اين در حالي است كه مقامات سفارت آمريكا در تهران براي حفاظت از سفارتخانه از دولت ايران تقاضاي كمك كردند . وزارت خارجه ايران اين تقاضا را پذيرفت . ( 23 )
321
اعزام ناوهاي آمريكا به منطقه خليج‌فارس با واكنشهاي مختلفي در منطقه مواجه شده است . از جمله ، دولت يمن جنوبي اعزام ناو هواپيمابر كانستيليشن به آبهاي خاورميانه را نشانه روشني از سياست تجاوزكارانه آمريكا عليه كشورها و مردم منطقه توصيف كرد . بنا به گزارش رويتر ، وزارت خارجه يمن‌جنوبي با انتشار اعلاميه‌اي اعلام كرد : « قدرتهاي امپرياليستي در پي آنند تا با دامن زدن به مناقشات منطقه ، حاكميت ملي كشورهاي عرب را زير پا بگذارند . » ( 24 )
روزنامه‌هاي عربستان‌سعودي از جمله الندوه ، الجزاير و المدينه نيز به ورود ناوگان آمريكا به آبهاي منطقه اعتراض كردهاند و نوشته‌اند كه اين امر ممكن است منطقه را در اختيار چپها قرار دهد .
روزنامه الندوه نوشت : « آمريكا ، به جاي نشان دادن پرچم و مداخله در امور ديگران بهتر است به مشروعيت و حق حاكميت ملتها احترام بگذارد . » اين روزنامه افزود : « اگر شوروي هم به هواداري از نهضتهاي آزاديبخش ، ناوگان خود را به منطقه گسيل دارد ، چه خواهد شد . ما با سياستي كه يكي از دول منطقه خليج( فارس ) را ژاندارم منطقه قرار دهد ، مخالفيم و حوادث ايران اين مسأله را تاييد مي‌كند كه زمان چنين سياستي منقضي شده است . » ( 25 )
هفته‌نامه النهار بين‌المللي چاپ پاريس نيز نوشت : « رژيم جديد ايران ، با اين اقدام امريكا كه مي‌خواهد بر كشورهاي دهانه خليج‌فارس انعقاد پيمانهاي نظامي تازه‌اي را تحميل كند ، بشدت مخالفت كرد و آن را اقدامي تلقي كرده است كه هدفش حراست از منافع آمريكا در منطقه خاورميانه است . » ( 26 )
322
روزنامه پراودا ارگان حزب كمونيست شوروي نوشت : « هدف كارتر از سفر به خاورميانه ، جبران خسارتهاي ناشي از سقوط شاه ايران از طريق تشويق مصر و اسرائيل به امضاي معاهده صلح است . » بنا به گزارش رويتر ، پراودا افزود : « كارتر تلاش مي‌كند ضايعات ناشي از سقوط شاه را جبران كند.» علاوه بر اين ، روزنامه ايزوستيا نيز نوشت : « انقلاب ايران با مشخصات ملي و مذهبيش ، مقاومت در مقابل معاهده مصر و اسرائيل در جهان غرب را افزايش داده است.»(27)
323
فرانسيس پم سخنگوي حزب محافظه‌كار انگليس اظهار داشت : « شوروي بدون شك از خروج ايران از تعهدات دفاعي بخصوص دفاع از خليج‌فارس به سود خود استفاده خواهد كرد ، زيرا افغانستان در شرق ايران به شكل يكي از اقمار شوروي درآمده است و تركيه در غرب ايران با خشونتهاي مذهبي و سياسي و مسائل شديد اقتصادي روبرو است . » به گزارش رويتر اين در حالي است كه نيروهاي شوروي و كوبايي ، موقعيت خود را در اتيوپي و يمن‌جنوبي مستحكم و حضور خود را در دو طرف درياي سرخ تضمين كردهاند . ( 28 )
324
دولت سوئيس در نظر ندارد كه به منظور حفظ چهارصد ميليون دلاري كه سوئيس در ايران سرمايه‌گذاري كرده است . داراييهاي بانك مركزي ايران را در سوئيس مسدود كند . وزير اقتصاد سوئيس در سناي اين كشور گفته است كه مسدود كردن دارايي دولت ايران در سوئيس يك اقدام ناپخته است . ( 29 )
325
به گزارش آسوشيتدپرس دولت انقلابي ايران به مصر اطلاع داده است كه كليه كمكهايي كه به وسيله ايران به اين كشور مي‌شده از اين پس قطع مي‌شود . منابع مصري اظهار عقيده كردند كه اين اقدام ايران به خاطر پشتيباني صريح انورسادات از شاه سابق ايران است . ( 30 )
ضميمه خبر شماره 319
حزب توده در ميان جريانهاي متعدد كمونيستي كه در اين موقعيت فعالند ، قديمي‌ترين و پرسابقه‌ترين آنها محسوب مي‌شود . اين حزب همچنين اولين سازمان منظم حزبي ماركسيستي در ايران است و در يك تفكيك به " خط يك " موسوم است .
توضيح اينكه در نوعي تقسيم‌بندي از گروههاي متعدد ماركسيستي كه در وضعيت انقلابي اواخر رژيم شاه و نيز مدتي بعد از پيروزي انقلاب در محافل و برخي نشريات رايج بود ، اين گروهها به سه خط يك و دو و سه تقسيم مي‌شدند . حزب توده معرف " خط يك " بود . برخي مشخصات عمده اين حزب كه معرف آن در ميان جريانهاي ماركسيستي بود به قرار زير است :
1 ـ تضاد عمده : ليبراليسم در داخل و امپرياليسم ( آمريكا ) در خارج ؛
2 ـ مشي : مبارزه پارلمانتاريستي در ظاهر . اقدامات توطئه‌‌آميز كسب قدرت با اتكاء به شوروي در مواقع لزوم ؛
3 ـ موضع در قبال بلوك‌بندي جهاني : وفادار به شوروي ، دشمني با آمريكا بعنوان رقيب شوروي ؛
4 ـ استراتژي : ايجاد جمهوري دمكراتيك ملي ؛ 5 ـ نوع و مرحله انقلاب ايران : انقلاب دمكراتيك ملي ؛
[ توضيح اينكه در نظر ماركسيستها انواع " انقلاب " كه حاوي نوعي مرحله‌بندي نيز هست ، به اين قرار است : 1 ـ انقلاب بورژازي 2 ـ انقلاب بورژوا دمكراتيك 3 ـ انقلاب رهايي‌بخش ملي 4 ـ انقلاب دمكراتيك ملي
5 ـ انقلاب دمكراتيك خلق . هرچه از 1 به 5 نزديكتر بشويم ، مراحل بيشتري پشت سرگذاشته شده و به مرحله انقلاب كارگري و پيدايش جامعه كمونيستي نزديكتر شده‌ايم . ]
سازمان چريكهاي فدايي " خط دو " خوانده مي‌شوند . مشخصات عمده سابق‌الذكر به قرار زير است :
1 ـ تضاد عمدة : تزلزل بين ارتجاع يا ليبراليسم در داخل و امپرياليسم در خارج ؛
2 ـ مشي : مبارزه مسلحانه چريكي توسط گروه پيشتاز ؛
3 ـ موضع در قبال بلوك‌بندي جهاني : برخورد انتقادي با شوروي ، مبارزه با آمريكا ؛
4 ـ استراتژي : ايجاد جمهوري دمكراتيك خلق ؛ 5 ـ نوع و مرحله انقلاب ايران : دمكراتيك خلق .
" خط سه " ، به سازمان پيكار در راه آزادي طبقه كارگر و تعدادي گروههاي كوچك مشابه اطلاق مي‌شد .
مشخصات فوق‌الذكر در مورد اين خط به قرار زير است :
1 ـ تضاد عمده : ارتجاع در داخل ، امپرياليسم در خارج ؛
2 ـ مشي : نفي مبارزه مسلحانه چريكي و جايگزيني مبارزه توده‌اي به جاي آن در ظاهر ، نوعي آنارشيگري پرسر و صدا در عمل ؛
3 ـ موضع در قبال بلوك‌بندي جهاني : شوروي سوسيال امپرياليسم و آمريكا امپرياليسم ( دشمن اصلي ) ؛
4 ـ استراتژي : جمهوري دمكراتيك خلق ؛ 5 ـ نوع و مرحله انقلاب ايران : دمكراتيك خلق .
بعداً يك گروه كوچك روشنفكري ماركسيستي به نام " راه كارگر " بوجود آمد كه بيشتر به طرح و بحث مباحث تئوريك ماركسيستي اهميت مي‌داد و از نظر مواضع ، تركيبي از سه خط فوق را " گليچين ! " كرده بود . بعضاً اين گروه را بعنوان " خط چهار " مي‌خواندند .
منابع و مآخذ 19/12/1357
1 ـ روزنامه كيهان ، 19/12/1357 ، ص 4 .
2 ـ روزنامه اطلاعات ، 19/12/1357 ، ص 2 .
3 ـ مأخذ شماره 2 ، ص 7 .
4 ـ مأخذ شماره 2 ، ص 7 .
5 ـ مأخذ شماره 1 ، ص 7 .
6 ـ مأخذ شماره 1 ، ص 2 .
7 ـ روزنامه اطلاعات ، 21/12/1357 ، ص 8 .
8 ـ روزنامه كيهان ، 21/12/1357 ، ص 1 .
9 ـ مأخذ شماره 7 ، ص 8 .
10 ـ مأخذ شماره 8 ، ص 1 .
11 ـ روزنامه اطلاعات ، 20/12/1357 ، ص 8 .
12 ـ سند شماره 12112584 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ : مجموعه اسناد گنبد .
13 ـ مأخذ شماره 1 ، ص 7 .
14 ـ مأخذ شماره 1 ، ص 7 .
15 ـ مأخذ شماره 11 ، ص 8 .
16 ـ مأخذ شماره 2 ، ص 8 .
17 ـ موسسه تحقيقاتي و انتشاراتي ديدگاه ، خاطرات كيانوري ( تهران : انتشارات اطلاعات ، 1371 ) ص 511 .
18 ـ مأخذ شماره 11 ، ص 8 ، رويتر .
19 ـ مأخذ شماره 2 ، ص 8 ، يونايتدپرس .
20 ـ مأخذ شماره 2 ، ص 8 ، يونايتدپرس .
21 ـ مأخذ شماره 2 ، ص 8 ، خبرگزاري فرانسه .
22 ـ روزنامه كيهان ، 20/12/1357 ، ص 5 ، آسوشيتدپرس .
23 ـ گروه تحقيق انتشارات سروش ، تقويم تاريخ انقلاب اسلامي ايران ، مرداد 1356 ـ فروردين 1358 ( تهران : وزارت ارشاد اسلامي ، انتشارات سروش ، سال 1369 ) ص 289 .
24 ـ مأخذ شماره 22 ، ص 8 ، رويتر .
25 ـ مأخذ شماره 11 ، ص 8 ، رويتر .
26 ـ مأخذ شماره 11 ، ص 8 ، آسوشيتدپرس .
27 ـ مأخذ شماره 1 ، ص 8 ، رويتر .
28 ـ مأخذ شماره 2 ، ص 8 ، رويتر .
29 ـ مأخذ شماره 2 ، ص 8 ، رويتر .
30 ـ مأخذ شماره 2 ، ص 8 ، رويتر .
