پائیز 1360 سرآغاز دوره‌ای بود که منجر به آزادسازی اکثر سرزمین‌های اشغالی ایران گردید. در دو عملیات ثامن‌الائمه و طریق‌القدس نیروهای ایران موفق شدند 780 کیلومترمربع از سرزمین ایران را که در اشغال ارتش بعث بود، باز پس گیرند.
پائیز 1360 سرآغاز دوره‌ای بود که منجر به آزادسازی اکثر سرزمین‌های اشغالی ایران گردید. در دو عملیات ثامن‌الائمه و طریق‌القدس نیروهای ایران موفق شدند 780 کیلومترمربع از سرزمین ایران را که در اشغال ارتش بعث بود، باز پس گیرند. با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری نیز خلأ نبود یکی از قوای سه‌گانه کشور مرتفع شد و دولت جدید مستقر گشت. از جنبه امنیتی هرچند با تلاش نیروهای اطلاعاتی کشور و برخورد با گروه‌های تروریستی از میزان ترورها کاسته شده بود، اما هنوز گروهای تروریستی نظیر مجاهدین خلق فعال بودند و اقدام به ترور مقامات و مردم می‌کردند. در زیر به مهم‌ترین وقایع این دوره خواهیم پرداخت.
ثامن‌الائمه طلیعه پیروزی
عملیات ثامن‌الائمه در تاریخ 5 مهر 1360 و در ساعت یک بامداد با هدف شکستن محاصرۀ آبادان در سه محور دارخوین، فیاضیه و ایستگاه 7 و 12 و با همکاری مشترک نیروهای سپاه و ارتش و نیروهای مردمی به اجرا درآمد. اجرای عملیات در شب‌هنگام تجربه‌ای بود که نیروهای سپاه در دوره یک‌ساله مقاومت در برابر دشمن به آن دست‌یافته بودند. طرح این عملیات با عنوان حمزه توسط سپاه در اوایل سال 1360 تهیه‌شده بود اما به سبب اختلاف فرماندهان ارتش و سپاه و پس‌ازآن طولانی شدن آمادگی نیروهای ارتش برای اجرای عملیات به تعویق افتاده بود. این عملیات در دو روز با انهدام قوای بعثی و تسلط نیروهای ایران بر شرق کارون و باز شدن جاده‌های اهواز ـ آبادان و آبادان ـ ماهشهر با موفقیت به سرانجام رسید و آبادان از محاصره خارج شد و 150 کیلومترمربع از خاک ایران نیز آزاد گشت. در این عملیات حدود 2 هزار نفر از قوای بعثی کشته یا زخمی شدند و 1800 نفر نیز به اسارت درآمدند. 90 دستگاه تانک و نفربر دشمن نیز منهدم شد و 160 دستگاه تانک و نفربر نیز به غنیمت درآمد. 3 فروند هواپیما و یک فروند هلی‌کوپتر ارتش بعث نیز سرنگون شد. از نیروهای خودی نیز 243 نفر شهید و 763 نفر زخمی شدند. با به غنیمت درآمدن تانک‌های دشمن سپاه اولین یگان زرهی خود را تشکیل داد. ارتش بعث عراق در ابتدا شکست در شرق کارون و آبادان را انکار کرد، اما پس‌ازآن با عنوان کردن این موضوع که عقب‌نشینی از شرق کارون تصمیم فرماندهی کل ارتش بوده است به توجیه شکست خود در این عملیات پرداخت.[1] امام خمینی نیز در پاسخ به تلگراف تبریک فرماندهان نظامی* چنین نوشتند:
«بسم اللَّه الرحمن الرحيم تيمسار سرتيپ فلاحى، تيمسار سرتيپ ظهيرنژاد، و جناب آقاى محسن رضايى- ايّدهم اللَّه تعالى
تلگراف شما در خصوص فتح بزرگ كه خداوند تعالى نصيب ارتش، نيروى هوايى و هوانيروز، سپاه پاسداران، بسيج، ژاندارمرى، فداييان اسلام، و ساير نيروهاى مردمى فرموده و محاصره آبادان به‌طور كامل شكسته شده است، واصل گرديد. این‌جانب اين پيروزى بزرگ را به فرماندهان تمامى نيروهاى مسلح و به سربازان ارجمند و سپاهيان نيرومند تبريك میگويم. و اميد است اين سرافرازی‌ها را كه براى اسلام و ميهن فراهم می‌كنند منظور نظر مبارك ولىّ اللَّه الاعظم، بقية اللَّه- ارواحنا له الفداء- باشد. و آخرین پیروزمندی را كه بيرون راندن نيروهاى متجاوز كافر از سرزمین‌های میهنمان است، ملت شريف به‌زودی مشاهده كند. این‌جانب به اسم ملت بزرگ ايران از رزمندگان دلير ارتش و سپاه و ديگر قواى مسلح- ايّدهم اللَّه تعالى- تقدير و تشكر می‌كنم. از خداوند متعال توفيق، نصرت و عظمت اسلام و مسلمين و به‌خصوص نيروهاى مسلح اسلامى را خواستار است. والسلام عليكم. روح اللَّه الموسوي الخمينى[2]
فتح الفتوح
عملیات طریق‌القدس در روز 8 آذر 1360 با هدف آزادسازی منطقه بستان و نیز رسیدن به مرز در چزابه و قطع ارتباط شمال به جنوب قوای بعثی و با فرماندهی مشترک ارتش و سپاه آغاز شد. این عملیات، اولین عملیاتی بود که سرهنگ صیاد شیرازی پس از انتصاب به فرماندهی نیروی زمینی در کنار محسن رضایی فرمانده سپاه قرار گرفت و به‌صورت مشترک آن را فرماندهی کردند. این عملیات در دو محور شمال رودخانه کرخه و غرب سوسنگرد انجام شد. مهم‌ترین ویژگی این عملیات، عبور نیروهای سپاه از منطقه رملی غیرقابل‌عبور در شمال منطقه عملیاتی بود. این امر باعث شد که با دور زدن دشمن توپخانه آن به دست نیروهای خودی بیافتد و عملاً توان دشمن در ادامه نبرد به مقدار زیاد کاهش یابد. موفقیت در محور شمالی باعث متزلزل شدن نیروهای بعثی در محور جنوبی شد و عملیات در روز 13 آذر 1360 با رسیدن به‌تمامی اهداف خود و آزادسازی 650 کیلومترمربع از سرزمین ایران عملاً به پایان رسید. هرچند پاتک‌های ارتش عراق تا روز 30 آذر 1360 ادامه یافت. در عملیات طریق‌القدس 180 دستگاه تانک و نفربر، 200 دستگاه خودرو، 4 فروند هلی‌کوپتر و 13 فروند هواپیمای دشمن منهدم شد و صد دستگاه تانک، 19 قبضه توپخانه، 250 خودرو، 70 قبضه ضد هوایی و 120 دستگاه لودر و بولدوزر به غنیمت رزمندگان درآمد. 3500 نفر از قوای بعثی نیز کشته یا مجروح شدند و 546 نفر هم اسیر شدند. از نیروهای خودی در 22 روز نبرد نیز 1300 نفر شهید و 1800 نفر رخمی شدند.[3]
امام خمینی در پیام تبریک خود به مناسبت این عملیات چنین نوشتند:
«آنچه براى این‌جانب غرورانگيز و افتخارآفرين است روحيه بزرگ و قلوب سرشار از ايمان و اخلاص و روح شهادت‌طلبی اين عزيزان- كه سربازان حقيقى ولى اللَّه الاعظم- ارواحنا فداه- هستند، و اين است فتح الفتوح. من به ملت بزرگ ايران و به فرماندهان شجاع قبل از آنكه پيروزى شرافتمندانه و بزرگ خوزستان را تبريك بگويم، وجود چنين رزمندگانى را كه در دو جبهه معنوى و صورى و ظاهر و باطن از امتحان سرافراز بيرون آمدهاند، تبريك مىگويم. مبارك باد بر كشور عزيز ايران و بر ملت شريف، رزمندگانى چنين قدرتمند و عاشقانى چنين محو جمال ازلى و سربازانى چنين دلباخته كه شهادت را آرزوى نهايى خود و جانبازى در راه محبوب را آرمان اصيل خويش مىدانند.»[4]
حمله به مناطق مسکونی، جبران شکست در جبهه
در روز 12 مهر 1360 هواپیماهای ارتش بعثی با تجاوز به آسمان شهر پاوه، روستای شمشیر از توابع این شهرستان را با راکت هدف قرار دادند که باعث تخریب مدرسه راهنمایی روستا و چند منزل مسکونی آن شد. بر اثر این حمله 15 نفر ازجمله تعدادی از دانش آموزان شهید و 26 نفر زخمی شدند.[5]
همچنین در روز 18 آبان 1360 بر اثر گلوله‌باران مناطق مسکونی و یک مدرسه در شهر دزفول توسط ارتش بعثی، 40 نفر از اهالی شهر شهید و 40 نفر زخمی شدند. تعدادی از شهدا و زخمی‌ها دانش‌آموز بودند.[6]
در روز 18 آذر 1360 نیز هواپیماهای رژیم بعثی با حمله به شهر ایلام چندین نقطه شهر ازجمله اردوگاه آوارگان جنگی را بمباران کردند. در این حمله 21 تن از مردم شهر ازجمله 6 کودک به شهادت رسیدند و 50 نفر زخمی شدند. پس از بمباران شهر، هواپیماهای ارتش بعثی اقدام به پخش اعلامیه‌هایی کردند که در آن‌ها از مردم ایلام خواسته شده بود به عراق پناهنده شوند، در غیر این صورت شهر دوباره بمباران خواهد شد.[7]
سقوط در کهریزک
در روز 7 مهر 1360 هواپیمای نظامی سی 130 با 40 سرنشین که از اهواز به سمت تهران در پرواز بود، به دلیل ازکارافتادن موتورهایش در منطقه کهریزک در جنوب تهران سقوط کرد. این هواپیما حامل 27 نفر از مجروحان عملیات ثامن‌الائمه و پیکر 32 تن از شهیدان این عملیات بود. در این حادثه 5 نفر از فرماندهان ارشد سپاه و ارتش آقایان سرتیپ ولی‌الله فلاحی جانشین رئیس ستاد مشترک ارتش، سرهنگ موسی نامجو وزیر دفاع و نماینده امام در شورای عالی دفاع، سرهنگ جواد فکوری مشاور ستاد مشترک ارتش و فرمانده پیشین نیروی هوایی، یوسف کلاهدوز قائم‌مقام فرمانده کل سپاه و محمد جهان‌آرا فرمانده سپاه پاسداران خرمشهر به شهادت رسیدند. از 40 سرنشین هواپیما فقط 27 نفر زنده ماندند.[8]
آقای هاشمی در خاطرات خود در روز 8 مهر 1360 درباره دلیل سقوط هواپیما چنین نوشته است: «تحقیقات نشان می‌دهد که به‌احتمال‌قوی، خرابکاری نبوده [است]»[9]
پس‌ازاین حادثه، امام خمینی در 9 مهرماه 1360 تیمسار ظهیرنژاد را به ریاست ستاد مشترک ارتش منصوب کردند. سرهنگ صیاد شیرازی نیز به پیشنهاد شورای عالی دفاع به‌عنوان فرمانده نیروی زمینی ارتش منصوب شد.[10]
آزادسازی بوکان
با انجام عملیات مشترک نیروهای سپاه، ارتش و پیشمرگان مسلمان کُرد، در روز 11 مهر 1360 شهر بوکان در استان آذربایجان غربی و ارتفاعات اطراف آن‌که به مدت بیش از دو سال در کنترل گروه‌های مسلح غیرقانونی بود، آزاد شد. گروه‌های مسلح غیرقانونی تلاش کردند که در بعدازظهر آن روز با حمله مجدد شهر را تصرف کنند اما با مقاومت نیروهای خودی با دادن 20 اسیر و تعدادی کشته و زخمی مجبور به فرار شدند.[11]
سومین انتخاب
در روز 10 مهر 1360 برای سومین بار مردم ایران به‌پای صندوق‌های رأی رفتند تا پس از شهادت محمدعلی رجایی، سومین رئیس‌جمهور را انتخاب کنند. در این انتخابات آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، سید علی‌اکبر پرورش، حسن غفوری فرد و سید رضا زواره‌ای کاندیدا شده بودند، که آیت‌الله خامنه‌ای با کسب 16 میلیون 7 هزار و 972 رأی از مجموع 16 میلیون و 846 هزار و 996 رأی به‌عنوان رئیس‌جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد.[12]
آقای هاشمی درباره مشارکت گسترده مردم در این انتخابات در خاطرات روز 11 مهر خود چنین نوشت: «دیروز، انتخابات خیلی خوب برگزار شده است. نتیجه آراء جالب است. امروز، بیشتر حوزه‌ها اعلان شده. رقم آراء از دوره قبل هم بالا زده و شاید ۲۰ درصد بالا باشد و این برای دشمنان، یأس‌آور است و راستی این علاقه و حمایت مردم از دولت و امام، خیلی جالب است.»[13]
مراسم تنفیذ در روز 17 مهر 1360 و مراسم تحلیف نیز در روز 21 مهر 1360 انجام شد.[14] با معرفی میرحسین موسوی از سوی آیت‌الله خامنه‌ای به مجلس به‌عنوان نخست‌وزیر در روز 5 آبان و رأی اعتماد مجلس در 7 آبان، وی کابینه خود را پس از تأیید رئیس‌جمهور در روز 11 آبان به مجلس معرفی کرد که در همان روز مجلس به آنان رأی اعتماد داد.[15] بدین ترتیب دولت جمهوری اسلامی ایران در کمترین زمان پس از شهادت محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور و محمدجواد باهنر نخست‌وزیر مستقر شد و ثبات سیاسی نظام افزایش یافت.
تظاهرات مسلحانه 5 مهر
در روز 5 مهر 1360 اعضای سازمان مجاهدین خلق (منافقین) در ساعت 10:30 صبح به‌صورت مسلحانه در چند نقطه از شهر تهران ازجمله پل حافظ (تقاطع طالقانی)، خیابان ولی‌عصر حدفاصل چهارراه طالقانی و میدان ولی‌عصر، خیابان انقلاب و خیابان نجات اللهی (ویلا) با تیراندازی هوایی و آتش زدن چند اتوبوس شرکت واحد و لاستیک اتومبیل اقدام به راهپیمایی کردند. این تظاهرات قرار بود در اول مهر انجام شود اما برگزاری راهپیمایی دانش آموزان به مناسبت بازگشایی مدارس این کار را به 5 مهر موکول کرد. این افراد مسلح که برخی از آنان سوار بر موتور بودند، علاوه بر شلیک هوایی، به عابران، ساختمان‌های دولتی و عمومی نظیر هتل‌ها، بانک‌ها، مغازه‌ها، پاساژها و اتومبیل‌هایی که افراد با ظاهر مذهبی در آن‌ها بودند نیز تیراندازی می‌کردند. طبق دستور عملیاتی داده شده هرکس به هر نحوی قصد جلوگیری از این تظاهرات را داشت باید به رگبار بسته می‌شد. سازمان به اعضای خود گفته بود اگر 2 ساعت حضور خود را در خیابان‌ها ادامه دهند مردم با پیوستن به آنان نظام را سرنگون خواهند کرد. در اسناد به‌دست‌آمده از سازمان، دراین‌باره آمده است:
«ما در 5 مهر با قیامی شبیه قیام توده‌ای 22 بهمن روبه‌رو هستیم. باید مردم را تحت حمایت نیروهای مسلح خود به صحنه بکشانیم. ... ضرورت انقلاب ایجاب می‌کند که کشته‌ها زیاد باشد و درخت آزادی خون می‌خواهد. شاید کشته‌ها به‌اندازه 22 بهمن 57 باشد و شاید بیشتر؛ ولی تعداد آن مهم نیست.»
اما برخلاف تصور سازمان قبل از حضور نیروهای کمیته و سپاه این مردم خیابان‌ها بودند که به مقابله با سازمان پرداختند و بسیاری از اعضای سازمان با مشارکت و یا توسط مردم دستگیر شدند. کار به‌جایی رسید که نیروهای کمیته و سپاه برای انتقال دستگیرشدگان و دور کردن مردم خشمگین از آنان بعضاً مجبور به تیراندازی هوایی شدند. در این واقعه 30 نفر از مردم و پاسداران شهید شدند. از اعضای سازمان نیز 16 نفر کشته و بیش از 150 نفر دستگیر شدند.
درباره تصور کادر رهبری سازمان مجاهدین خلق (منافقین) از نتیجه این عمل، در اسناد به‌دست‌آمده از سازمان، این موارد آمده است:
«اگر توی خیابان یک گلوله شلیک بکنی، مردم دورت جمع می‌شوند.»
«این تظاهرات یک قیام سراسری است؛ همه مردم به ندای شما جواب می‌دهند.»
«با خودتان سلاح بیشتری ببرید چون مردم از شما سلاح می‌خواهند.»
«اول مجلس را می‌گیریم، بعد رادیو و تلویزیون و بعد اوین و در آخر می‌رویم جماران»
«مردم فردا از شما با شیرینی و شکلات استقبال می‌کنند.»[16]
دومین شهید محراب
ساعت 11:30 روز جمعه 20 آذر 1360 هنگامی‌که آیت‌الله دستغیب امام‌جمعه شیراز به‌قصد رفتن به سمت نماز جمعه از منزل خارج شده بود، دختری از اعضای سازمان مجاهدین خلق (منافقین) در پوشش چادر به این عنوان که قصد دادن نامه‌ای به امام‌جمعه را دارد به ایشان نزدیک شد و بمب همراه خود را منفجر کرد. شدت انفجار به حدی بود که بیشتر اجساد قابل‌شناسایی نبود و تکه‌های باقی‌مانده از شهدا که تا چند صد متری محل حادثه به درهای منازل و دیوارهای اطراف چسبیده بود، با دست و جارو جمع‌آوری شد. در این حادثه، علاوه بر آیت‌الله دستغیب، 8 نفر شهید و 5 نفر مجروح شدند.[17]
دیگر وقایع پاییز 1360
ـ عملیات انهدامی ضربت ذوالفقار در منطقه عمومی میمک، 400 نفر از نیروهای متجاوز کشته یا زخمی شدند.
ـ عملیات مطلع الفجر در منطقه گیلان غرب، به‌رغم پیروزی‌های اولیه، عملیات به اهداف خود نرسید. شهادت غلامعلی پیچک از فرماندهان سپاه در این عملیات.
ـ ترور حجت‌الاسلام سید عبدالکریم هاشمی نژاد در مشهد به دست یکی از عناصر سازمان مجاهدین خلق (منافقین)
ـ جنجال نطق پیش از دستور مهندس بازرگان در مجلس درباره وقایع اخیر داخلی که به‌نوعی حمایت از سازمان مجاهدین خلق (منافقین) بود. واکنش نمایندگان و مردم به این نطق.**
ـ راهپیمایی ضد آمریکایی و ضد صهیونیستی حجاج ایرانی در مکه.
ـ اجازه امام خمینی به نمایندگان مجلس برای استفاده از بخشی از اختیارات ولایت‌فقیه برای تصویب قوانین ضروری.
ـ سخنرانی موسوی وزیر خارجه ایران در سی و ششمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل: برشماری اقدامات خصمانه امریکا علیه ایران، ارائه فهرستی از اقدامات رژیم بعث بر ضد ایران از زمان پیروزی انقلاب تا زمان هجوم سراسری به خاک ایران، برشماری اقدامات خلاف موازین بین‌المللی عراق در جنگ، رد ادعای بمباران تأسیسات نفتی کویت، اعلام شرایط ایران برای پایان جنگ و... از مهم‌ترین بخش‌های این سخنرانی بود.
ـ انتصاب آقای هاشمی به‌عنوان نماینده امام در شورای عالی دفاع.
ـ راهپیمایی مردم ایران در مخالفت با طرح عربستان درباره فلسطین.
ـ ملاقات تعدادی از اسیران عراقی با خانواده‌های خود در پادگان حشمتیه تهران.
ـ ناکامی سوءقصد عوامل سفارت عراق در بیروت به کاردار سفارت ایران در لبنان.
ـ حمله عوامل سفارت عراق در لبنان به منزل علامه فضل‌الله در بیروت، یکی از محافظان خانه به شهادت رسید.
ـ اعلام تشکیل دولت موقت در تبعید از سوی بنی‌صدر و رجوی و حمایت حزب دمکرات کردستان از این اقدام و واکنش منفی دولت فرانسه.
ـ پیوستن رسمی حزب دمکرات کردستان ایران به شورای ملی مقاومت بنی‌صدر و رجوی.
ـ سخنرانی وزیر خارجه عراق در مجمع عمومی سازمان ملل و تأکید بر حاکمیت عراق بر اروند.
ـ ترور انور سادات رئیس‌جمهور مصر در هنگام بازدید از رژه واحدهای ارتش مصر در قاهره.
ـ برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در مصر با یک کاندیدا، حسنی مبارک معاون سادات با کسب 42/98 درصد آرا رئیس‌جمهور مصر شد.
ـ برگزاری اجلاس اوپک در ژنو برای تصمیم‌گیری درباره قیمت نفت و توافق دراین‌باره و پیروی نکردن عربستان از این توافق.
ـ موافقت سنای امریکا با فروش هواپیمای آواکس به عربستان.
ـ اجلاس سران عرب در شهر فاس مراکش، طرح عربستان برای حل مسئله فلسطین به تصویب نرسید.
ـ ویران شدن ساختمان شش طبقه سفارت عراق در بیروت بر اثر ورود یک خودرو حاوی مواد منفجره به داخل این ساختمان، در هنگام حمله سفیر عراق در ساختمان نبود. حزب الدعوه عراق مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت.
منابع:
[1] تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق حسین علایی جلد اول صص 357 ـ 368 وـ جنگ بازیابی ثبات محمد درودیان صص 153 ـ 167
*متن تلگرام به اين شرح است:
«بسم اللَّه الرحمن الرحيم محضر مبارك حضرت امام خمينى رهبر كبير انقلاب و بنیان‌گذار جمهورى اسلامى ايران و فرمانده كل قوا. در اجراى فرمان آن امام امت، داير بر شكستن محاصره آبادان و انهدام نيروهاى متجاوز در شرق رود كارون و بر اساس طرح پيشنهادى نيروى زمينى و سپاه در شوراي عالى دفاع كه در حضور جنابعالى ارائه و مورد تصويب قرار گرفت، در سحرگاه روز پنجم مهرماه با شركت لشكر 77 تقويتشده خراسان و سپاهيان پاسدار انقلاب و نيروى هوايى و هوانيروز و ژاندارمرى و فداييان اسلام و ساير نيروهاى مردمى، اجرا و ظرف چند ساعت با اجراى يك مانور ماهرانه نيرويى از دشمن متجاوز عراق به استعداد يك لشكر تقویت‌شده اسير و مجروح و منهدم و متوارى گرديد و شمال آبادان و شرق رود كارون باز پس گرفته شد و به‌طورکلی محاصره آبادان شكسته شد. ارتش جمهورى اسلامى ايران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامى اين پيروزى را مرهون لطف خداوند و رهنمودهاى امام امت مىدانند و اين پيروزى را به امام امت و ملت ايران تبريك عرض مىكنند.
جانشين رئيس ستاد مشترك ارتش جمهورى اسلامى ايران، سرتيپ فلاحى؛ فرمانده نيروى زمينى ارتش جمهورى اسلامى ايران، سرتيپ قاسمعلى ظهيرنژاد؛ فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامى، محسن رضايى». کتاب پانزدهم روزشمار جنگ شکستن محاصره آبادان یدالله ایزدی ص 1057
[2] صحیفه امام جلد 15 صص 254 ـ 255
[3] اطلس جنگ ایران و عراق فشرده نبردهای زمینی ص 47 وـ جنگ بازیابی ثبات محمد درودیان صص 182 ـ 186 وـ تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق جلد 1 صص 379 ـ 404
[4] صحیفه امام جلد 15 صص 395
[5] کتاب پانزدهم روزشمار جنگ شکستن محاصره آبادان یدالله ایزدی ص 1167
[6] کتاب شانزدهم روزشمار جنگ آزادسازی سرزمین های ایران؛ گام دوم بستان علیرضا لطف الله زادگان ص 533
[7] کتاب شانزدهم روزشمار جنگ آزادسازی سرزمین های ایران؛ گام دوم بستان علیرضا لطف الله زادگان ص 933
[8] کتاب پانزدهم روزشمار جنگ شکستن محاصره آبادان یدالله ایزدی صص 1097 ـ 1098
[9] عبور از بحران خاطرات هاشمی رفسنجانی سال 60 چاپ ششم ص 307
[10] صحیفه امام جلد 15 صص 265 ـ 266
[11] کتاب پانزدهم روزشمار جنگ شکستن محاصره آبادان یدالله ایزدی صص 1158 ـ 1159
[12] کتاب پانزدهم روزشمار جنگ شکستن محاصره آبادان یدالله ایزدی صص 1143 و 1179
[13] عبور از بحران خاطرات هاشمی رفسنجانی سال 60 چاپ ششم ص 311
[14] اطلاعات هشتاد سال جلد 2 صص 487 و 492
[15] کتاب شانزدهم روزشمار جنگ آزادسازی سرزمین های ایران؛ گام دوم بستان علیرضا لطف الله زادگان صص 345 و 391 و 445 ـ 448
[16] کتاب پانزدهم روزشمار جنگ شکستن محاصره آبادان یدالله ایزدی صص 1058 ـ 1061 وـ سازمان مجاهدین خلق؛ پیدایی تا فرجام جلد 2 چاپ سوم صص 654 ـ 660
[17] کتاب شانزدهم روزشمار جنگ آزادسازی سرزمین های ایران؛ گام دوم بستان علیرضا لطف الله زادگان ص 945
** برای اطلاعات بیشتر دراین‌باره به کتاب سازمان مجاهدین خلق پیدایی تا فرجام جلد 2 چاپ سوم صص 662 ـ 675 مراجعه شود.
گردآورنده و تنظیم کننده: سجاد نخعی
