مرتضی قاضی در نشست معرفی و بررسی کتاب «جنگ شهرها، تهران» گفت: به نظرم در تاریخ‌نگاری جمهوری اسلامی سراغ مردم نیامدیم و فقط سراغ افرادی رفتیم که نقش کلیدی داشتند. آیا نباید به رشادت‌های مردم هرچند کوچک توجه می‌کردیم؟
به گزارش تارنمای مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، بخش اول میزگرد معرفی و بررسی کتاب «جنگ شهرها، تهران» در خبرگزاری تسنیم منتشر شد. در آن بخش از گفت‌وگو اشاره شد که تاکنون وجهه اجتماعی جنگ تحمیلی و موضوع مهم جنگ شهرها در تحقیقات و آثار فرهنگی و هنری کمتر موردتوجه قرارگرفته است. همچنین به روند شکل‌گیری این کتاب و ایده اولیه آن‌که به‌واسطه ساخت فیلم مستند توسط شهید آوینی مطرح شده بود، اشاره شد.
اکنون بخش دوم این میزگرد با حضور زینب اسلامی نویسنده این کتاب، یحیی نیازی نویسنده و پژوهشگر، مرتضی قاضی مدیر گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و محمود رمضانیان از اعضای هلال‌احمر منتشر می‌شود.
وقتی کتاب را می‌خوانیم با صحنه‌هایی دلهره‌‌آور روبه‌رو می‌شویم. یکی از حوادثی که گزارش کرده بودید خانواده‌ای است که دامادش را چهل روز پیش ازدست‌داده و حالا در مراسم چهلم او درحالی‌که در مکانی جمع شده‌اند، مورد هدف قرارگرفته و خانه‌شان بمباران می‌شود. بمباران‌های آن سال‌ها چه قدر ترسناک است؟
پیشانی نبرد پشت جبهه جنگ شهرهاست
نیازی: دقت کنید که پیشانی نبرد پشت جبهه در جنگ شهرهاست که مؤلفه‌های زیادی دارد. بگذارید مثالی بزنم، آژیر خطری که کشیده می‌شود و حتی شاید خبری از بمباران هم نباشد، چه ترس فراوانی ایجاد می‌کند و حتی شاید خیلی‌ها را تا مرز مرگ پیش ببرد. خیلی از متونی که در این کتاب آمده است از منظر خاطره و نقل نیست بلکه تجارب و درس‌هایی است که برای نسل‌های آینده بیان می‌شود. اینکه بدانند چه چیزهایی وجود داشت که مردم علیرغم این خطرات استقامت کردند و در همان شرایط نماز جمعه، روز قدس و راهپیمایی 22 بهمن برگزار کردند.
صدام تهدید می‌کرد اما مردم مقاومت می‌کردند
خاطرم است در یکی از همین راهپیمایی‌ها صدام تهدید کرد که هر کس از خانه‌اش بیرون بیاید جانش را از دست می‌دهد و محل تجمع را بمباران می‌کنم. جالب است که آن سال بیشتر از سال‌های گذشته مردم بیرون آمدند. این مؤلفه‌ها در کنار هم قابل‌بررسی است و از این منظر سازمان‌هایی که متولی فرهنگ جامعه هستند باید وارد میدان شده و این‌ها را تبیین کنند.
به نظرم ترس، دلهره و اضطراب یک‌طرف است، ایستادگی مردم یک‌طرف است اما مهم‌تر از همه همدلی و همراهی مردم است. وقتی‌که می‌بینید رهبر انقلاب با آن سن و سال حاضر نمی‌شود پناهگاه جداگانه‌ای داشته باشد و می‌گوید اگر برای همه ساختید برای منم بسازید، همراهی مردم ایجاد می‌شود. در نقطه مقابل، اکنون مدیرانی را می‌بینید که در سطوح مختلف‌اند اما خودشان وسط میدان نیستند درحالی‌که انتظار دارند مردم وسط میدان باشند. این دو موضوع با هم جفت نمی‌شود. اگر مردم در آن زمان بر ترس‌ها فائق آمدند به این دلیل بود که همه در کنار هم قرار گرفتند و تصمیم گرفتند دسته‌جمعی بر سختی‌ها پیروز شوند. آقای رمضانیان تعریف کرد از خانه‌ای که در ابتدای کوچه‌ای باریک قرار داشت و به این دلیل که خانه انتهایی کوچه خراب‌شده بود و برای نجات جان افراد باید بولدوزر می‌رفت، صاحب آن خانه اجازه داد منزل خودش هم تخریب شود. این دست همدلی‌ها در ابتدای انقلاب بسیار زیاد است.
به نظرتان آن روحیه همدلی سال‌های ابتدایی انقلاب اکنون از بین رفته است؟
اگر از برخی مؤلفه‌ها مراقبت نکنیم، روحیه همدلی کمرنگ‌تر می‌شود
نیازی: نمی‌گویم از بین رفته است بلکه به‌عنوان محققی که در میدان در حال پژوهشم و خیلی چیزها را از نزدیک می‌بینم، به آینده خوشبینم و معتقدم پتانسیل بسیار خوبی داریم اما اگر از برخی مؤلفه‌ها مراقبت نکنیم این همدلی روزبه‌روز کمرنگ‌تر خواهد شد. از روزی که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید تا امروز پیشرفت‌های زیادی داشتیم. معتقدم همه پیشرفت‌های نظامی، دفاعی، امنیتی و ... را باید یک‌طرف بگذاریم و اعتماد متقابل بین مردم و حاکمیت را یک‌طرف گذاشت. اگر مردم پای سختی‌ها ایستادند به این دلیل بود که کارگزاران ما از جنس مردم بودند. مثلاً شهید رجایی را می‌بینید که در راهروی مجلس همانند سرباز و راننده‌اش می‌خوابد تا از بودجه‌اش دفاع کند.
به نظرم خوشبختانه هنوز هم در بین نسل جوان ما ظرفیت‌های بسیار بالایی وجود دارد و ملت ما به ارزش‌ها و اصول پایبند است؛ شکافی که بین برخی کارگزاران با مردم ایجاد شده باید ترمیم شود. باید فرهنگ خود را اصلاح کنیم، کسانی که زمام امور را به دست می‌گیرند باید یادشان باشد که از همین مردم به قدرت رسیده‌اند. کسی فکر نکند ارباب مردم شده است.
در تاریخ‌نگاری جمهوری اسلامی سراغ مردم نرفتیم
قاضی: مادر آن جوان [همان کودک 4 ساله که از مرگ نجات‌یافته بود] که برای جانبازی اقدام کرده است، به ما می‌گفت هر جا که می‌رویم به ما می‌گویند جانباز کسی است که داوطلبانه به میدان رفته باشد. نکته جالب اینجاست که مسئولین در زمان جنگ افتخار می‌کردند که شهرها خالی نشد؛ این خانواده می‌توانست شهر خود را ترک کند و به روستایی برود اما در شهر ایستادند و مقاومت کردند. به نظرم در تاریخ‌نگاری جمهوری اسلامی سراغ مردم نیامدیم و فقط سراغ افرادی رفتیم که نقش کلیدی داشتند. آیا نباید به رشادت‌های مردم هرچند کوچک توجه می‌کردیم؟ امام (ره) فرمودند انقلاب ما را مردم رقم زدند. بر همین اساس باید به مردم برگشت.
به نظرم خواننده این کتاب در کنار آشنایی با تاریخ جنگ، برداشت دیگری هم می‌تواند داشته باشد و آن هم پی بردن به قدرت موشکی ایران در سال‌های پس از انقلاب و در اصل امنیت هوایی کشورمان است، درست است در زمان جنگ کشور ما اسیر بمباران‌های هوایی عراق می‌شد اما قدرت پدافندی و راداری ما امروز این قدر پیشرفته است که نه‌تنها کشوری اجازه ورود به مرزهایمان را ندارد بلکه اگر تخطی کند مجازات می‌شود. آیا از این منظر هم می‌توان به کتاب «جنگ شهرها، تهران» نگاه کرد؟
دشمنان نمی‌توانند ما را از معادلات امنیتی منطقه کنار بگذارند
نیازی: در این کتاب از دوره‌ای صحبت می‌شود که می‌توان آن را با امروز مقایسه کرد؛ برای مثال وضعیت ارتباطات ما آن روز چه بود و امروز چگونه است؟ از دوره‌ای صحبت می‌کنیم که وقتی دو موشک از سوریه و لیبی دریافت شد همه صحبت از فتح بزرگ می‌کردند اما امروز نه‌فقط برای غرب آسیا بلکه برای تمام جهان در این حوزه حرف داریم و نمی‌توانند ما را از معادلات امنیتی منطقه کنار بگذارند. وقتی این موارد را کنار هم می‌گذاریم می‌بینیم آرامش و امنیتی که در حوزه دفاعی در کشورمان ایجادشده است، ماحصل فداکاری ملت ایران در آن دوره است. این موضوع به همه مردم برمی‌گردد. اگر مردم شهرها را رها می‌کردند ممکن بود اتفاقات دیگری رخ بدهد. مردمی را می‌بینیم که تهدید می‌شوند اما دست خالی به میدان می‌آیند و دفاع می‌کنند. ما مدیون همه ایثارگران و مردم کشورمانیم که رزمندگی کردند.
ادبیات مقاومت در منطقه را "جمهوری اسلام" تولید کرد/ حاج قاسم نماد محور مقاومت است
امروز استکبار جهانی برای همه منطقه غرب آسیا به‌جز ایران تعیین تکلیف می‌کند و دراین‌بین کسی مثل حاج قاسم سلیمانی پیدا می‌شود که نماد مقاومت و قهرمانی است. دقت داشته باشید که ادبیات مقاومت در منطقه را ما تولید کردیم و همه این‌ها ریشه در همان مقاومت مردمی دارد. شاید بهتر باشد بگویم که ریشه همه این جریانات هم در محرم سال 61 هجری دارد. امتداد عاشورا انقلاب اسلامی است و امتداد انقلاب اسلامی محور مقاومت شده است که حاج قاسم سلیمانی نماد آن است. امروز تمام تکه‌های این پازل کنار هم قرار گرفته و امنیتی ایجاد شده است که امنیت هوایی داریم و ترس‌ها از بین رفته است. امروز نسل جوان اطمینان خاطر دارد که سپر موشکی در کشورمان داریم و اگر آمریکایی‌ها با مدرن‌ترین تجهیزاتشان وارد خلیج‌فارس شوند، با پدافند موشکی‌مان او را نه‌تنها خلع سلاح می‌کنیم بلکه تکنولوژی‌اش را بومی‌سازی کرده و از آن استفاده می‌کنیم.
البته اگر می‌گوییم رمان‌نویسان و فیلم‌نامه‌نویس‌ها می‌توانند از این کتاب کارهای تصویری بیرون بیاورند به این دلیل است که نسل امروز ما می‌تواند با این قالب هنری بهتر ارتباط برقرار کرده و برایش باورپذیرتر است.
خانم اسلامی، آیا پروژه جنگ شهرها در تهران ادامه دارد یا سراغ کار دیگری می‌روید؟
اسلامی: به نظرم در حوزه اجتماعی و تحقیقات بنیادین کافی باشد. شاید بهتر باشد هر تکه از این کتاب را به شیوه‌های دیگر و در ژانرهای دیگر کار کنیم. البته علاقه‌مندی من در حیطه کلان دفاع مقدس است و امیدوارم وارد عرصه دیگری شوم. البته ترجیحم بر این است که همچنان در عرصه اجتماعی جنگ ادامه بدهم. اینکه به‌طور دقیق موضوع کار بعدی‌ام چه باشد هنوز معلوم نیست.
خاطره‌نویسی و تاریخ شفاهی جنگ چند سالی است که با تشویق رهبر معظم انقلاب بسیار رونق گرفت. طبیعتاً در عرصه‌های اجتماعی جنگ نیز خاطرات بسیار نابی وجود دارد که کمتر بیان‌شده است، بر همین اساس به نظر می‌رسد در این زمینه جای کار بسیار زیادی وجود دارد.
نیازی: در برنامه‌های مختلفی این خاطرات بازگو شده که عمدتاً برنامه‌های کوتاه‌مدت نظیر برنامه‌های تلویزیونی، گزارش‌های خبری، مصاحبه‌های رادیویی و ... بوده است. بااین‌حال، اخیراً روابط عمومی هلال‌احمر گروهی را دعوت کرده و از آنان خواسته است که خاطراتشان را بنویسند. خود من در حدود 10 ساعت مصاحبه تلفنی داشته‌ام که حجم بسیار بالایی است. این مصاحبه پیاده شد و به من دادند تا ایراداتش را بگیرم. احساس کردم آن مصاحبه دچار تغییراتی شده و به‌نوعی حماسی کرده‌اند. البته حجم این خاطرات بسیار بالاست و کار عظیمی رخ‌داده است. آخرین اطلاعی که دارم این است که آن کتاب خاطرات زیر چاپ رفته است و منتظریم عرضه شود.
قاضی: به نظرم حجم کارهای هلال‌احمر بسیار بالاست و اسناد زیادی در این زمینه وجود دارد. باید اشاره کنم که پرونده این کتاب هنوز بسته نشده است و در چاپ‌های بعدی مواردی بدان اضافه می‌شود.
منبع: تسنیم
