سپاه پاسداران امروز با پاسداری از آرمان ها و ارزشهای انقلاب و تسری و گسترش آن به درون ملت های مسلمان منطقه، موجی از بیداری اسلامی و ظلم ستیزی را در منطقه غرب آسیا، در تقابل با زیاده خواهی های مستکبران ایجاد کرده که می تواند در راستای تحقق اصول فرهنگ انتظا
به گزارش تارنمای مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، دوم اردیبهشت ماه 1358، سالروز تاسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به دستور امام خمینی(ره) می باشد. با توجه به نقش و جایگاه این نهاد انقلابی در ساختار نظامی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور، این مناسبت بهانه ای شد که تاریخچه تشکیل و همچنین عملکرد این نهاد را در سه مقطع ابتدای انقلاب، دوران دفاع مقدس و دوران سازندگی مورد بررسی قرار دهیم.
پیشینه شکل گیری سپاه
«علی دانش منفرد» به عنوان اولین فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خاطرات خود می گوید: «چند روزی که از پیروزی انقلاب گذشت و مقداری آب ها از آسیاب افتاد و دولت موقت تشکیل شد، حضرت امام(ره) فرمودند که در شرایط فعلی نیاز به یک نیروی مردمی هست که از ارزش های انقلاب دفاع کند؛ در عین حالی که بیشتر گروهک ها می گفتند؛ ارتش باید منحل شود، اما امام فرمودند که نه، ارتش باشد، شهربانی باشد، ژاندارمری باشد، نیروهای مسلح باشند، ولی در عین حال، یک نیروی مردمی و انقلابی تشکیل بشود که از دستاوردها و ارزش های انقلاب پاسداری کند؛ یعنی در واقع حافظ انقلاب باشد و این از نیروهای انقلاب و مردمی باشد.
با توجه به اینکه دولت موقت اداره امور را بر عهده داشت، در واقع این مرکز و نهادی هم که قرار بود تشکیل بشود، از لحاظ چارت سازمانی زیر نظر معاونت نخست وزیر در امور انقلاب قرار می گرفت که در آن موقع مسئولیت آن به عهده آقای دکتر «یزدی» بود.
شورای فرماندهی سپاه پاسداران که تشکیل شد، بنده را هم به عنوان فرمانده سپاه انتخاب کردند و من هم قبول کردم و آقای حاج «محسن رفیق دوست»، مسئول تدارکات شدند، آقای «محسن غرضی»، مسئول عملیات که آقای «اصغر صباغیان» نیز باوی همکاری می کردند- وآقای حاج «جواد رفیق دوست» هم روی مصادره املاک و امور کشاورزی همکاری داشتند.
خلاصه در آن ساختمان(ضرابخانه-خیابان پاسداران فعلی و سلطنت آباد آن زمان)مستقر شدیم و فعالیت هایمان را شروع کردیم.
بعد از مدتی و در تاریخ 10/2/1358 قرار شد که سپاه از زیر نظر دولت موقت بیرون بیاید و زیر نظر شورای انقلاب ادامه فعالیت کند. شورای انقلاب هم جناب آقای «جواد منصوری» را به عنوان فرمانده سپاه معرفی کردند.
در مراحل بعدی، سپاه به عنوان یک نهاد انقلابی در مجلس تصویب شد و به عنوان یک نهاد و ارگان مهم کشوری به کارش ادامه داد.
افراد سپاه اساسا از نیروهای انقلاب بودند .از همه اقشار، اعم از دانشجو، مهندس، دکتر، کاسب؛ همه اقشاری که در انقلاب بودند.
تمام مراکز حساس در پایتخت توسط سپاه نگه داری می شد. تمام شبکه هائی که می خواستند در روزهای اول پیروزی به انقلاب لطمه بزنند، توسط سپاه کشف و خنثی می شدند.
سپاه ابتدا در تهران فعالیت می کرد. چون اساسا مرکز انقلاب در پایتخت و تهران بود، اما تدریجا سپاه احکامی را برای شهرستان ها صادر کرد و برای سرکوب توطئه های ضد انقلاب به نقاط مختلف کشور عزیمت نمود و سپاه در نقاط مختلف کشور شکل گرفت.»1
نقش سپاه در گذر انقلاب در سه مقطع زمانی قابل بررسی و تحلیل است:
1-فعالیت های سپاه در ابتدای انقلاب
در واقع اهمیت ماموریت ها و اقدامات سپاه از زمانی بیشتر شد که سازمان اطلاعات سپاه با رویکرد امنیتی و مقابله با خرابکاری ها و فعالیت های ضد انقلابی گروه های معاند نظام، با ایده و مسئولیت «محسن رضائی» که بعدا فرماندهی این نهاد را بدست گرفت، شکل گرفت.
وی در کتاب خاطرات خود می گوید:«درسال 58 که اولین سال بعد از پیروزی انقلاب بود، برنامه ریزی برای استقرار دولت انقلابی در ایران در جریان بود. رفراندوم جمهوری اسلامی در همین سال برگزار و قانون اساسی تصویب شد و مقرر گردید که دولت موقت کنار برود و یک دولت دائمی مستقر شود.
از سوی دیگر دشمنان انقلاب با همه توان خود در مناطق مختلف ایران حادثه سازی می کردند، برای مثال در خوزستان، عده ای چاه ها و لوله های نفت را آتش زده بودند. در سیستان و بلوچستان، اشرار مسلح دست به اقداماتی زده بودند. در گنبد کاووس، گروه های ضد انقلاب شهر را اشغال کرده بودند. همچنین در مناطق شمالی شاهد حوادثی بودیم.کردستان هم نا امن شده و گروه فرقان در تهران، شروع به ترور شخصیت های تاثیرگذار انقلاب کرده بود. در چنین اوضاعی، زمینه های کودتا{نقاب} نیز طراحی شد.»2
بنابراین از جمله اقدامات ارزشمند سپاه در همان سال های اولیه شکل گیری انقلاب، مبارزه با تمامی جریاناتی بودکه در صدد بودند، نهال نوپای انقلاب را قبل از به ثمر رسیدن میوه های آن بخشکانند.
خنثی سازی و سرکوب غائله هائی همچون تجزیه کردستان، نا امنی در بندرعباس به سرکردگی اشرف دهقان،گنبد کاووس،کشف و شناسائی خانه های تیمی اعضای سازمان منافقین و به هلاکت رساندن برخی از سران آنها از جمله «موسی خیابانی»،«اشرف ربیعی» و... و مهم تر از همه پیش بینی و خنثی سازی طرح کودتای نقاب برای براندازی نظام نوپا خاسته جمهوری اسلامی، از مهم ترین اقدامات ارزشمند نهاد تازه تاسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بدو انقلاب بود.
انجام این اقدامات ارزشمند امنیتی در همان دوره کوتاه از شکل گیری این نهاد مقدس بود که تجلیل امام خمینی(ره) را از عملکرد سپاه به همراه داشت و ایشان در تاریخ 29 مرداد سال 58 در دیدار اعضای شورای فرماندهی سپاه فرمودند:«اگر سپاه نبود، کشور هم نبود.»
2-سپاه و دفاع مقدس
اما مقطع دوم از نقش آفرینی و اثرگذاری سپاه پاسداران در روند تکامل انقلاب اسلامی را باید در هشت سال دفاع مقدس جستجو کرد.
اگرچه در اوائل شروع جنگ تحمیلی و تا زمانی که «بنی صدر» به عنوان رئیس جمهور، سمت فرماندهی کل قوا را نیز عهده دار بود؛ بدلیل عدم اعتقاد وی به نقش تاثیرگذار نیروها و فرماندهان سپاهی در پیشبرد جنگ، نقش سپاه در دفاع مقدس کمرنگ بود، اما با برکناری وی از قدرت و انتصاب فرماندهان جدید و انقلابی در رده های بالای نظامی کشور و نزدیک شدن مواضع و دیدگاههای نیروهای ارتشی و سپاهی، زمینه برای نقش آفرینی نهاد سپاه در دفاع مقدس فراهم شد و این نهاد با بهره گیری از توان و ظرفیت نیروهای جوان و خوش فکر و استراتژیست نظامی خود، زمینه های تحول در جنگ تحمیلی و تبدیل موضع ایران از حالت تدافعی و انفعالی به موضع ابتکاری و تهاجمی در جنگ را فراهم کرد که سرآغاز آن از عملیات ظفرمند «ثامن الائمه» کلید خورد و به عملیات پیروزمندانه «مرصاد» که پایان سراب فتح ایران برای عراقی ها بود، ختم شد.
تشکیل نیروهای سه گانه سپاه
در اثنای جنگ تحمیلی و در 26 شهریور سال 1364، امام خمینی(ره) با نگاه ژرف اندیش خود، ضرورت توسعه سازمان رزم سپاه را به جهت نقش آفرینی بهتر و گسترده تر سپاه در جنگ و بعد از آن در جهت افزایش توان بازدارندگی نظامی کشور صادر کردند.
متن فرمان امام(ره) بدین شرح بود:«جناب آقای محسن رضائی، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، با توجه به اینکه در اصل 150 قانون اساسی، ادامه نقش سپاه در نگهبانی از انقلاب و دستاوردهای آن تصریح شده است و نظر به آنکه انجام این نقش بدون آمادگی کامل سپاه از جهت تجهیزات و آرایش جنگی و فنون دریائی، زمینی و هوائی کافی نیست، شما ماموریت دارید هرچه سریعتر سپاه پاسداران را مجهز به نیروهای زمینی، هوائی و دریائی قوی نمائید تا در موارد لازم با هماهنگی و همکاری با ارتش جمهوری اسلامی ایران، از مرزهای زمینی، دریائی و هوائی کشور حفاظت نمایند.»3
از جمله اقدامات ارزشمند سپاه در طول دوران دفاع مقدس همراه سازی آحاد ملت انقلابی ایران در دفاع از کشور در مقابل تجاوز رژیم بعثی بود که آن نیز در جهت تحقق ارتش بیست میلیونی ملت ایران به فرمان امام(ره)بود که نقش فراوانی در پشتیبانی از جبهه ها و پیروزی رزمندگان اسلام در دفاع مقدس داشت.
3-نقش سپاه در دوران سازندگی
سومین مقطع از دوران نقش آفرینی سپاه در انقلاب، دوران پس از جنگ تحمیلی و اصطلاحا دوره سازندگی و توسعه کشور است.
اقدامات و خدمات سپاه در این دوره در چند حوزه قابل بررسی است
الف-حوزه نظامی:
در این حوزه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی توانسته با مجهز کردن یگان های زمینی؛ هوائی و دریائی خود به جدید ترین نسل از تجهیزات نظامی و بویژه موشکی و تولید انبوه آنان و ایجاد شهر زیرزمینی موشکی، توان بازدارندگی دفاعی جمهوری اسلامی ایران را در برابر هرگونه تهدیدات نظامی قدرت های منطقه ای و بین المللی بالا برده و با برگزاری مانورهای نظامی خود در سطح خشکی، دریا و هوا، توان بالای نظامی خود را به رخ دشمنان انقلاب اسلامی کشیده و فکر و خیال هرگونه تعرض به خاک ایران اسلامی را از سر آنان دورکند.
در همین زمینه سپاه پاسدران در مقابل اقداماتی که بعضا علیه امنیت ملی و تمامیت ارضی جمهوری اسلامی و خدشه دار نمودن منافع ملی جمهوری اسلامی صورت گرفته، پاسخ قاطع و دندان شکنی را از خود نشان داده که از مهم ترین آنها ، هدف قراردادن پایگاه نظامی «عین الاسد» آمریکا در عراق در پاسخ به ترور ناجوانمردانه سپهبد شهید قاسم سلیمانی بود که هیمنه پوشالی آمریکائی ها را در نظام بین الملل شکست و جسارت و شجاعتی برای آمریکائی ها به جهت پاسخ به این حمله موشکی نگذاشت.
ب-حوزه اقتصادی:
بعد از جنگ تحمیلی و تاکید حضرت امام خمینی(ره) مبنی بر ضرورت بازسازی و سازندگی کشور، سپاه پاسداران در راستای عمل به منویات رهبری و جبران خسارت ها و کاستی های ناشی از جنگ هشت ساله، وارد عرصه سازندگی و توسعه عمرانی کشور شد و با ایجاد قرارگاه مهندسی خاتم الانبیا(ص) و قرارگاه های زیر مجموعه آن(نوح،کربلا و کوثر) فعالیت های چشمگیری را درحوزه های عمرانی و سازندگی همچون احداث سد ها، تونل ها،جاده ها، تولید قطعات صنعتی، بازسازی تاسیسات و اسکله های بنادر کشور، آبرسانی و گازرسانی، احداث خط مترو و... انجام داد و نقش بازوی توانمند دولت در پیشبرد اهداف اقتصادی و صنعتی را ایفا کرد.
تکیه سپاه بر دانش بومی و بهره گیری از ظرفیت مستعد مهندسین و متخصصین جوان کشور در پیشبرد این پروژه ها و برنامه های اقتصادی، با اتکاء بر امکانات داخلی و متاثر از شرایط تحریم اقتصادی، تحقق خواسته مقام معظم رهبری در خصوص اقتصاد مقاومتی است.
استفاده از ظرفیت و پتانسیل بالای بسیج مردمی در قالب بسیج مستضعفین، در پیش برد طرح های عمرانی و محرومیت زدائی از مناطق مختلف کشور در چارچوب طرح هائی همچون اردوهای جهادی و بهره گیری از نیروهای جوان و آتش به اختیار، از دیگر اقدامات ارزشمند سپاه پاسداران در حوزه اقتصادی می باشد.
خدمات دهی و امداد رسانی به مردم در هنگام بروز بلایای طبیعی همچون سیل و زلزله و همچنین کمک رسانی و همکاری با دولت در خصوص مهار ویروس منحوس کرونا از جمله اقدامات مهم و تاثیر گذار بسیج به عنوان بازوی مردمی نهاد مقدس سپاه بوده که مهم ترین و جدید ترین آن اجرای طرح کشوری شهید قاسم سلیمانی در شناسائی و غربالگری خانواده های مبتلاشده به ویروس کرونا با استفاده از ظرفیت پایگاه های بسیج در سراسر کشور بود.
ج-حوزه فرهنگی:
بعد از پایان جنگ تحمیلی، دشمنان انقلاب اسلامی که متوجه شده بودند از طریق جنگ و قدرت سخت افزاری خود قادر به شکست نظام جمهوری اسلامی نیستند، سعی نمودند از طریق قدرت نرم و با بکارگیری تمام ظرفیت های نرم افزاری خود در حوزه رسانه، تبلیغات و... اعتقادات و باورهای دینی و اسلامی مردم ما و بویژه جوانان را هدف قرارداده و الگوها و نگرش های فرهنگی نظام لیبرالیستی و مادیگرای غرب را جایگزین آن کنند.
مقام معظم رهبری با تشخیص این استراتژی دشمن در اوایل دهه هفتاد شمسی، از آن به شبیخون و تهاجم فرهنگی دشمن یاد کردند و ضرورت مقابله با آن را بویژه برای دستگاه ها و نهادهای متولی فرهنگ کشور گوشزد نمودند.
معظم له در بخشی از بیانات خود که در جمع فرماندهان گردان های عاشورا در تاریخ22/4/1371 ایراد نمودند؛ فرمودند:«دشمن از راه اشاعه فرهنگ غلط-فرهنگ فساد و فحشا- سعی می کند جوان های ما را بگیرد، کاری که دشمن از لحاظ فرهنگی می کند، یک تهاجم فرهنگی، بلکه باید گفت، یک شبیخون فرهنگی، یک«غارت فرهنگی» و یک قتل عام فرهنگی است.»
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بر اساس ماموریت ذاتی خود که دفاع از ارزشهای انقلاب و پاسداری آن می باشد، دست به مقابله با این شبیخون فرهنگی زد و با جذب بسیاری از نوجوانان و جوانان در پایگاه های مقاومت بسیج محلات در سراسر کشور و با برنامه ریزی های مستمر و کارشناسی شده در خصوص تعلیم و تربیت آموزه های دینی، مذهبی، عقیدتی- سیاسی جوانان جذب شده به پایگاه های بسیج، نقش مهمی را در خنثی سازی این توطئه دشمنان انقلاب ایفا کرد.
تبلیغ و ترویج فرهنگ غنی دفاع مقدس در قالب چاپ کتب خاطرات رزمندگان و ایثارگران، بزرگداشت شهدا در قالب برگزاری کنگره ها، یادواره ها، برگزاری نشست های بصیرتی با هدف افزایش قدرت تحلیل و درک سیاسی بسیجیان از تحولات سیاسی- اجتماعی داخلی،منطقه ای و بین المللی، حضور فعال در فضای مجازی با رویکرد ترویج اصول و اعتقادات دینی- مذهبی و فرهنگ مقاومت، از جمله اقدامات ارزشمند فرهنگی سپاه در مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن می باشد.
د-حوزه منطقه ای و بین المللی:
یکی دیگر از اقدامات ارزشمند سپاه که در راستای تحقق اهداف و آرمانهای مقدس انقلاب اسلامی ایران بود و از همان سال های ابتدای انقلاب و در کوران جنگ تحمیلی پی ریزی شد، دفاع و حمایت از موجودیت جنبش های آزادیبخش و انقلابی و ضد استعماری بود.
حضور در لبنان وکمک به شکل گیری و آموزش نیروهای جنبش حزب الله به منظور مبارزه با تجاوزات و ددمنشی های صهیونیست ها را باید سرآغاز، اقدامات فرامرزی جمهوری اسلامی در پوشش نیروی قدس سپاه به جهت دفاع از ملت های مظلوم در برابر ظالمین و مستکبران دانست.
این فعالیت های برون مرزی سپاه که در سال های بعد از جنگ تحمیلی نیز ادامه داشت، زمینه های شکل گیری جبهه مقاومت با محوریت جمهوری اسلامی را در برابر جبهه استکبار جهانی به سرکردگی آمریکا و متحدین منطقه ای و بین المللی آن فراهم کرد که اوج رویاروئی و نبرد بین این دو جبهه حق و باطل در سال های اخیر و در مبارزه بین جبهه حق به رهبری ایران و جبهه باطل تحجر و افراط گرائی داعش به نیابت از آمریکائی ها رقم خورد.
مدیریت جهادی و انقلابی فرماندهان جبهه مقاومت و در راس آنان سپهبد شهید قاسم سلیمانی که در واقع از رویش های انقلاب اسلامی و تربیت یافتگان مکتب خمینی کبیر بودند و در کوران جنگ هشت ساله آبدیده شده بودند، زمینه های شکست تروریسم افراطی و تکفیری در منطقه را فراهم کرد و نقش تاثیر گذار جمهوری اسلامی و در راس آن سپاه پاسداران را در خط دهی و هدایت فکری و عملی نهضت ها و جنبش های آزادیبخش در جهت مقابله با مستکبرین منطقه ای و بین المللی را نشان داد.
در پایان می توان گفت سپاه پاسداران امروز با پاسداری از آرمان ها و ارزشهای انقلاب و تسری و گسترش آن به درون ملت های مسلمان منطقه، موجی از بیداری اسلامی و ظلم ستیزی را در منطقه غرب آسیا، در تقابل با زیاده خواهی های مستکبران ایجاد کرده که می تواند در راستای تحقق اصول فرهنگ انتظار و مهدویت، زمینه ساز قیام مهدی موعود(عج) باشد.انشالله.
منابع:
{1}فروغی جهرمی،محمد قاسم،سپاه درگذر انقلاب:جلد اول،تهران،سپاه پاسداران انقلاب اسلامی،چاپ اول ، 1393، صفحات 59، 60،61،62
{2}اردستانی،حسین،تاریخ شفاهی دفاع مقدس:راه دوران مبارزه،بحران گروههای سیاسی:روایت محسن رضائی(جلداول)، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس،چاپ دوم ،1399، صفحه 371
{3}فراهانی، حمید رضا، روزشمار جنگ ایران و عراق:کتاب سی و هشتم(جلد اول): تشکیل نیروهای سه گانه سپاه، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ اول 1399 صفحه 469
