در سومین روز عملیات بیت‌المقدس، در محور قرارگاه‌های فتح و نصر هم نیروهای خودی در عملیاتی موفق شدند شکاف بین این دو قرارگاه را پر کرده، میان آن‌ها الحاق برقرار کنند.
ﻋﻤﻠﯿﺎت «ﺑﯿﺖاﻟﻤﻘﺪس» که در اداﻣﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ عملیات‌های آزادﺳﺎزى ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺷﻐﺎﻟﻰ ﺟﻨﻮب ﮐﺸﻮر ﻃﺮاﺣﻰ و اﺟﺮا ﺷﺪ، ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻓﺼﻠﻰ ﺟﺪﯾﺪ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎزی را در روﻧــﺪ ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد. در پی ﭘﯿﺮوزى اﯾﺮان در اﯾﻦ ﻋﻤﻠﯿﺎت و آزادﺳﺎزى ﺧﺮﻣﺸﻬﺮ، ﺗﺤﻮﻟﻰ راﻫﺒﺮدى در روﻧﺪ ﺟﻨﮓ اﯾﺠﺎد ﺷﺪ و رژﯾﻢ ﺑﻌﺜﻰ ﻋﺮاق در دﺳﺘﯿﺎﺑﻰ ﺑﻪ اﻫﺪاف تجزیه‌طلبانه‌اش در اﯾﺮان و ﺑﺮاﻧﺪازى ﻧﻈﺎم ﻧﻮﭘﺎى ﺟﻤﻬﻮرى اﺳــﻼﻣﻰ ﻧﺎﮐﺎم ﻣﺎﻧﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ آزادى ﺧﺮﻣﺸــﻬﺮ ﺟﺮاﺣﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاﺛﺮ اﺷﻐﺎل آن ﺑﺮ روح و ﺟﺴﻢ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان وارد ﺷﺪه ﺑﻮد، اﻟﺘﯿﺎم ﯾﺎﻓﺖ و ﺧﺮﻣﺸﻬﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻧﻤﺎد ﺷﮑﺴﺖ و ﺣﻘﺎرت ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺻﺪام و ﭘﯿﺮوزى ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺷﺪ. اﯾﻦ روﯾﺪاد ﻣﻬﻢ ﺑﺮ اﯾﺠﺎد ﺛﺒﺎت ﺳﯿﺎﺳﻰ در داﺧﻞ اﯾﺮان و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاى و ﺟﻬﺎﻧﻰ ﮐﺸﻮر ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺖ و رژﯾﻢ ﺑﻌﺜﻰ ﻋﺮاق را ﮐﻪ ﻋﻨﺼﺮى ﺗﻬﺪﯾﺪﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر می‌آمد، ﺑﻪ ﮐﺸﻮرى بی‌ثبات ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد. با توجه به اینکه عملیات بیت‌المقدس از دهم اردیبهشت سال 1361 تا سوم خردادماه 1361 انجام شد، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بر آن شده است تا اتفاقات این رویداد بزرگ و مهم را به‌صورت روزبه‌روز از کتاب روزشمار جلد نوزدهم جنگ ایران و عراق با عنوان «آزادسازی خرمشهر» به‌صورت گزارش بیان کند.
عقب‌نشینی ارتش عراق از مواضع نیروهای قرارگاه قدس در شمال رودخانه کرخه‌کور
در سومین روز عملیات بیت‌المقدس، ارتش عراق به مواضع نیروهای قرارگاه قدس در شمال رودخانه کرخه‌کور حمله کرد ولی با مقاومت نیروهای این قرارگاه ناچار به عقب‌نشینی شد. در محور قرارگاه‌های فتح و نصر هم نیروهای خودی در عملیاتی موفق شدند شکاف بین این دو قرارگاه را پر کرده، میان آن‌ها الحاق برقرار کنند.
پس از پاتک دیروز دشمن و بازپس‌گیری همه سرپل‌های قرارگاه قدس در جنوب رودخانه کرخه‌کور و منطقه نورد (جنوب‌غربی اهواز)، اگرچه اغلب فرماندهان عملیاتی به این باور رسیدند که ادامه عملیات در محور کرخه‌کور امکان‌پذیر نمی‌باشد، لیکن هنوز در خصوص ادامه عملیات در محور نورد و امتداد جاده اهواز خرمشهر امیدوار بودند که انجام این امر به روز بعد موکول شد. در همین حال، ارتش عراق در ادامه حملات دو روز گذشته خود علیه مواضع یگان‌های قرارگاه قدس، امروز در ساعت ٠١:٥٠ با یک تیپ زرهی و دو تیپ پیاده و با پشتیبانی آتش شدید توپخانه، به منطقه طراح (محور قدس٣) حمله کرد که با مقاومت شدید رزمندگان قرارگاه قدس مواجه شد. در ساعت ٠٢:٠٠ نیز نیروهای عراقی با اجرای آتش تهیه در محور حیانیه و قیصریه (محور قدس٢) به قوای خودی در شمال کرخه‌کور حمله کردند که با مقاومت سرسختانه رزمندگان قرارگاه قدس این حمله دفع شد و نیروهای دشمن در هر دو محور تا ساعت ٠٣:٣٠ به جنوب کرخه‌کور عقب‌نشینی کردند.[1]
موفقیت قرارگاه‌های فتح و نصر در الحاق به همدیگر
در محور قرارگاه‌های فتح و نصر نیز هنوز در محدوده کیلومتر ٨٦ تا کیلومتر ٩٦ جاده اهواز خرمشهر الحاق برقرار نشده بود و تیپ٨ مکانیزه عراق با استقرار در این محدوده نیروهای این دو قرارگاه را در دو روز گذشته تحت فشار قرار می‌داد، طرح عملیات الحاق در این محدوده در آخرین دقایق شب گذشته از سوی تیپ٨ نجف (از قرارگاه فتح) از محور شمالی و تیپ٧ ولی‌عصر (عج) (از قرارگاه نصر) از محور جنوبی به مرحله اجرا درآمد. بر اساس این طرح، تیپ٨ نجف با پشتیبانی تیپ٣ زرهی لشکر٩٢، می‌بایست از کیلومتر٨٦ به‌طرف کیلومتر٩٦ پیش رفته و ضمن انهدام تیپ٨ مکانیزه عراق، این قسمت از جاده را تصرف کند و در آنجا موضع پدافندی بگیرد. هم‌زمان، تیپ٢٥ کربلا به همراه تیپ٥٥ هوابرد مأموریت داشتند خط پدافندی قبلی خود (از کیلومتر٦٨ تا کیلومتر٨٠) را تا کیلومتر٨٥ گسترش دهند. تیپ٧ ولی‌عصر (عج) نیز باید همراه با تیپ١ پیاده لشکر٢١ حمزه که در شرق جاده مستقر بود، به‌طرف جاده رفته و از سمت راست با تیپ نجف و از سمت چپ با تیپ٢٧ محمد رسول‌الله (ص) الحاق می‌کرد.
با شروع عملیات، تیپ نجف که حرکت خود را از کیلومتر ٨٦ جاده به‌طرف جنوب آغاز کرده بود، پس از دقایقی با دشمن درگیر شد. تیپ ولی‌عصر (عج) نیز از شرق محور کیلومتر ٩٥ جاده به سمت این جاده وارد عمل شد. آتش تانک و توپخانه دشمن روی نیروهای خودی شدت داشت. متقابلاً، از توپخانه خودی درخواست اجرای آتش شد. احمد کاظمی فرمانده تیپ٨ نجف که با تیپ٨ مکانیزه عراق درگیر بود، حدود ساعت ٠١:٠٠ بامداد در تماسی با تیپ ولی‌عصر (عج) اعلام کرد: «ما الآن داریم مستقیماً به‌طرف پایین می‌آییم. ... به او [رئوفی، فرمانده تیپ ولی‌عصر (عج)] بگو سریع بجنبد؛ ما داریم با درگیری داخل می‌آییم و دشمن هم دارد فرار می‌کند و یک تعداد زیادی از آن‌ها هم محاصره و تسلیم شدند. ...»
ازآنجاکه میزان آتش توپخانه خودی نسبت به دشمن خیلی پایین بود، از قرارگاه کربلا و قرارگاه فتح خواسته شد علاوه بر افزایش حجم آتش توپخانه خودی، مواضع دشمن در ٥/٢ کیلومتری غرب جاده را زیر آتش قرار دهند. دراین‌میان، تیپ٢٥ کربلا هم‌زمان با گسترش به سمت جنوب (به دنبال تیپ نجف) به غرب جاده نیز نفوذ کرده و در حال انهدام قوای دشمن در آنجا بود. حدود ساعت ٠٢:٠٠ گزارش شد: «[تیپ] ۲۵ کربلا همه [نیروهای دشمن] را به‌هم‌ریخته است. خاکریز دشمن را به هم ریخت. طوری که اصلاً ازدحام عجیبی [در غرب جاده] ایجاد شده است. آن‌طرف جاده کاملاً وضعیت دشمن را به هم ریخت. ... همچنین، [تیپ] ۸ نجف اشرف هم خیلی سریع دشمن را [از محدوده غربی جاده] دور زده و بعد یک واحدش ماند که این‌ها [اسرا] را جمع‌آوری بکند و واحدهای دیگر آن‌هم به پیشروی‌شان ادامه دادند. حتی توقع داشت که بیشتر [در غرب جاده] برود؛ یعنی از هدفی که داشت می‌خواست جلوتر برود که قبول نکردند. تیپ٧ ولی‌عصر (عج) در منطقه قرارگاه نصر هم خیلی عالی عمل کرد و آن‌هم به اهداف خودش رسید.»
درحالی‌که نیروهای خودی با موفقیت به‌پیش می‌رفتند، به یکباره در جبهه دشمن سکوتی حاکم شد که از عقب‌نشینی او حکایت داشت. دراین‌خصوص غلامعلی رشید گفت: «دشمن بعدازاین سردرگمی یک وضعیت ساکتی به خودش گرفته است. فکر می‌کنم حالا که عقب‌نشینی کرده، یک حالت ساکت گرفته است؛ یعنی آتش آن خاموش شد.»
فرماندهی قرارگاه فتح به تیپ نجف هشدار داد که ممکن است عقب‌نشینی دشمن تاکتیکی بوده و قصد داشته باشد دوباره حمله کند؛ بنابراین نیروهای این تیپ باید مراقب باشند و منطقه تصرف شده را تثبیت کنند. در همین حال تیپ ولی‌عصر (عج) هم که به جاده رسیده و ٧٠٠ متر آن را تصرف کرده بود، می‌کوشید از دو طرف با تیپ‌های نجف و محمد رسول‌الله (ص) الحاق کند.[2]
درحالی‌که عملیات تصرف رخنه موجود میان قرارگاه فتح و قرارگاه نصر با موفقیت به انجام رسیده بود و نیروهای خودی در حال تثبیت مواضع تصرف‌شده بودند، حدود ساعت ١١:٣٠ دشمن با سه گردان زرهی، یک تیپ پیاده و یک تیپ کماندو به محور کیلومتر٩٠ تا کیلومتر١٠٠ پاتک کرد. ازاین‌رو، سریعاً از توپخانه خودی درخواست شد روی قوای دشمن در این محور و در یک کیلومتری غرب جاده اجرای آتش شود.[3] با نبردی که بین دو طرف درگرفت، دشمن متحمل تلفات زیادی شده و حدود ١٠ تانک عراقی منهدم شد. بدین ترتیب ارتش عراق نتوانست مواضع ازدست‌داده خود در این قسمت از جاده را باز پس گیرد و به‌ناچار عقب‌نشینی کرده، در غرب جاده مستقر شد.
حمید معینیان مسئول اطلاعات عملیات سپاه در قرارگاه کربلا، تعداد اسرای عراقی را تا صبح امروز، ٣٨٠٠ نفر اعلام کرد که ٣٠٠ نفر از آنان در منطقه فکه به اسارت درآمده‌اند.[4]
عدم موفقیت قرارگاه فجر در شکستن خط دفاع دشمن در منطقه فکه
در ادامه عملیات روز گذشته قرارگاه فجر در منطقه فکه، امروز نیروهای این قرارگاه بار دیگر وارد عمل شدند و باوجودآنکه توانستند قسمتی از خط دفاعی دشمن را بشکنند، اما به علت خستگی و از دست دادن توان خود به عقب بازگشتند.[5]
بررسی طرح مرحله دوم عملیات بیت‌المقدس با حضور فرماندهان سپاه و ارتش
طرح مرحله دوم عملیات بیت‌المقدس در جلسه بعدازظهر امروز فرماندهان سپاه و ارتش موردبررسی قرار گرفت. (در این جلسه محسن رضایی، رحیم صفوی، مجید بقایی، حسن باقری، غلامعلی رشید، احمد غلامپور، حسین علایی، عزیز جعفری، علی رضائیان و منوچهر مهرداد از سپاه پاسداران و سرهنگ علی صیاد شیرازی، سرهنگ حسین حسنی سعدی، سرهنگ سیروس لطفی، سرهنگ علی‌اکبر موسوی قوی‌دل، نصرت‌الله معین وزیری، سرهنگ آخوندزاده، سرهنگ اقبال محمدزاده، سرهنگ سعدی نام و سرهنگ خلبان بیژن حق‌شناس از ارتش جمهوری اسلامی حضور داشتند.)
در این جلسه مقرر شد ابتدا تیپ٣٥ امام سجاد (ع) از قرارگاه فجر و تیپ عاشورا و تیپ١ زرهی لشکر١٦ از قرارگاه قدس در سه روز آینده به منطقه عملیاتی قرارگاه‌های فتح و نصر اعزام شوند، سپس دو قرارگاه فتح و نصر عملیات مرحله دوم را از جاده اهواز خرمشهر در حدفاصل کیلومتر٦٨ تا کیلومتر١٠٣ آن آغاز کنند و ضمن انهدام قوای دشمن در غرب جاده، مسافتی حدود ١٣ کیلومتر را به‌طرف نوار مرزی طی کرده، آن را تأمین کنند. در ادامه عملیات، یگان‌های این دو قرارگاه بایستی با گردش‌به‌چپ (جنوب) تا شلمچه پیش رفته و به‌این‌ترتیب خرمشهر را در محاصره قرار دهند. اگرچه در جلسه امروز فرماندهان سپاه و ارتش در خصوص مأموریت و مانور قرارگاه قدس بحثی نشد، لیکن اعتقاد بر این بود که این قرارگاه همچنان دشمن را درگیر نگه دارد.
انتقاد رحیم صفوی از واحدهای زرهی و پاسخ صیاد شیرازی
رحیم صفوی، مسئول عملیات سپاه با انتقاد و گله‌مندی از واحدهای زرهی‌مان گفت: «واحدهای زرهی [ارتش] با پیاده‌ها همکاری ندارند و نسبت به نیروهای پیاده احساس مسئولیت نمی‌کنند و من به‌عنوان یک پاسدار به‌شدت از این موضوع گله دارم و دراین‌رابطه فرماندهان قرارگاه‌ها را مسئول می‌دانم و از آن‌ها می‌خواهم که به واحدهای زرهی‌شان دستور بدهند و بروند و به واحدهایشان سرکشی کنند. ... من اینجا اعلام می‌کنم که برادرهای زرهی ما همکاری ندارند؛ البته همه‌شان نه. بعضی از برادرهای زرهی ما هیچ‌گونه همکاری مناسبی با پیاده‌ها ندارند و اصلاً در یک حال‌وهوای دیگری هستند. درحالی‌که کار ما و تلاش ما یک تلاش دسته‌جمعی است و برای پیروزی، همه ما باید تلاش کنیم. این درست نیست که یک عده‌ای از برادرهای زرهی خودشان را بدون توجه نشان بدهند و فشارها روی نیروهای پیاده باشد.»
سرهنگ صیاد شیرازی در پاسخ به گلایه صفوی گفت: «اجازه بدهید، جوابش را در عمل می‌دهیم. به یاری خداوند لشکر٩٢ [زرهی اهواز] بایستی در عملیات سهم بیشتری داشته باشد و به‌شدت خودش را نشان دهد. همین‌طور که چندین‌بار خودش را نشان داده، ولی اینجا جواب این گله را باید با عمل نشان داد و بعد ان‌شاءالله خود عمل این را ثابت خواهد کرد. می‌رویم دنبال عمل. خود من ان‌شاءالله فردا می‌آیم به قرارگاه، باهم می‌رویم منطقه، از نزدیک تمام منطقه را بررسی می‌کنیم و نواقص و مشکلات را می‌بینیم که در عمل جواب گیرا دارد. این بهترین راهش است.»[6]
سرنوشت دیدار اسرای جنگی با خانواده‌هایشان
به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، حجت‌الاسلام ناطق نوری وزیر کشور، عصر امروز در قم در پاسخ به این سؤال که مسئله دیدار اسرای جنگی با خانواده‌هایشان به چه مرحله‌ای رسیده است، گفت: «از نظر ما مقدمات این کار مدت‌هاست که فراهم شده و حتی نمایندگان ما با سفر به کویت، یکی از مراکز تبادل خانواده‌های اسرای جنگی را نیز آماده کرده‌اند. لیکن تا این اواخر، رژیم عراق هیچ جواب رسمی به این درخواست نداده بود. ولی اخیراً بر اثر فشارهای بین‌المللی مجبور به دادن یک جواب گردید ولیکن شرایط بحق ما را مبنی بر دیدار خانواده همه اسرای ایرانی با آنان را نپذیرفته و مدعی شده است برخی از اسرای ایرانی خود نمی‌خواهند با خانواده‌هایشان ملاقات نمایند که ما در جواب گفتیم مأمورین صلیب‌سرخ جهانی از آن دسته از اسرای ایرانی که بنا به ادعای رژیم عراق نمی‌خواهند با خانواده‌هایشان دیدار کنند کتباً نامه بیاورند. اما رژیم عراق این مسئله را نپذیرفت و احتمالاً به دلیل آنکه بعضی از اسرای ما را شهید کرده، نمی‌تواند جوابی دراین‌زمینه بدهد.»
وزیر کشور افزود: «ما خواسته‌ایم یک کاروان ٢٠ نفری از پاسداران یا دیگر نهادها، گروه‌های اعزامی از خانواده‌های اسرای ایرانی را همراهی کند؛ زیرا هیچ‌گونه ضمانتی وجود ندارد که رژیم عراق با آن‌ها چگونه عمل می‌کند و این درخواست بحقی است که رژیم عراق آن را نپذیرفته و دنبال بهانه می‌گردد.» وزیر کشور همچنین گفت ما برای تبادل خانواده اسرای جنگی آمادگی کامل داریم و حتی امکانات و بودجه‌اش را نیز فراهم کرده‌ایم.[7]
اعزام گروهی از خبرنگاران داخلی و خارجی به مناطق آزادشده در جریان عملیات بیت‌المقدس
در سومین روز عملیات بیت‌المقدس، رسانه‌های خارجی همچنان به انعکاس اخبار منتشرشده از سوی ایران و عراق می‌پردازند و هنوز از صحت اخبار مربوط به دستاوردهای این عملیات مطمئن نشده‌اند. به همین دلیل به دعوت ستاد تبلیغات جنگ، یک گروه ٢٧ نفری از خبرنگاران داخلی و خارجی مقیم تهران بعدازظهر امروز رهسپار مناطق آزادشده در جریان عملیات بیت‌المقدس شدند تا از نزدیک دستاوردهای این عملیات را مشاهده کنند. در این گروه، خبرنگارانی از خبرگزاری‌های فرانسه، سوریه و تاس و روزنامه‌های آساهی توکیو، سینبو و سانکی از ژاپن و نیز فیلم‌برداران و عکاسانی از انگلیس و کانادا حضور دارند.[8]
منابع:
[1] سند شماره ٧٣٤٥ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای قرارگاه کربلا (رکن٢ نزاجا)، شماره ٤٧٢، 12 / 2 / 1361، ص١؛ و - سند شماره ٧٣٦٩ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای قرارگاه قدس، شماره ٥٥٧، 12 / 2 / 1361.
[2] سند شماره ٢٨١٠/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات بیت‌المقدس، (قرارگاه کربلا،12 / 2 / 1361، نوار شماره ٥٠٧٣)، عبدالله درویشی، صص ٢٨ - ١.
[3] سند شماره ٢٨٩٤/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات بیت‌المقدس، (قرارگاه کربلا، 12 / 2 / 1361، نوار شماره ٥٠٧٤)، عبدالله درویشی، صص ٢٥ ٢٣؛ و - سند شماره ٧٣٩٥ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از فرماندهی قرارگاه نصر، 13/ 2 / 1361.
[4] سند شماره ٢٦٧٨/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات بیت‌المقدس، (قرارگاه کربلا، 12 / 2 / 1361، نوار شماره ٥٠١٤)، عبدالله درویشی، ص٣٠.
[5] سند شماره ٧٣٧٨ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای قرارگاه کربلا (رکن٢ نزاجا)، شماره ٤٧٣، 123 / 2 / 1361.
[6] سند شماره ١٥٣٨/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: (طرح‌ریزی عملیات) عملیات بیت‌المقدس، (قرارگاه کربلا، 12 / 2 / 1361، نوار شماره ٤٩٦٦)، عبدالله درویشی، صص ١١- ١.
[7] روزنامه کیهان، 13 / 2 / 1361، ص٢.
[8] خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه خبرها و گزارش‌ها (ایران در ٢٤ ساعت گذشته)، شماره ٤٣، 12 / 2 / 1361، ص٣٤.
