زینب اسلامی در نشست بررسی کتاب «جنگ شهرها، تهران» گفت: در این کتاب به دنبال تحلیل جامعه‌شناختی نبوده‌ایم که بخواهیم برای هر بمباران شاهد عینی پیدا کنیم بلکه شرایط بمباران را محله‌محور توصیف کرده‌ایم تا مخاطب عام بتواند با آن ارتباط پیدا کند.
به گزارش تارنمای مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، در ادامه سلسله نشست‌های دفاع مقدس، نشست بررسی کتاب «جنگ شهرها، تهران» چهارشنبه (نهم مهرماه) با حضور نویسنده اثر زینب اسلامی و سجاد محقق در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
در ابتدای نشست محقق بخشی از کتاب را خواند و گفت: فصل‌بندی کتاب به‌صورت تاریخی تنظیم‌شده و برهه‌های مختلف را در یک بازه زمانی بررسی می‌کند. همچنین به تلاش‌های دیپلماتیکی که در پایان جنگ اتفاق افتاده پرداخته است. این کتاب مبنای پژوهشی دارد و اطلاعات آن برای پژوهشگران دفاع مقدس مفید است. کتابی خواندنی برای مخاطب عام که به سیاست‌های دیپلماتیک کاری ندارند و بیشتر می‌خواهند بدانند بمباران در چه مناطقی از تهران روی داده است.
اسلامی نیز در ادامه گفت: ایده این کار به سال ۹۱ و ۹۲ برمی‌گردد و سید حسین یحیوی و علیرضا زمانی کار را آغاز کردند و بر اساس مطالعات میدانی و مستند کار شکل گرفت و ۸ قسمت از مستندات روایت فتح نیز به آن افزوده شد اما یحیوی کار را به سمت فضای سیاسی و دیپلماتیک برد و مرکز تحقیقات و اسناد دفاع مقدس به دنبال یک کار اجتماعی بود تا حال و هوای تهران را در زمان جنگ به تصویر بکشد. بنابراین ناچار شدم که با مطالعات کتابخانه‌ای زیربنای کار را تکمیل کنم.
وی افزود: ویژگی اصلی این کتاب این است که به بمباران‌ها و موشک‌باران‌های دوران جنگ می‌پردازد و از طرفی زمانمند است، یعنی در این کتاب مطرح‌شده که بمباران در چه زمانی اتفاق افتاده و در چه محله‌ای اصابت کرده و خسارت‌های احتمالی یا شرایطی که به وجود آمده را توضیح می‌دهد. در این کتاب به دنبال تحلیل جامعه‌شناختی نبوده‌ایم که بخواهیم برای هر بمباران شاهد عینی پیدا کنیم بلکه شرایط بمباران را محله‌محور توصیف کرده‌ایم تا مخاطب عام بتواند با آن ارتباط پیدا کند.
وی افزود: یکی از ابعاد مهم و مغفول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، جنگ شهرها است و دشمن که در مناطق مختلف عملیاتی طعم تلخ شکست را پیاپی تجربه کرد با تغییر شیوه خود در ادامه جنگ به تخریب روحیه مردم با بمباران گسترده شهرها روی آورد به امید آنکه مردم به نظام اسلامی فشار وارد کنند و جنگ را به پایان برسانند. جنگ شهرها با بمباران برخی از شهرها آغاز شد. این جنگ دارای ابعادی پیچیده‌تر و وسیع‌تر از جنگ رودررو بود، جنگ در مرزها و مناطق نظامی برای خود قاعده و قانون داشت اما جنگی که صدام به شهرها کشاند از هیچ قاعده و قانونی پیروی نمی‌کرد؛ با تهاجم گسترده رژیم بعث عراق به پایتخت ابعاد جنگ گسترده‌تر و پیچیده‌تر شد.
اسلامی ادامه داد: زمانی که جنگ آغاز شد من ۵ و ۶ ساله بودم و فضایی که آژیر قرمز کشیده می‌شد به یاد دارم و ما مجبور بودیم که به زیرزمین خانه برویم شاید اول با رعب و وحشت زیادی همراه بود اما بعدها یک سرگرمی و نشاط خاصی داشت و همگی در کنار هم جمع می‌شدیم.
محقق به نقدهایی که بر کتاب «جنگ شهرها، تهران» در هفته گذشته در روزنامه‌ها نوشته‌شده اشاره کرد و به مؤلف گفت که دیدگاه شما چیست؟ وی گفت: هدف کتاب مشخص است، بمباران تهران، زمان‌محور و محله‌محور؛ اگر به این حیطه نقد کرده‌اند با آغوش باز می‌پذیرم. اینکه چه عواملی باعث شد که پذیرش قطعنامه صورت بگیرد خود به‌تنهایی یک کتاب است و در حوصله این کتاب نمی‌گنجد. نقدی که مطرح‌شده بسیار تند و هم بی‌انصافانه بوده است.
محقق گفت: نقد دیگری که به کتاب مطرح‌شده این بود که اگر این یک کتاب پژوهشی است باید به این پرسش پاسخ دهد که چرا در اوج بمباران‌های تهران اکثر مردم مرفه تهران در هتل‌های پنج ستاره ساکن می‌شوند که ازنظر استقامت محکم است؟ چرا این دسته از افراد تهران را ترک نکردند، بازار تهران نیز در آن روزها تعطیل بود و ماندن در این شهر نیمه تعطیل چه سودی برای آن‌ها داشت؟ در این کتاب باید از صاحبان هتل‌ها و آن‌هایی که در جریان این موضوع بودند پرسش‌هایی مطرح می‌شد که جای این مسئله در کتاب خالی است.
اسلامی در پاسخ گفت: اگر این پژوهش به دنبال چرایی‌ها بود می‌توانست پاسخگو باشد. نوشته‌های این کتاب از پس توصیف برآمده است اما قصد این نبوده که برای هر اتفاقی که افتاده گزارش آن را بیاوریم و چرایی مطرح کنیم. در این کتاب به زندگی روزمره مردم پرداخته‌ایم و وارد حوزه بمباران تهران در محله‌های گوناگون شده‌ایم و بنا بر این بوده که بمباران‌ها را به‌صورت دقیق شرح دهیم و تنها برخی از بمباران‌ها را گزینش کرده‌ایم که اگر می‌خواستیم به همه آن‌ها بپردازیم بر حجم کتاب بسیار افزوده می‌شد. ناقد در نقد خود از هدف اصلی دور شده است.
وی افزود: زمانی که کتاب در دست چاپ بود شماره ۳۳ مجموعه کتاب‌های روزشمار جنگ منتشرشده بود و اکنون شماره ۴۰ آن منتشرشده و به‌تبع اطلاعات بیشتری نیز انتشار یافته است. همچنین بعد از انتشار کتاب، فیلم‌ها و عکس‌های بسیاری به دستم رسیده که به تصویر کشیدن ویرانی‌های جنگ از اطلاعات کتابخانه‌ای تا دیدن یک تصویر یا فیلم بسیار متفاوت است. در چاپ بعدی این کتاب می‌توان اطلاعات و آگاهی‌های بیشتری به کتاب افزود.
اسلامی ادامه داد: مرکز تحقیقات و اسناد دفاع مقدس آرشیو عکس غنی دارد و من سعی کردم برای این کتاب تاریخ و عنوان هر عکس را پیدا کنم که با مطالب کتاب ارتباط داشته باشد. تصویرهایی که در این کتاب به‌کاررفته است نشان می‌دهد که بسیاری از خانه‌ها ویران شده‌اند که دیگر امکان تغییر و بازسازی ندارند.
محقق در پرسشی مطرح کرد که بازخورد جنگ شهرها در اسناد بین‌المللی چیست؟ و اسلامی در پاسخ گفت: سازمان ملل در بیانیه‌هایی که صادر می‌کند مدام این مسئله را محکوم می‌کند اما این اتفاق نمی‌افتد و باعث نمی‌شود که جلوی این مسئله گرفته شود. فلسفه جنگ شهرها ماجرای نظامی روانی است. جنگ که در پایتخت اتفاق می‌افتد در عرصه اجتماعی تأثیر بسیاری می‌گذارد. وقتی بمباران به تهران رسیده است نشان می‌دهد که دشمن قوی است. این مسئله ناخودآگاه در عامه مردم یاس و ناامیدی را به وجود می‌آورد و نشان می‌دهد که کشور از کنترل اولیه خود خارج شده است و نمی‌توان به‌سادگی از کنار آن گذشت.
اسلامی افزود: شاید ابتدای جنگ مردم این‌گونه می‌پنداشتند که شاید دولت نتوانسته به‌خوبی این مسئله را مدیریت کند که ماجرای جنگ به تهران رسیده است اما با گذشت زمان می‌بینیم که استقامت و پایداری به میان مردم برمی‌گردد. در اسفند ۶۶ و فروردین ۶۷ بسیاری از مردم تهران را ترک کردند اما روحیه مردم مقاومت است و مردم سرخورده نیستند و اگر هم تهران را ترک کردند این مقطعی بوده است.
محقق در پرسشی دیگر مطرح کرد که موشک‌باران چقدر می‌تواند پایتخت را دچار اختلال کند؟ و اسلامی در پاسخ گفت: یکی از شاخصه‌های جنگ شهرها ناگهانگی بمباران است که بسیار مسئله جدی است. بمباران شهرها حیطه بسیار ناگهانی و نامشخص است. کی؟ کجا؟ و چطور؟ پرسش‌هایی است که از پس ناگهانگی بمباران مطرح می‌شود. ناگهانگی دشواری‌های خاصی دارد و همواره امنیت و سلامت دو نعمت مجهول است. وقتی بمب اصابت می‌کند آسیب جانی اتفاق می‌افتد و این مسئله بسیار خطرناک است.
این مؤلف در پایان سخنانش گفت: تا به امروز کتاب‌های بسیاری در حوزه تاریخ جنگ ایران و عراق انتشاریافته اما آن‌طور که باید حق این حادثه تاریخی ادا نشده است، هنوز ناگفته‌های جنگ فراوان و اسناد و مدارک زیادی از نگاه‌ها دورمانده است و در یک کلام تاریخ‌نگاری جنگ هنوز نگاه به آینده دارد.
