شکست دفاع متحرک عراق با عملیات کربلای 1

انجام عملیات کربلای 1 در میدان نبرد مستقیم به آزادسازی منطقه مهران و در میدان نبرد غیرمستقیم، به حفظ فاو منجر شد و موفقیت در این عملیات نیز باعث شکست سیاست نظامی دفاع متحرک عراق گردید.

به گزارش تارنمای مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، ضربات مهلک بهمن 1364 در عملیات والفجر 8، آغازی بر تغییرات بنیادین ارتش عراق بود. با در اختیار گرفتن «فاو»، ارتش عراق مجبور شد تا از وضعیت «دفاع ثابت» خارج شده و به تقلید از رزمندگان ایرانی سیاست «دفاع متحرک» را در عرصه نظامی در پیش گیرد. این موضوع باعث تحرک و انگیزه نظامیان عراقی می‌شد و در صورت اشغال مناطقی از ایران، می‌توانستند از حیثیت ازدست‌رفته در شکست‌هایشان در برابر ایران، دفاع کنند.

اهمیت فاو برای صدام به‌طوری بود که می‌گفت «اگر نصف عراق منهدم شود، باید منطقه فاو پس گرفته شود.»[1] این خواسته در شرایطی وجود داشت که نیروهای عراقی از دست‌یابی به چنین هدفی ناتوان بودند. به همین علت سیاست‌های جدیدی از سوی ارتش عراق در پیش گرفته شد که صدام با اشاره به تمرکز قوای ایران در جبهه «فاو» گفت

«[باید] اهداف دیگری را غیر از شهر فاو، در طول مرز 1200 کیلومتری تعیین و به نیروهای ایران حمله کنید. حالا ما به این نتیجه رسیده‌ایم که اگر ارتش ما حمله نکند، نیروهای ایران حمله می‌کنند و اگر در یک منطقه پدافند کنیم، پس از چند روز به همان اندازه تلفات می‌دهیم که معمولاً در حمله می‌دهیم. بنابراین بهترین راه را در این یافتیم که فعلاً از فاو صرف‌نظر کنیم و در سایر جبهه‌ها به نیروهای ایرانی حمله کنیم»[2]

برای اجرای چنین تصمیمی از سوی عراق اهداف و دلایل مختلفی، ازجمله؛ 1- جبران بخشي از شكست سياسي در فاو، 2- خارج شدن از انفعال و به دست گرفتن ابتكار عمل در جنگ، 3- بازسازي روحي رواني نظاميان عراقي و حل مشكل افكار عمومي، 4- تجزيه كردن توان سپاه و ممانعت از اجراي عمليات در آينده[3] قابل‌ذکر است.

اولین تحرکات عراق در سیاست جدید موسوم به استراتژی «دفاع متحرک» از تاریخ 1364/12/23 آغاز شد که می‌توان به مجموعه عملیات زیر اشاره کرد؛

جدول 1- مجموعه حملات عراق به ایران در راستای استراتژی «دفاع متحرک»

 حمله به مهران، نقطه اوج استراتژی دفاع متحرک عراق بود و با پیروزی اولیه عراق، فرماندهان عراقی استراتژی جدید خود را به‌صورت علنی آشکار کردند. منطقه مهران در تاریخ 1365/2/27 مجدداً توسط نیروهای عراقی اشغال شد و تبلیغات گسترده‌ای نیز برای این اشغالگری از طرف رسانه‌های عراقی صورت گرفت تا وجهه نظامی خود را پس از شکست در فاو ترمیم کنند و با بزرگ‌نمایی، بتوانند با وعده تخلیه مهران، فاو را در اختیار بگیرند. نیروهای عراقی اعلام نمودند كه تنها در مقابل عقب‌نشینی قواي ايران از مناطق عراق، به‌ویژه فاو، مهران را پس خواهند داد.[4] در این زمینه شعار رزمندگان عراقی جالب‌توجه بود که می‌گفتند «مهران مهریه فاو است». [5]

در این زمینه رادیو بغداد اهداف صریح حکومت عراق را از اشغال مهران چنین تشریح کرد :

«ما از همین لحظه آماده عقب‌نشینی مشروط از شهر مهران به یکی از این دو صورت می‌باشیم؛ ایران اصل عقب‌نشینی سراسری و کامل و غیرمشروط دو طرف به مرزهای بین‌المللی و عدم دخالت در امور داخلی را بپذیرد یا ایران عقب‌نشینی از مثلث فاو در برابر عقب‌نشینی عراق از شهر مهران را قبول نماید.»[6]

در چنین شرایطی نیروهای ایرانی آگاه بودند که با توجه به اهمیت نظامی و استراتژیک فاو، همه تلاش‌ها و هدف اصلی عراق بازپس‌گیری این منطقه هست، اما مهران نیز باید از اشغال دشمن آزاد می‌شد. آن‌ها در یک چالش جدیدی قرار داشتند؛ اینکه تمام تلاش و توان خود را صرف حفظ «فاو» کنند یا با آزادسازی منطقه مهران استراتژی دفاع متحرک عراق را بی‌اثر کنند!

از دست دادن مناطق مرزی، اثرات سوء بر روحیه نیروها و نیز تبعات بدی به دنبال داشت و چنین ضرورت‌های سياسي و نظامي براي بازپس‌گیری مهران بود كه حتي امام خميني (ره) مكرراً پیگیر این مسئله بودند، به‌طوری‌که دو بار به مسئولان جنگ فرمودند: «پس مهران چه شد؟»[7]

این موضوع باعث شد تا فرماندهان نظامی تلاش بیشتری در این زمینه داشته باشند و انجام این عملیات به‌صورت غافلگیرانه و سریعی انجام شود. به‌طوری‌که اسيران عراقي درباره غافل‌گیر شدن خود در اين عمليات گفتند «ما اصلاً آمادگي نداشتيم كه شما حمله كنيد. ما می‌دانستیم كه شما به مهران حمله می‌کنید ولي نه به اين زودي. وقتي شما حمله كرديد ما فكر كرديم ايذايي است.» [8]

انجام عملیات کربلای 1 در میدان نبرد مستقیم به آزادسازی منطقه مهران و در میدان نبرد غیرمستقیم، به حفظ فاو منجر شد و موفقیت در این عملیات نیز باعث شکست سیاست نظامی دفاع متحرک عراق گردید.

در تائید این ادعا حتی رسانه‌های خارجی ازجمله خبرگزاري فرانسه در پی آزادسازي شهر مهران، گزارش داد: «ناظران در خلیج‌فارس عقيده دارند كه اشغال مهران به دست قواي ايران، شکست‌پذیری رژیم عراق به‌ویژه استراتژي نظامي جديد آن موسوم به دفاع متحرك است.»[9]

منابع:

[1] - روزشمار، ج 1/42، ص 21

[2] - روزشمار، ج 1/42، ص 21

[3] - تنبیه متجاوز، حسین اردستانی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1379، ص 212.

[4] - عملیات کربلای 1(آزادی مهران، شکست استراتژی دفاع متحرک عراق)، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1384، ص 21.

[5] - روزشمار، ص 25

[6] - روزشمار، ج 1/42، ص 27

[7] - عملیات کربلای 1، ص 22.

[8] - همان، ص 24-25.

[9] - همان، ص 40.