نکته تأمل‌برانگیز در روند این عملیات آن است که به دو مرحله کاملاً مجزای رفت و بازگشت قابل‌تقسیم است: در مرحله رفت میزان موفقیت و سهولت کار بیش‌ازحد انتظار و در مرحله بازگشت میزان تلفات و ضایعات خودی از حد انتظار بیش‌تر بود.
در چارچوب اجرای عملیات‌های محدود نفوذی-انهدامی، پس از احراز آمادگی‌های قبلی، از ساعت ۲:۴۵ بامداد ۲۰/۴/۱۳۶۴، یک عملیات نفوذی موسوم به قدس ۳ به همت لشکر ۱۹ فجر سپاه آغاز شد.
رمز عملیات عبارت بود از ولا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم، انا فتحنا لک فتحا مبینا، یا امام صادق، یا امام صادق یا امام صادق (ع)، الله‌اکبر.
منطقه و اهداف عملیات
این عملیات در محور عمومی دهلران-طیب در غرب رودخانه میمه انجام شد. منطقه عملیاتی مورد نظر دارای یک سلسله ارتفاعات بود. تمام منطقه و این ارتفاعات در شمال خط مرزی (در خاک ایران) قرار داشت و دشمن در عقب‌نشینی سراسری از غرب، قسمت مهمی از این نقاط را به دلیل حساسیت و اهمیت نظامی آن، حفظ کرده بود.
خط نیروهای خودی در این منطقه، روی ارتفاع ۲۱۶ بود و خط دشمن نیز مقابل شیار مالحه روی ارتفاع ۱۹۴ بود که دید کافی روی خط خودی و منطقه عمومی دهلران داشت. به همین دلیل، انهدام نیروهای دشمن در تپه ۱۹۴ و سایر تجمعات در این منطقه و تصرف و تثبیت این تپه، پس از انهدام نیرو، هدف اولیه عملیات قدس ۳ بود ولی به دلیل کمبود نیرو در یگان‌های خودی، مقررشده بود که پس از انهدام و گرفتن اسیر و غنائم، به عقب برگردند.
بر اساس طرح مانور لشکر، دو محور عملیاتی تعیین‌شده بود: در جناح چپ، هدف، ارتفاع ۱۹۴ بود و در جناح راست؛ هدف، مقرها و پایگاه‌ها و تجمعات جلو مالحه بود.
گردان امام علی (ع) مأموریت داشت که در محور چپ، پس از باز کردن میدان مین، ابتدا به کمین‌ها سپس به نیروهای اصلی دشمن روی ارتفاع ۱۹۴ یورش ببرد.
گردان قاسم بن الحسن (ع) نیز مأموریت داشت که در محور راست، پس از پاک‌سازی جاده اصلی از سه پایگاه و دو کمین دشمن، علاوه بر ایجاد سهولت در اجرای عملیات گردان امام مهدی (عج)، این جاده را برای بازگشت نیروهای تمام محور، تخلیه غنائم، اسیران و مجروحان، گشوده نگه‌دارند.
گردان امام مهدی (عج) هم می‌باید در محور راست، سنگرهای اجتماعی، مقرهای فرماندهی و پارک موتوری دشمن در حدفاصل پس از جاده اول تا سوم را (که درواقع عقبه نیروهای مستقر در ارتفاع ۱۹۴ است) منهدم می‌کرد.
روحیه بالای رزمندگان
مسئله حائز اهمیت، وضعیت روحی نیروهای خودی بود که توانست برخی مشکلات و ضعف‌های یگان‌های عمل‌کننده را پوشش دهد. دراین‌باره قبل از عملیات، یکی از فرماندهان گردان گفت: از نظر روحیه نیروها، بعضی از آن‌ها یک سال و اندی بود که منتظر عملیات بودند؛ روحیه بسیار مشتاقی برای عملیات داشتند، زمانی که فهمیدند عملیات است، روحیه بسیار بسیار بالایی داشتند.
شرح عملیات
با اعلام رمز، هریک از گردان‌ها در محورهای خود عملیات را آغاز کردند. نیروهای گردان امام مهدی (عج) با استفاده از موفقیت گردان قاسم ابن الحسن (ع) توانستند از این گردان عبور کنند. با وجود سروصداهای زیاد، دشمن متوجه حضور نیروهای خودی نشد و آنان موفق شدند خود را به مواضع دشمن و حتی سنگر قرارگاه فرماندهی گردان دشمن برسانند و با پرتاب نارنجک به داخل سنگر فرماندهی، درگیری را آغاز کنند.
نیروهای گردان امام علی (ع) نیز که در محور چپ عملیات، در پشت کمین‌های دشمن متمرکز شده بودند، در همان لحظات اولیه، وارد سنگرهای دشمن شدند و حدود هفتاد نفر از آن‌ها را به اسارت درآوردند.
عملیات ایذایی هماهنگ نشده اما تأثیرگذار
تلفات نیروهای گردان‌های عمل‌کننده (خودی) با توجه به اصل غافل‌گیری و نیز در خواب بودن نیروهای دشمن، بسیار اندک بود، به‌طور مثال گردان امام مهدی (عج) در شروع عملیات یک شهید و دو مجروح داشت.
راویان مرکز به عاملی که (به‌صورت اتفاقی و هماهنگ نشده) در غافل‌گیری دشمن در این عملیات تأثیر داشته است، اشاره‌کرده‌اند:
دشمن طی تکی که قبلاً در محور شرهانی انجام داده بود، موفق شد تپه‌ای را که در اختیار نیروهای ارتش بود، تصرف نماید. به دنبال آن، برادران ارتش درصدد برآمده بودند که تپه مذکور را پس بگیرند. با تحرکات و جا به جایی‌هایی که صورت گرفته بود، دشمن متوجه حرکت از سوی ارتش می‌شود و این در شرایطی است که در بامداد ۲۰/۴/۱۳۶۴ عملیات قدس ۳ شروع می‌شد.
در عمل بدون هیچ‌گونه هماهنگی بین دو عملیات، برادران ارتش نیز در بامداد ۱۹/۴/۱۳۶۴ روی تپه موردنظر در محور شرهانی وارد عمل شدند و این خود عاملی شد که در طول شب بیش‌ترین توجه دشمن‌روی محور شرهانی باشد و لذا تمام آتش توپخانه دشمن نیز در آن منطقه متمرکزشده بود و عملیات ارتش عملاً فریبی شد برای عملیات قدس 3.
برادران ارتش در آن شب موفق به باز پس گرفتن تپه مذکور نشدند تا این‌که در روزهای بعد با آمدن یک تیپ از لشکر ۲۱، تپه را از دست دشمن آزاد کردند.
رفت و برگشتی متفاوت
نکته تأمل‌برانگیز در روند این عملیات آن است که به دو مرحله کاملاً مجزای رفت و بازگشت قابل‌تقسیم است: در مرحله رفت میزان موفقیت و سهولت کار بیش‌ازحد انتظار و در مرحله بازگشت میزان تلفات و ضایعات خودی از حد انتظار بیش‌تر بود.
بدین معنا که مطابق برنامه پیش‌بینی‌شده در طرح مانور مبنی بر تخلیه منطقه قبل از روشن شدن هوا، فرماندهی لشکر مطابق وضعیت خاص هر محور، دستور برگشت نیروها را به‌وسیله بی‌سیم صادر کرد.
در بازگشت، نیروهای گردان قاسم بن الحسن (ع) و امام مهدی (عج) ناچار شدند برخلاف طرح پیش‌بینی‌شده، از شیارها به‌جای جاده اصلی استفاده کنند که این اقدام خالی از خطر نبود و شماری از نیروهای دشمن که از پاک‌سازی گریخته و در شیارها پناه گرفته بودند، با اجرای آتش تیربار، سدی بر حرکت نیروهای خودی شدند.
فرمانده لشکر دراین‌باره می‌گوید: البته آن دسته از نیروهایی که توانسته بودند زودتر برگردند (ازجمله گردان امام مهدی)، تعداد تلفاتشان بسیار پایین بود، اما نیروهایی که در برگشت تأخیر داشتند، متحمل تلفات سنگین‌تری گردیدند.
لازم به ذکر است که به علت گرمی هوا، چند تن از نیروهایی که در منطقه مانده بودند، براثر تشنگی به شهادت رسیدند.
سرانجام همه گردان‌ها موفق شدند تا ساعت ۸ صبح، خود را به قله ۲۱۶ (خط خودی) برسانند. شهدا و مجروحان نیز با آمبولانس و پی.ام.پی به اورژانس احداث‌شده حمل و ازآنجا با هلی‌کوپتر به بیمارستان اعزام شدند.
منبع:
هادی نخعی، حمیدرضا فراهانی، روزشمار جنگ ایران و عراق: توسعه روابط با قدرت‌های آسیایی (کتاب سی و هفتم)، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ سوم ۱۳۹۰، صفحات ۳۶۹، ۳۷۰، ۳۷۲، ۳۷۶، ۳۷۷، ۳۸۴، ۳۸۵، ۳۸۶
