حمایت آشکار و پنهان قدرت‌های بزرگ از رژیم عراق در این ماجرا تا جایی جلو رفت که علی‌رغم اعتراف صریح رژیم عراق به حمله شیمیایی به حلبچه، در گزارش رسمی نمایندگان دبیرکل، از بردن نام طرف استفاده‌کننده از سلاح‌های شیمیایی خودداری شد و یک‌بار دیگر ترجیح منافع و مصالح قدرت‌های بزرگ بر جان انسان‌ها چهره خود را نشان داد.
یکی از حوادث مهم جنگ ایران و عراق که از آن به عنوان فاجعه انسانی و حادثه‌ای مشابه بمباران شیمیایی هیروشیما و ناکازاکی در جریان جنگ جهانی دوم نام برده شده، بمباران شیمیایی حلبچه و روستاهای اطراف آن توسط رژیم صدام حسین است. این اقدام که به تلافی همکاری معارضین کُرد عراقی با رزمندگان جمهوری اسلامی انجام شد، منجر به شهادت و مصدومیت هزاران نفر از اهالی کُرد منطقه و آواره شدن ده‌ها هزار نفر دیگر گردید.
اخبار فاجعه کشتار مردم حلبچه تا مدت‌ها در صدر اخبار روز دنیا قرار گرفت و افکار عمومی را در سراسر جهان به‌شدت تحت تأثیر قرار داد. موفقیت جمهوری اسلامی در ایجاد فضای تبلیغاتی وسیع و مؤثر بر ضد حکومت عراق، محکومیت جهانی علیه این رژیم را در مجامع سیاسی، رسانه‌ای و مردمی در پی داشت و فشارهای سیاسی بر ضد ایران برای تحمیل قطع‌نامه 598 شورای امنیت سازمان ملل را تعدیل کرد. آنچه پیش روست مروری بر این فاجعه و مسائل پیرامونی آن است؛ حادثه‌ای که پس از 25 سال آثار آن‌هم چنان وجود دارد:
شروع بمباران
درحالی‌که یگان‌های سپاه پاسداران سومین مرحله از عملیات بزرگ سالانه ایران موسوم به والفجر ۱۰ را در منطقه دشت حلبچه اجرا می‌کردند، رژیم بعث عراق که از رویارویی با رزمندگان باز مانده بود و بسیاری از نیروهایش به محاصره در آمده بودند، (در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۶۶) در اقدامی هولناک، حلبچه و مناطق آن را در ابعاد وسیعی بمباران شیمیایی کرد. این امر منجر به کشته و مجروح شدن چند ده هزار نفر از مردم این مناطق شد که از رزمندگان ایرانی و معارضین عراقی به گرمی استقبال کرده بودند.
در مدت کوتاهی، جای‌جای محوطه منازل، زیرزمین خانه‌ها، کوچه‌ها، خیابان‌ها، جاده‌های روستایی، شیارها و یال‌ها در ارتفاعات منطقه پر از اجساد کودکان، زنان و مردانی شد که دقایقی قبل، بی‌خبر ازآنچه به وقوع خواهد پیوست به امور عادی زندگی خود مشغول بودند.
به محض رسیدن خبر بمباران شیمیایی و وقوع یک فاجعه انسانی، برای جلوگیری از کشتار بیشتر مردم، فرماندهان و مسئولین پشتیبانی عملیات امکانات موجود در منطقه را برای کمک‌رسانی به مصدومین حادثه و انتقال سایر اهالی به مناطق امن را به کار گرفتند.
همچنین با فراخوانی تیم‌های پدافند شیمیایی و برپایی چندین اورژانس تعجیلی تا حدودی از افزایش تلفات مصدومین جلوگیری شد. با بهره‌گیری از امکانات ترابری سپاه پاسداران و بالگردهای هوانیروز و در روزهای بعد وسایل نقلیه استان-های هم‌جوار، انتقال مردم به نقاط امن داخل مرزهای ایران آغاز شد و به صورت شبانه‌روزی ادامه یافت. سه روز پس از حمله عراق دفن جنازه‌ها شروع شد و حدود سه هفته به طول انجامید.
حضور خبرنگاران و رسانه‌های خارجی
با دعوت جمهوری اسلامی اولین گروه خبرنگاران رسانه‌های خارجی چهار روز پس از بمباران حلبچه در منطقه حاضر شدند؛ اما مسئولین ایرانی از روز اول فروردین ۱۳۶۷ تلاش‌های همه‌جانبه‌ای را برای جلب نظر مجامع جهانی و نهادهای بین‌المللی نسبت به فاجعه انسانی بزرگی که هنوز ابعاد آن پنهان مانده بود، آغاز کردند و دستگاه‌های اجرایی کشور در این زمینه فعال شدند. مکاتبات مسئولین ایرانی با همتایان خود در سایر کشورها و ارسال فیلم‌های تهیه شده از بمباران شیمیایی حلبچه برای آنان در انعکاس فاجعه مؤثر واقع شد و هم‌زمان ایران خواستار کمک جهانی برای مداوای مصدومین شیمیایی گردید.
پخش تصاویر صحنه‌های بمباران حلبچه و جنازه‌های پراکنده مردم در شهرها، روستاها و شیارهای ارتفاعات منطقه از شبکه‌های مختلف تلویزیونی بسیاری از کشورها و چاپ عکس‌ها و گزارش‌های خبرنگارانی که در حلبچه حاضر شده بودند و همچنین اعزام تعدادی از مصدومین شیمیایی به چند کشور اروپایی، آسیایی و امریکا، در مدت کوتاهی کشتار مردم دشت حلبچه را به مهم‌ترین خبر دنیا تبدیل کرد.
چندین تیم پزشکی راهی ایران شدند و کمک‌های دارویی و تجهیزات پزشکی از سوی برخی نهادهای بین‌المللی ازجمله صلیب سرخ جهانی، سازمان پزشکان بدون مرز و برخی کشورها به ایران ارسال گردید.
محکومیت عراق برای اولین بار توسط سازمان ملل
موفقیت جمهوری اسلامی در جلب توجه افکار عمومی جهان باعث شد برای اولین بار دبیرکل سازمان ملل متحد، پارلمان و جامعه اقتصادی اروپا و بسیاری از دولت‌ها، اقدام رژیم عراق را محکوم کنند و نمایندگان دبیرکل برای بررسی کاربرد سلاح‌های شیمیایی راهی ایران شدند.
تلاش آمریکایی‌ها برای تعدیل فشار به عراق
هرچند اقدام مؤثر ایران در ارائه چهره زشت عراق در به‌کارگیری سلاح‌های شیمیایی به جهانیان، واکنش نهادهای بین-المللی و اعتراضات مردمی را نسبت به استفاده مکرر عراق ازاین‌گونه سلاح‌ها به‌ویژه علیه مردم عادی به دنبال داشت و از فشارهای سیاسی علیه ایران در آن ایام برای پذیرش بدون قید و شرط قطع‌نامه ۵۹۸ تا حدی کاست، اما در این میان مقامات امریکایی با نام بردن از ایران در کنار نام عراق به عنوان استفاده‌کننده از سلاح‌های شیمیایی علیه نظامیان عراقی تلاش کردند از شدت انتقادهای روزافزون علیه رژیم صدام حسین کم کنند.
تهدید بمباران شیمیایی شهرهای ایران
درحالی‌که اعتراضات شدید به رژیم عراق برای بمباران شیمیایی حلبچه از سوی مجامع جهانی، نهادهای بین‌المللی و افکار عمومی کشورها موج می‌زد، رژیم عراق پس از تشکیل جلسه حزب بعث به ریاست صدام حسین در ۶ فروردین ۱۳۶۷، با انتشار بیانیه‌ای ضمن پذیرش تلویحی استفاده از سلاح شیمیایی در جنگ و با انتقاد از محکومیت عراق توسط مراجع بین‌المللی و کشورهای خارجی به خاطر کاربرد این سلاح‌ها، خاطرنشان کردند عراق برای دفاع از خاک خود قاطعانه به هر وسیله‌ای متوسل خواهد شد.
نتیجه‌گیری
فاجعه بمباران شیمیایی حلبچه که به منجر به کشته و مجروح شدن بالغ‌بر ده هزار انسان تنها ظرف چند دقیقه شد، به عنوان یکی از مصادیق بارز جنایت جنگی و کشتار جمعی است که هزینه‌های انسانی و اقتصادی زیادی را مردم عراق و ایران تحمیل کرد و یک‌بار دیگر جهانیان را متوجه خطر بالقوه ناشی از کاربرد این‌گونه سلاح‌ها کرد.
هرچند پیگیری‌های جمهوری اسلامی واکنش کم‌سابقه و متفاوت از گذشته نهادهای بین‌المللی دولت‌ها را در پی داشت. لکن بسیاری از قدرت‌های جهانی که خود در دستیابی رژیم صدام حسین به این سلاح‌ها مشارکت داشتند، با نوعی رودربایستی سیاسی و برای اقناع افکار عمومی بدون نام بردن از عراق در قالب الفاظ و تعابیر کلی استفاده از سلاح‌های شیمیایی را محکوم کردند و حتی برخی از آنان مانند دولت امریکا با نام بردن ایران در کنار نام عراق به عنوان استفاده‌کننده از سلاح‌های شیمیایی و رئیس شورای امنیت سازمان ملل با اشاره به عملیات نظامی ایران در حلبچه درصدد توجیه اقدام عراق به عنوان عکس‌العمل طبیعی در برابر حمله زمینی ایران برآمدند.
نکته قابل‌توجه در این میان آن است که کشتار مردم حلبچه باوجودآنکه افکار عمومی جهانیان را علیه این اقدام تهییج کرد لکن اطمینان رژیم صدام حسین به انجام نشدن هیچ‌گونه اقدام عملی از سوی نهادهای مسئول بین‌المللی و قدرت‌های بزرگ باعث شد تا مقامات این رژیم با صراحت اعلام کنند که از هر سلاحی در جنگ استفاده خواهند کرد.
حمایت آشکار و پنهان قدرت‌های بزرگ از رژیم عراق در این ماجرا تا جایی جلو رفت که علی‌رغم اعتراف صریح رژیم عراق به حمله شیمیایی به حلبچه و وجود شواهد انکارناپذیر و اذعان شخص دبیر کل سازمان ملل و بسیاری از دولت‌ها به استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی، در گزارش رسمی نمایندگان دبیرکل که برای بررسی کاربرد این‌گونه سلاح‌ها در حلبچه به ایران و عراق سفر کردند، از بردن نام طرف استفاده‌کننده از سلاح‌های شیمیایی خودداری شد و یک بار دیگر ترجیح منافع و مصالح قدرت‌های بزرگ بر جان انسان‌ها چهره خود را نشان داد و میزان نفوذ این قدرت‌ها بر نهادهای بین‌المللی را به رخ کشید.
