روزشمار
سه‌شنبه
29 اسفند 1357
21 ربيع الثاني 1399
20 مارس 1979
439
به دليل آنكه تهاجم مسلحانه عليه پادگان و ديگر اهداف شهري در سنندج امري سازمان‌يافته و برنامه‌ريزي شده بود ، مهاجمان به جاي پيروي از پيامهاي راديويي شوراي موقت انقلاب ، از دستورات تشكيلاتي غيرعلني اين شورا تبعيت مي‌كنند . بنابراين ، علي‌رغم پذيرش ظاهري آتش‌بس توسط شوراي موقت سنندج و اعلام راديويي آن ، جنگ مسلحانه در سنندج براي سومين روز متوالي ادامه يافت . در پي آغاز مجدد زد و خوردها ، كليجي معاون استانداري كردستان در ساعت 30 دقيقه بامداد امروز ، با ارسال يادداشتي براي اميرانتظام و سرلشكر قره‌ني اعلام كرد : « با تمام تلاشي كه براي حفظ ادامه آتش‌بس‌به عمل آمد ، متاسفانه حدود ساعت 11 شب ( 28/11/57 ) آتش‌بس شكسته شده و هم‌اكنون تيراندازي بشدت ادامه دارد . به علاوه ، چندين دفعه به اينجانب تلفن شده كه از راه كرمانشاه و بوكان نيروي امداد نيامد . به عقيده من ، آمدن نيرو سبب ادامه تيراندازي مي‌شود . [ بنا بر ] اطلاع رسيده ، مردم در بوكان جلوي سربازان اعزامي را گرفته و حتّي آنها را خلع سلاح كرده‌اند . در مورد كامياران هم ـ گروهي در ـ جوانرود مستقرشده‌اند كه اگر نيرو از كرمانشاه بيايد ، جنگ مي‌شود و وضع را بغرنج‌تر مي‌نمايد . اميد است بتوان دوباره آتش‌بس برقرار كرد . » ( 1 )
با آغاز روز ، مهاجمان كه پادگان لشكر 28 سنندج را در محاصره داشتند ، بر حملات خود افزودند . ( 2 ) شوراي موقت انقلاب سنندج نيز طي اعلاميه‌اي كه از راديو سندج مكرر پخش مي‌شد ، از نيروهاي مسلح انقلابي سنندج مي‌خواست تا با كمك همديگر جهت جلوگيري از خونريزي بيشتر در سنندج بسيج شوند . ( 3 ) در همين حال ، پيام زير از سرهنگ صفري سرپرست لشكر 28 سنندج ـ كه در دست مهاجمان به صورت گروگان نگهداري مي‌شود ـ چندين بار از راديوي اين شهر خطاب به نظاميان حاضر در پادگان پخش شد :
« در نتيجة مذاكرات با شوراي موقت انقلاب سنندج ، بنا به مصالح ملي و منطقه‌اي به كليه يگانهاي لشكر دستور مي‌دهم كه نيروهايي كه در شورا شركت دارند ، نمايندگان مردم هستند ، هيچ‌گونه مقاومتي در برابر آن نكنند و لشكر بايد بدون قيد و شرط براي جلوگيري از خونريزي به
شوراي موقت انقلاب سنندج تسليم گردد . » ( 4 )
امّا ستاد ارتش از تهران ، توسط راديو به مدافعان پادگان پيغام مي‌دهد كه با افرادي كه در اطراف پادگان هستند ، مقابله كنند . در نتيجه در حالي كه فرماندهي در پادگان نيست ، ( 5 ) مدافعان آن بدون توجه به دستورات سرهنگ صفري ـ فرمانده لشكر 28 سنندج ـ به مقاومت خود ادامه مي‌دهند . به نوشته كيهان ، آنها از حمايت چند فروند هلي‌كوپتر اعزامي از كرمانشاه نيز برخوردارند كه به صفوف محاصره‌كنندگان پادگان حمله‌ور مي‌شوند . ( 6 )
راديو سنندج كه در دست عناصر " جمعيت دفاع از آزادي و انقلاب سنندج " قرار دارد ، در يك جنگ رواني ، چندين بار از افراد نظامي تقاضا مي‌كند كه از شليك به سوي مناطق مسكوني مردم خودداري كنند . اين راديو به منظور تحريك احساسات مردم كُرد اعلام مي‌كند كه تعدادي از خانه‌هاي اطراف استانداري و پادگان بر اثر اصابت گلوله آسيب ديده و چند تن كشته و مجروح شده‌اند . ( 7 )
از سوي ديگر ، در حالي كه درگيري در اطراف پادگان سنندج بشدت ادامه دارد و هر لحظه بر تعداد مهاجمان كه از شهرها و روستاهاي مختلف كردستان به سوي سنندج سرازير شده‌اند ، افزوده مي‌شود ، رئيس ستاد كل ارتش با انتشار اطلاعيه شماره 2 خود از داوطلبان مردمي كه براي مقابله با ضدانقلاب عازم سنندج هستند ، مي‌خواهد كه از نزديك شدن به منطقه خودداري نمايند . متن كامل اطلاعيه به شرح زير است :
بسمه‌تعالي ؛ برابراطلاع واصله ، هم‌اكنون عده‌اي از برادران مجاهد مسلمان و غيور و مومن به انقلاب بر حق ملت به منظور سركوب ساختن عوامل ضدانقلاب و ضدمردمي كه قصد تجاوز به پادگانهاي كردستان را دارند ، با وسايل نقليه شخصي و عمومي ، به اشكال انفرادي و گروهي از تهران و استانهاي مختلف رهسپار سنندج گرديده‌اند . با تشكر از همت ، مردانگي و شهامت و از خودگذشتگي هم‌ميهنان عزيز ، نظر به اينكه هم اينك ، ارتش ملي و اسلامي ايران بر اوضاع مسلط است ، تقاضا دارد به منظور حفظ كنترل و نظم كلي و جلوگيري از بروز هرگونه تصادف و حادثة پيش‌بيني نشده از نزديك شدن به منطقه خودداري و به سوي تهران و ديگر شهرستانها مجدداً مراجعت فرماييد . بديهي است كه در اين باره از طرف كميته امام خميني نيز به كميته‌هاي بين راه ، دستورات لازم صادر شده است . ( 8 )
روزنامه اطلاعات در گزارشي از اوضاع امروز سنندج چنين نوشت : « سنندج حالت جنگزده به خود گرفته است. خانه‌هاي پيرامون پادگان لشكر 28 كردستان ـ مركز اصلي زد و خورد ـ تخليه شده و عده‌اي درصدد ترك شهر هستند . عده مجروحان تا اين لحظه ـ 9 صبح ـ بيش از پانصد نفر اعلام شده و بيمارستانهاي سنندج ، گنجايش پذيرش اين عده را ندارد . ساكنان شهر سنندج از دولت مركزي براي پايان دادن به اين زد و خوردها ياري خواستند . » ( 9 )
روزنامه كيهان امروز نيز درباره تعداد زخميها و كشته‌شدگان حادثه سنندج نوشت : ( آخرين آمار و گزارش كه طبعاً مربوط به حوالي ظهر امروز است.) « تعداد كشته‌شدگان تيراندازيهاي دو روزه را مراجعي كه با ما تماس داشتند ، 27 نفر ذكر كرده‌اند ، ولي در تمام شهر شايع است كه تعداد مقتولان بيش از اينها است . در همين حال ، خبرنگار كيهان از كرمانشاه گزارش داد كه 74 مجروح از سنندج به بيمارستانهاي كرمانشاه انتقال يافته و بستري شده‌اند . از اين عده 36 نفر در بيمارستان 200 تختخوابي ، بيست نفر در بيمارستان راه و هجده نفر در بيمارستان رازي بستري شده‌اند . از مجروحاني كه به كرمانشاه انتقال يافته‌اند ، جمعاً شانزده نفر نظامي و بقيه غيرنظامي هستند . » روزنامه كيهان افزود : « منابع سياسي كرد فاش كرده‌اند كه چندين نفر از كردها و نظاميان در داخل پادگان كشته شده‌اند ، ولي امكان آوردن آنها به بيرون پادگان وجود ندارد … تاكنون 215 نفر از تيرخوردگان به بيمارستانهاي سنندج مراجعه كرده‌اند كه بيش از سي‌نفر از آنها به كرمانشاه و سه نفر به تهران اعزام شده‌اند . » ( 10 )
440
با ادامه درگيري مسلحانه در سنندج و كشيده شدن آن به بعدازظهر امروز ، آيت‌الله طالقاني از شبكه راديو تلويزيوني كشور پيامي خطاب به مردم سنندج ارسال داشت . در اين پيام آمده است : «در نظام جديد آرزوي ما بر اين است كه با حفظ تماميت ارضي و موجودي ، امت ايراني ـ اسلامي در اين سرزمين در هر گوشه وطن ما با اختيارات واقعي و منافع و مصالح خود را خودشان اداره كنند و در تعيين مقرراتشان نقش داشته باشند . چرا مردم كُرد‌زبان را بايد مجبور به ترك فرهنگ و زبان خود نمود . چرا محصول كردستان قبل از تأمين كامل حوائج خودشان به جاي ديگر برود . چرا مأمورين ناآشناي به دردهاي مردم كرد و بيگانه از اصول عد و آزادي اسلامي بايد بر برادران و محافل آنجا حاكم باشند . من بعيد نمي‌دانم كه دست عوامل رژيم منحوس ساقط شده كه هر كداميك در گوشه و كنار ملت فراري و مخفي هستند ، در بين باشد . » ( 11 )
سخنگوي دولت نيز در مورد اوضاع كردستان گفت : « متأسفانه يك بار ديگر افراد ضدانقلاب كه در لباسهاي گوناگون چهره نشان مي‌دهند ، در كردستان نيز اختلال به وجود آورده‌اند . عده‌اي استانداري و راديو تلويزيون را تصرف كردند . پادگان را محاصره كرده بودند كه پادگان مقاومت كرد و از تهران نيز نيروي زيادي فرستاده شد و ديروز آتش‌بس اعلام گرديد ، ولي متأسفانه امروز با خبر شديم كه دوباره تيراندازي شروع شده است . به هر حال ، دولت با كمال قدرت هر نوع حركت ضدانقلابي را سركوب خواهد كرد . اگر كساني هستند كه فكر مي‌كنند ارتش وجود ندارد و انضباط سابق در ارتش نيست ، فكر بسيار خامي مي‌كنند . » ( 12 )
441
شيخ‌عزالدين حسيني ، امام‌جمعه مهاباد پيامي راديو تلويزيوني خطاب به مردم سنندج و كردستان فرستاد كه متن كامل آن به شرح زير است :
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحيم
مردم شرافتمند شهر سنندج ، مردم شرافتمند تمام كردستان ، همراه احترام و سلام به همه مبارزين كُرد ، من به نام خودم به نام يك خدمتگزار ملت ، در اين شرايط كه بسياري از بهترين و پاكترين و
شرافمتندترين فرزندان مردم ، از اهالي شهر و سربازان شهيد شده‌اند ، از شما مي‌خواهم دست از تيراندازي برداريد . آتش‌بس را رعايت كنيد و آرامش را حفظ نماييد و همچنين تقاضا مي‌كنم از ارتش اسلامي و پادگان شهر كه اسلحه خود را به روي خلق شرافتمند كردستان نكشند . آنها هم آتش‌بس را رعايت كنند . مطمئن باشند كه تنها در يك محيط سرشار از آرامش و امنيت مي‌توان انقلاب‌اسلامي ايران را حفظ كرد و به پيش برد . مي‌توان حقوق ملي خلق كرد را به معناي حق تعيين سرنوشت و دمكراسي و آزادي را براي سرتاسر ايران به دست آورد . به نام يك مسلمان ، به نام يك كرد ، به نام يك روحاني آزاديخواه ايراني تقاضا مي‌كنم از همه طرفهاي درگير كه آتش‌بس را رعايت كنند وخون مردم شرافتمند و بي‌گناه را جداً حفظ نمايند . تقاضا مي‌كنم از ارتش كه فوراً تمام زندانيان و گروگانها بدون قيد و شرط آزاد گردند و خانواده‌هاي مردم از نگراني نجات يابند و فوري ليست تمام زخميها و شهدا اعلام گردد . ( 13 )
442
احمد مفتي‌زاده كه در واقع بازنده بزرگ بازي قدرتي است كه خود شروع كرد ، در پيامي از سقز كه از راديو تلويزيون سنندج پخش شد ، گفت : « برادران و خواهران عزيز! در كُردي مثالي است ، گره‌اي كه به دست باز مي‌شود ، به دندان چرا . مشكلي پيش آمده بود ، بدين ترتيب كه مقداري وسايل فني مي‌خواستيم ، ولي لشكر 28 اظهار داشته بود كه براي تحويل آنها بايد مركز دستور بدهد ، گويا برادران ما عصباني شده بودند و از اين موضوع ناراحت شده بودند . اين چيزي نبود كه ناراحتي داشته باشد ، خيلي آسان مي‌شد حل كرد و احتياج به دستور مركز نبود . به خاطر اين كار كوچك يعني بايست چند نفر مجروح شوند ؟ من اكنون از دسترس شما دورم و در سقز براي مسائل مهمتر كردستان جمع‌شده‌ايم . راضي نشويد مسائل بزرگ را فداي مسائل كوچك نماييم . سعي نكنيد كه با احساسات با مسائل روبه‌رو شويد و مسائل بزرگ را فداي مسائل كوچك و ناچيز نماييد . ان‌شاءالله به‌محض‌رسيدن به سنندج ، تمام‌مسائل را حل خواهيم‌كرد . شما را به‌خدا‌مي‌سپارم . » ( 14 )
443
امروز به منظور پايان دادن به درگيري سنندج ، توافقنامه‌اي بين عزالدين حسيني ، احمد مفتي‌زاده ، محمدصديق كمانگر و مظفر محمدي به امضا رسيد كه شرح كامل آن به قرار زير است :
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحيم
مردم شرافتمند و مبارز كردستان! همان‌گونه كه مطلع هستيد از همان آغاز اوجگيري انقلاب اسلامي ايران ، كوششهاي پيگيري در همه شهرها و مناطق كردستان به عمل آمده است تا همه نيروهاي مردمي و ملي و مترقي ملت كُرد در راه تحقق اهداف تاريخي اين ملت متحد يكپارچه گردد . اخيراً نيز در شهر سقز ، اجتماعي بين عده‌اي از علماي منطقه صورت گرفت ، شالوده‌يي در جهت اتحاد هر چه بيشتر پي‌ريزي گرديد ، ليكن حوادث تأسف‌بار و فاجعه دردناك شهر سنندج در چند روز گذشته ، ديگر مسائل روز را تحت‌الشعاع قرار داده است ، لذا لازم دانستيم با روشن كردن حقيقت جريان براي كليه مردم كردستان و سرتاسر ايران ، مطالب زير را به استحضار برسانيم :
1 ـ تمام نيروهاي ديني و سياسي و ملت كُرد در راه استيفاي حقوق كامل ديني و ملي خويش ، يكپارچه و مصممند و با قاطعيت تمام ، ضمن تاييد انقلاب‌اسلامي ايران به رهبري امام خميني و دولت موقت جناب مهندس بازرگان ، حق خود را در تعيين سرنوشت خويش تاكيد و تكرار مي‌كنند .
2 ـ همگان به اتفاق آرا نظر دادند كه دخالت نارواي يك نفر روحاني‌نماي غيربومي به نام صفدري در امور ديني و سياسي منطقه كردستان كه خارج از وظيفه اصليش بوده است ، فاجعه سنندج را به وجود آورد . بنابراين ، دخالتهايي از اين نوع در حال و آينده از نظر تمامي مردم كردستان محكوم است و ما ضمن احترام كامل نسبت به عقايد برادران اهل تشيع كه در منطقه كردستان ساكنند و ضمن اعلام وحدت ملي كامل با برادران كُردي كه پيرو اهل تشيع هستند ، تقاضاي احترام متقابل ديني را داريم .
3 ـ عمل برخي از فرماندهان مرتجع ارتش كه تحت تاثير تبليغات و تلقينات صفدري بر روي مردم بي‌گناه و بي‌دفاع شهر آتش گشودند و تمام نيروهاي غرب و اسلحه‌هاي سنگين خود را از راه زمين و هوا عليه مردم به كار بستند ، در حالي كه دستور كتبي و مستقيم فرمانده پادگان ، سرهنگ صفري ، را مبني بر مذاكره و بعداً قطع آتش و خودداري از تيراندازي رعايت نكردند ، محكوم مي‌نماييم و اعلام مي‌نماييم كه ارتش بايد در خدمت مردم باشد ، نه در مقابل مردم .
4 ـ ما عموماً با مردم داغديده شهر كه باز هم برخي از بهترين فرزندان خود را با افتخار و سربلندي به صف طولاني شهداي كردستان و ايران تقديم كردند ، همدردي مي‌نماييم .
5 ـ ارتش ملي كه بايد حافظ و نگهبان مرزهاي كشور باشد ، بايد از دخالت در امور داخل شهر خودداري نمايد و امور سياسي و اداري منطقه ، بايد قطعاً در دست نمايندگان مردم و حقوقدانان مورد قبول مردم باشد ، تا دستاوردهاي انقلابي ملت در حال و آينده مورد مخاطره قرار نگيرد .
امضاكنندگان : احمدمفتي‌زاده ، محمدصديق كمانگر ، مظفر محمدي ، سيدعزالدين حسيني ( 15 )
444
سازمان چريكهاي فدايي خلق كه خود از جمله طرفهاي درگيري مسلحانه اخير كردستان است ، در اطلاعيه‌اي از وقايع كردستان را چنين تحليل كرد : « ما در روزهاي پيش به وضوح شاهد توطئه‌هاي ناجوانمرانه دشمنان استقلال ميهن بوده‌ايم . مرتجعان ، همه جا به مثابه‌آلت‌دستهاي امپرياليسم به دسيسه‌چيني و نفاق‌افكني مشغول بودند . در مياندوآب ، مردم را به گلوله بستند و دستور جهاد دادند . در بوكان ، ريختن خون انقلابيون را خدمت به دين اعلام كردند . در همه جاي ايران ، بويژه در كردستان هر روز بهانه‌اي تازه تراشيدند كه در همه اين تحريكات ، احمد مفتي‌زاده ، امام‌جمعه سنندج دخالت فعال داشت . سرانجام ، چند روز پيش براي تحريك هرچه بيشتر مردم ، موجودي گندم سيلوهاي كردستان را از منطقه خارج كردند و هنگامي كه مردم براي اعتراض به استانداري و كميته امام رفتند از جانب كميته و به سركردگي شخصي به نام شاطرمحمد ، به روي مردم آتش گشوده شد . در اين حادثه عده‌اي كشته و زخمي شدند . خبر اين حادثه فوراً در شهر مي‌پيچد و
مردم برآشفته ، دسته‌دسته به سوي كميته امام راه مي‌افتند و بدين ترتيب ميان مردم و كميته جنگ در مي‌گيرد . در ادامه اين جنگ ، ارتش نيز به بهانه سركوب ضدانقلابيون از هوا و زمين به مردم حمله‌ور مي‌شود . حاصل اين رويدادها تاكنون ، بيش از صد شهيد و صدها تن زخمي بوده است . »
در ادامه اطلاعيه آمده است : « سازمان چريكهاي فدايي خلق ايران كه در روزهاي گذشته ، خطر عواقب تحريكات و دسيسه‌هاي ضدانقلابيون مرتجع را پيش‌بيني مي‌كرد ، بارها از دولت بازرگان و جامعة روحانيت خواست براي جلوگيري از وخيمتر شدن اوضاع ، برخوردي جدّي و مسؤولانه با عناصر مرتجع و ضدانقلابي داشته باشند ، امّا متاسفانه نه جامعه روحانيت و نه دولت هيچ‌يك به وظيفه خطير خود عمل نكردند و دست مرتجعان و عوامل امپرياليسم را براي ادامه توطئه باز گذاشتند . در ساعات آغاز رويدادهاي كردستان ، اعلاميه‌هاي تحريك‌آميز ستاد ارتش [ كه ] به دستور سرلشكر قره‌ني نوشته مي‌شد مرتباً از راديو خوانده شد . اين عمل نفرت و بيزاري خلق كرد را كه دوباره همان چهره دروغ‌پرداز و تحريك‌آميز راديوي رژيم سابق را رو به‌روي خود مي‌ديدند ، برانگيخت و به آتش جنگ دامن زد . به اعتقاد ما ، تحريكات عناصر مرتجهي كه از روزهاي پيش در همه جاي ايران بويژه در كردستان به توطئه‌چيني مشغول بودند ، تيراندازي عناصر كميته سنندج به سوي مردم و اعلاميه تحريك‌آميز ستاد ارتش كه مرتباً از راديو خوانده شد ، جملگي اجزا و عناصر توطئه‌اي هستند كه دشمنان خلقهاي ايران براي سلطه مجدّد خويش بدان دست زده‌اند . » ( 16 )
در اين حال شاخه كردستان اين سازمان نيز به نحو زير حمايت خود را از مهاجمان سنندج اعلام داشت : « ما ضمن پشتيباني از خواستهاي مبرم و فوري مردم قهرمان سنندج اعلام مي‌داريم : 1 ـ آزادي كليه بازداشت‌شدگان در پادگان ؛ 2 ـ تضمين از سوي مقامات پادگان در مورد متوقف شدن جنگ در همه اشكال آن ؛ 3 ـ تامين جاني و شغلي نظامياني كه با ترك كردن پادگان ، هشيارانه نشان دادند كه به ماهيت توطئه ضدمردمي پي برده و حاضر نشدند برادران خود را به رگبار گلوله ببندند ؛ 4 ـ مجازات فوري كساني كه عامل تحريك و توطئه بودند ؛ ادامه كنترل شهر توسط رزمندگاني كه هم‌اكنون محافظت شهر را به عهده دارند و ايجاد فوري زمينه مناسب براي به وجود آوردن يك ارگان اجرايي مردمي براي كنترل و اداره امور شهر . » ( 17 )
445
جمعيت كردهاي مقيم مركز از نخست‌وزير خواست با اعزام يك هيأت بي‌طرف به كردستان كه صارم‌الدين وزير ي ، نماينده كُردهاي مقيم مركز نيز عضو آن باشد ، ريشه اختلافها را تشخيص دهد و در رفع سوءتفاهم و درگيريها بكوشد . به نوشته كيهان ، جمعيت كردهاي مقيم مركز ، تيراندازي از هلي‌كوپتر به سوي مردم را عملي جنايت‌آميز دانست كه حتّي دولت نظامي ازهاري نيز از دست زدن به آن بيم داشت . اين جمعيت از دولت انقلابي بازرگان خواسته است كه در مورد كردستان ، انقلابي عمل كند و نگذارد عوامل ارتجاعي و يا طرفداران بازگشت رژيم شاه در كردستان ، فتنه‌گري كنند و درخواستهاي به حق اين منطقه را به بهانة تجزيه‌طلبي ، سركوب نمايند . » ( 18 )
446
جبهه دمكراتيك ملي با انتشار بيانيه‌اي به اعلام موضع درباره مسائل مختلف پرداخت و از جمله درباره كردستان اعلام كرد : « جبهه دمكراتيك ملي ايران ، خواستار شناسايي حق خودمختاري براي خلقهاي سراسر ايران مي‌باشد . شناسايي حق خودمختاري براي خلقهاي ايران در داخل محدوده جغرافيايي ايران ، طريق مطمئن حفظ وحدت و يكپارچگي ملي و ضامن استقرار حكومت دمكراتيك ملي در سراسر ايران است . در رابطه با اين حقيقت ، مسأله خلق كرد و مطالبات بر حق اين خلق در زمينه خودمختاري علي ، شايان توجه و دقت است و از اهميت ويژه‌اي برخوردار مي‌باشد . رژيم سرنگون شده سلطنتي برخوردي كاملاً غيرملي و غيرمردمي با مسأله كرد داشت و درست به همين دليل دست بر دست امپرياليسم ، منافع واقعي خلق كرد را كه جدا از منافع واقعي ملت ايران نيست وجه‌المصالحه قرار مي‌داد . حكومت مبعوث انقلاب بايد سياستي درست در جهت مخالف اين سياست غيرملي و خائنانه اتخاذ كند … دولت بازرگان بايد با نمايندگان راستين خلق كُرد كه بارها و بارها حسن‌نيت خود را نشان داده‌اند ، برادرانه وارد مذاكره شود و با همدلي و همداستاني با آنان و به شيوه انقلابي ، موضوع شناسايي حق خودمختاري خلق كرد را فيصله بخشد . » ( 19 )
447
كميته مركزي حزب توده ايران ، امروز ضمن صدور اطلاعيه‌اي دربارة حوادث سنندج تلاش كرد هيچ‌يك از طرفين را نرنجاند و هر دو را تاييد كند و نيز حوادث را به نحوي كلي محكوم نمايد . اما به هر حال از موضعي انتقادي با عوامل حوادث جاري برخورد كرد . در اطلاعيه حزب توده آمده است : « از سنندج خبرهاي ناگواري مي‌رسد ، چند صد نفر كشته و زخمي شده‌اند و اوضاع شهر متشنج است . آنچه مسلم است ، نيروهاي صديق انقلابي كرد اين درگيريها را ايجاد نمي‌كنند . دستهايي در پشت پرده در كار است تا انقلاب ضدامپرياليستي و دمكراتيك مردم ايران را تضعيف كند . عمال امپرياليزم ، صهيونيزم و جاسوسان سيا ، ساواك و موساد توطئه مي‌چينند و مي‌كوشند مردم مبارز و ضدامپرياليزم كردستان را به جان هم بيندازند و كساني نيز با ندانم‌كاري بر دشواريها مي‌افزايند . حزب توده تحريكات عمال امپرياليزم و ارتجاع را در كردستان محكوم مي‌كند . » ( 20 )
448
در شرايطي كه اخبار سنندج ، موجي از تنفر عمومي نسبت به عاملان دامن زدن به حساسيتهاي قومي را برانگيخته است ، روزنامه كيهان كه غالباً همانند سخنگوي يك ائتلاف از گروههاي مخالف انقلاب‌اسلامي عمل مي‌كند در يك مقاله مفصل تبليغاتي به قلم صالح نيك‌بخت ، تاريخچه‌اي از مبارزات حزب دمكرات ، قاضي‌محمد ، مسأله خودمختاري و … را ارائه داده و در ادامه مي‌نويسد : « چهره شهرهاي كردستان عوض شده ، كارمندان و دانش‌آموزان كه تا ديروز از پوشيدن لباس محلي در ادارات و مدارس ممنوع بودند ، با لباس زيباي كُردي در كلاسها و ادارات حاضر مي‌شوند كلاسهاي تدريس زبان كردي تشكيل شده و اتحاديه جوانان بانه در اين مورد اولين قدم را برداشته
است . در مهاباد ، نمايشنامه‌هايي به زبان كُردي به اجرا درآمد . سلطنت‌زدايي حتي در جريان انقلاب صورت گرفت و نام اماكن عمومي ، مدارس و مغازه‌ها عوض شد . " دارئيه " ( روستايي كه شريف‌زاده در آن شهيد شد . ) نام نخستين نشريه‌اي بود كه به زبانهاي كردي و فارسي در سردشت انتشار يافت و به دنبال آن چند نشريه ديگر در شهرهاي كردستان منتشر شد . چهره مردم در شهرهاي كردستان كه غالب آنها سراپا مسلحند در اين شعارها و پوسترهاي رنگارنگ ، مطمئن و اميدوار است . مردم از اين همه سروصدا و جنجال كه در مورد كردستان مي‌شود ، ناراحت و از جازدن فئودالها و عوامل سرسپرده به جاي نمايندگان خلق كرد و از رو دادن به مزدوران رژيم سابق و امپرياليزم آمريكا ابراز تنفر مي‌كنند . جز تداوم شور انقلابي دو ماه پيش ، هيچ‌چيز در كردستان عوض نشده است .
رهبران مذهبي كردستان در اين كه خودمختاري حق قانوني خلق كرد است ، وحدت نظر دارند . امام‌جمعه مهاباد به عنوان رييس هر هيأتي كه با دولت مركزي مذاكره كند ، قبول و مورد پشتيباني قرار گرفته است . بحث خودمختاري در مهاباد كه در بين كردها به شهر قهرمان معروف است و مركز سياسي منطقه كردنشين است ، گرمتر از ديگر جاهاي كردستان است . هر روز دهها نفر از مقامات سياسي و اجتماعي و خبرنگاران خارجي و داخلي به اين شهر مي‌روند . هر اظهار نظري در مورد مسأله كردستان ، عكس‌العمل وسيعي را از جانب مردم به دنبال دارد . فرداي روزي كه آيت‌الله طالقاني در مورد خودمختاري كردستان صحبت كردند ، مردم حق‌شناسي خود را با شعار « درود بر طالقاني " ابراز داشتند . كُردها از اين كه به آنها تجزيه‌طلب گفته شود ، بسيار متنفر هستند و مي‌گويند : بدترين تهمت ، تجزيه‌طلب قلمداد كردن است ، ما به كلمه تجزيه‌طلب حساسيت پيدا كرده‌ايم .
در كردستان تقريباً تمام گروههاي سياسي ، آزادانه فعاليت مي‌كنند . چند حزب و سازمان جديد مانند حزب مساوات اسلامي و سازمان زحمتكشان كردستان و … به وجود آمده‌اند . در حالي كه هنوز گروهي خودمختاري را يك آرزوي ديررس به حساب مي‌آورند ، بسياري از كردها به دولت انقلابي اميد بسته‌اند . قاسملو دبيركل حزب دمكرات كردستان نيز اين اميد را دارد ، ولي انكار نمي‌كند كه بي‌توجهي به خواستهاي خلق كرد ، مواجه با عكس‌العمل عمومي خواهد شد . او نوع اين واكنش را مشخص نمي‌كند ، ولي معتقد است نحوه برخورد يك طرف ، كيفيت عكس‌العمل طرف مقابل را مشخص خواهد كرد . قاسملو هشدار مي‌دهد : مبادا كنش و واكنش نسنجيده در مسير خشنونت قرار گيرد . كردها مي‌خواهند سرنوشت خود را در چارچوب مرزهاي ايران و به نحوي كه به حاكميت دولت مركزي و تماميت ملي لطمه نزند ، تعيين كنند .
گرچه هيأت دولت به كردستان رفته و خواسته‌هاي هشت‌ماد‌ه‌اي خلق كرد ، تسليم آقاي داريوش فروهر شده ، ولي تاكنون دولت هيچ عكس‌العمل و اظهار نظر رسمي نداشته است . با اين حال ، تقريباً همه كردها اميدوارند دولت حقيقت موضوع را مورد توجه قرار دهد و به خواست آنها كه انساني و قانوني است ، توجه شود . آنها نيك مي‌دانند [ كه ] همه كارها يك شبه درست نمي‌شود ،
ولي اظهار نظر رسمي مي‌تواند حسن‌نيت دولت را در اين مسأله به مردم نشان دهد . » ( 21 )
449
بخش فارسي راديو كلن درباره حوادث سنندج چنين گفت : « در مورد علت شورش كردها چنين شايع شده كه انتصاب شخصيتهاي شيعه در پستهاي حساس اداري استان كردستان باعث عدم رضايت اهالي شده است . آنان انتظار داشتند پس از سقوط رژيم سلطنتي ، افرادي از خود آنان به انجام امور آن استان گمارده شوند . ولي نگاهي به تاريخ كردستان نشان مي‌دهد كه آنان نقشه يك كردستان يكپارچه متشكل از كردهاي ايران ، عراق و سوريه را در سر مي‌پرورانند و هرگاه فرصتي مناسب به دست آورند ، عليه دولتهاي مركزي كشورهاي متبوع خود به شورش و تحريك و جنگهاي تجزيه‌طلبانه با هدف ايجاد دولت كرد دست زدند . اما در حال حاضر اين هدف را تحت شعار خودمختاري مخفي مي‌سازند زيرا كه بر اين امر وقوف دارند كه كشورهاي تركيه ، عراق و سوريه به هيچ‌وجه آماده‌دادن هيچ‌گونه امتيازي به اكراد خود و تغييري در وضع موجود نيستند . كردها در مورد شرايط خود در ايران نيز چنين مي‌پنداشتند كه با مسائل مختلفي كه دولت انقلابي ايران دست به گريبان است ، حال موقع مناسبي براي تحقق اهداف ديرينه آنان است . » ( 22 )
450
ويليام سوليوان سفير آمريكا در تهران ضمن گزارشي به وزارت امورخارجه آن كشور با طبقه‌بندي " خيلي محرمانه " و تحت موضوع " قيام كردها در سنندج " پس از گزارش خلاصه‌اي از ماوقع و ظواهر قضايا چنين نوشت : « تا آنجا كه ما مي‌توانيم تشخيص دهيم ، درگيري تا ساعت 13 به وقت محلي روز 29 اسفند ادامه داشت . ما به خاطر اكراهمان در نزديك شدن به رابطين كردمان در اين زمان به دليل اين كه مبادا اين گمان را به وجود آوريم كه به طريقي در رابطه با قيام در سنندج كاري انجام داده‌ايم ، در به دست آوردن اطلاعات با كمبود مواجه شده‌ايم . در حالي كه به نظر مي‌رسد كه اين اتفاق يك اتفاق آني بوده است و يك اتفاقي كه تعداد زيادي از رهبران كُرد، احتمالاً نمي‌خواستند كه در اين زمان روي دهد . اين نشانگر دو عاملي است كه همچنان دولت موقت را به ستوه مي‌آورد . اولي اين است كه حاكميتش در مناطق دور دستي مانند كردستان بسيار ضعيف است . ثانياً به نظر مي‌رسد كه سنيهاي ايران ، كمتر شيفته اين انقلاب اصولاً شيعي در ايران هستند . دولت موقت ، علاوه بر مشكلات جاري با كردها كه اكثريت قاطع آنها سني هستند ، همچنين با مخالفت قابل توجه از جانب ديگر مناطق سني‌نشين نيز روبه‌رو شده است . » ( 23 )
451
بعد از ماجراي سقوط فوري ژاندارمري در سنندج از سوي اين سازمان تلاشهايي براي اعادة حيثيت صورت مي‌گيرد . از جمله ركن سوم ژاندارمري كل كشور در گزارشي به وزارت كشور نوشت : « عده‌اي عناصر ضدملي و اجنبي‌پرست ، اهالي غيور و زحمتكش استان كردستان را با دادن وعده كردستان آزاد و مستقل ، وادار به هرج و مرج نموده [ كه ] بدين وسيله موجبات شورش در ساير استانها را نيز فراهم مي‌سازند و با توجه به فرمايشات امام كه مي‌فرمايند ملت محترم در
تقويت روحيه ارتش ، افسران ، درجه‌داران و افراد كوشش نمايند ، حمله به پادگانها و قواي انتظامي در سرتاسر كشور كه مخالفت با انقلاب‌اسلامي است ، بايد جلوگيري شود . دستور داده شد كليه واحدهاي ژاندارمري كل كشور كه در معرض تهديد و خلع سلاح مي‌باشند ، از پادگانها و پرسنل مربوط قوياً دفاع نموده [ و ] متعرضين را سركوب نمايند كه اين يقيناً برخورد و احتمالاً خونريزي را نيز به همراه خواهد داشت كه انجام مأموريت فوق‌اجتناب‌نا‌پذير خواهد بود . » ( 24 )
452
گروهي از تركمنهاي طرفدار كانون فرهنگي ـ سياسي خلق تركمن ، با انجام راهپيمايي در بندر‌تركمن دولت را به نبرد مسلحانه تهديد كردند . آنها شعار مي‌دادند : « واي به روزي كه مسلح شويم » و « از خشم تركمن بترس » . راهپيمايان در شعاري به زبان تركمني فرياد مي‌زدند . « ما اسب مي‌خواهيم ؛ ما اسلحه مي‌خواهيم تا بجنگيم . » ( 25 )
از سوي ديگر ، در همين روز اعضاي كميته‌هاي انقلاب‌اسلامي تركمن كه مركز فعاليتشان توسط اعضاي ستاد خلق تركمن اشغال شده است ، اعلاميه‌اي انتشار و نسبت به " وضعيت رو به انفجار منطقه " هشدار دادند . اعضاي كميته‌هاي اسلامي تركمن‌صحرا پيش‌بيني كردند " وقايع خونين " در شرف وقوع است . " ( 26 )
در همين حال ، روزنامه كيهان تحت عنوان " نامه تركمنها به امام خميني " نوشت : « مردم تركمن‌صحرا در نامه‌اي به امام خميني اعلام كردند : " برخي از افرادي كه جهت رفع مشكلات به اين منطقه اعزام‌شده‌اند ، بي‌طرف نيستند و از عده‌اي غاصب و متجاوز دوران رژيم منفور پهلوي حمايت مي‌كنند و اتهامهاي ناروا به خلق ستمديده و مظلوم تركمن ميزنند . مردم تركمن‌صحرا همچنين به گزارش مبني بر حمله گروهي تركمن به اتومبيل حجت‌الاسلام اميد اعتراض كردند و اضافه كردند : اتهام غارت سلاح و تجاوز برخي روستاييان به برادران زابلي مغرضانه است و برادران زابلي نيز اين اتهام را بشدت تكذيب كرده‌اند . مردم تركمن‌صحرا ضمن تأكيد بر هدف انقلاب در مسير دگرگوني نهادهاي اجتماعي و استيفاي حقوق توده‌هاي زحمتكش اعلام كردند : « گروههاي تهمت‌زدن نه تنها در جهت پيشبرد اهداف مقدس انقلاب ايران گام برنمي‌دارند ، بلكه براثر رفتار غيرانقلابي بر نفاق دامن ميزنند . پاي نامه تركمنها را ولي‌محمد آخوندارزانش ، حاجي غفور آخوندنوبري ، حاجي صفر قليچ‌روشني ، حاجي حسين‌محمد نديمي‌فر ، حاجي‌اعطار قرجه ، مهندس آنه‌محمد نيازي ، حاجي خدابردي بغدادي و دهها نفر ديگر از تركمنها امضا كرده‌اند . » ( 27 )
453
در پي سفر مهندس بازرگان نخست‌وزير دولت موقت به خوزستان ، امروز خرمشهر شاهد نمايش قدرت سازمانهاي موسوم به خلق عرب در پاسخ به انعطاف دولت و احترام گذاردن و بزرگ شمردن " شيخ محمدطاهر شبيرخاقاني " بود . وقايع امروز طبعاً به ضعف پايگاه انقلاب‌اسلامي در خرمشهر و نيز گرايشات قومي محلي تعبير شد ؛ بخصوص كه مطبوعات با عباراتي چون " مذاكرات خرمشهر " به توهمات معارضين خلق عرب دربارة جايگاه قدرت و نقش خويش دامن زدند .
در چنين شرايطي ، پيش‌ازظهر روز 29 اسفند مهندس‌مهدي بازرگان نخست‌وزير به اتفاق اميرانتظام سخنگوي دولت و تيمسار مدني وزير دفاع‌ملي وارد آبادان شد . نخست‌وزير و همراهان پس از توقف كوتاهي در آبادان از آنجا عازم خرمشهر شدند و در منزل آيت‌الله شيخ محمدطاهر خاقاني با ايشان ملاقات كردند . در اين ملاقات دو ساعته خواسته‌هاي ايرانيان عرب‌زبان مورد بحث و گفتگو قرار‌گرفت . در پايان آيت‌الله زاده شيخ محمدكاظم خاقاني در زمينه رؤوس مذاكرات طرفين به خبرنگار اطلاعات گفت : آيت‌الله‌خاقاني در ملاقات با نخست‌وزير گفتند اميد ما اين است كه در اداره كشور بر طبق قوانين اسلامي به اقليتها اطمينان داده شود كه حقوق آنها محفوظ خواهد بود . من مجبور هستم با كمال صراحت و بدون تعارف بر طبق وظيفه ديني و انساني كه دارم تذكر بدهم ؛ لازمست هرچه زودتر حكومت‌اسلامي ايران به تمام ملت ايران در مورد حقوق شرعي و قانوني اين اطمينان را بدهد .
مهندس مهدي بازرگان در پاسخ اظهار داشت : حاضرم خواستهاي عرب‌زبانان ايران را دريافت كنم تا با قرار قبلي در تهران هيأتي كه از سوي شما فرستاده خواهد شد در مورد آنها مذاكره كنيم .
مهندس بازرگان در فرودگاه آبادان در پاسخ به اين سؤال خبرنگار كه مذاكراتتان با حضرت آيت‌الله آل‌شبيرخاقاني در چه زمينه‌‌اي بوده ؟ اظهار داشت : « آيت‌الله خاقاني از شيوخ دانشمند و عالي‌قدر و ملي و استقلال‌طلب و مسلمان و ارجمند ايران هستند كه هميشه مدافع اسلام و مذهب جعفري و وحدت و مليت و استقلال ايران بوده‌اند و از ابتدا كه آيت‌الله خميني اين قيام را شروع كردند ايشان هم همفكر و همقدم با آيت‌الله بودند . در آن مأموريت دو ماهونيم قبل كه بنده براي مسأله نفت ( مصرف داخلي ) به خوزستان آمدم جزء برنامه‌ام بود كه ايشان را هم ملاقات بكنم ولي كارهايي در آغاجاري و نقاط ديگر پيش آمد كه موفق نشدم . اين است كه اين دفعه در خدمت تيمسار مدني وزير دفاع و آقاي مهندس اميرانتظام به ديدار ايشان آمديم و طرفين از اين ملاقات خيلي خوشحاليم و چون ضمناً زمزمه‌هايي به گوش رسيده بود كه خداي نكرده بعضي از هموطنان عرب‌زبان گله‌ها و خواسته‌هايي غيرقابل قبول دارند و مخصوصاً از هموطنان فارسي‌زبانشان ناراحتيهاي پيدا كرده‌اند ، ما آمديم اين را از نزديك ببينيم كه الحمدلله به راي‌العين مشاهده كرديم كه تقريباً در تمام مردم جز احساسات ، جز علاقه ، جز تاييد جمهوري‌اسلامي و جز تاييد آيت‌الله خميني و دولت موقت چيز ديگري نبود و احساساتشان ، علاقه‌شان و تاييداتشان آنقدر شديد و تند و بلند بود كه حتي نه آيت‌الله توانستند صحبت كنند ، نه بنده و صحبتهايمان را در آبادان كرديم كه حتماً به گوش آنها رسيده است و گفته شد كه ملت ايران هيچ‌گونه اختلافي ، دو رنگي و دشمني در داخل خودش ، فارس نسبت به ترك ، يا ترك نسبت به عرب ، عرب نسبت به كُرد و ديگري نداريم و همه همانظور كه در دوران اول انقلاب يكدل و يكزبان و همفكر و همگام پيش رفتيم ، حالا همه باز مي‌خواهيم پيش برويم . عين اين فكر و عين اين تاييد را چه در مردم عشيره‌اي خرمشهر و چه در مردم عرب و فارسي‌زبان آبادان ، اعم از كارگر و كارمند و مردم كوچه و بازار همه جا مشاهده كرديم . » ( 28 )
به نوشته روزنامه اطلاعات در پايان ملاقات نخست‌وزير و همراهان با آيت‌الله خاقاني ، خواسته‌هاي خلق عرب تسليم هيأت ميهمان شد . در جريان اين ملاقات و مذاكره،گروهي از افراد مسلح در محل به تظاهرات و تيراندازي هوايي پرداختند و عليه اميرانتظام سخنگوي دولت شعار دادند . اين تيراندازي هوايي از ساعت 11 صبح تا ساعت 4 بعدازظهر بشدت ادامه داشت بطوري كه باعث نگراني هيأت اعزامي ، افراد پليس و حتي‌آيت‌الله خاقاني شد . نخست‌وزير و همراهان در پايان ملاقات با آيت‌الله خاقاني در معيت ايشان و از طريق يك راه اضطراري عازم مسجد امام‌صادق ( ع ) شدند اما در محل مسجد به علت ازدحام بيش از حد و شدت و تظاهرات و تيراندازي ، نخست‌وزير موفق به سخنراني نشد و گفت : من در استاديوم آبادان سخنراني خواهم كرد شما هم به آنجا بياييد . نخست‌وزير و همراهان سپس مجدداً به منزل آيت‌الله خاقاني بازگشتند و با آبادان اسكورت شدند . براساس همين گزارش در جريان تيراندازي خرمشهر سه پسر بچه مجروح و در بيمارستان بستري شدند .
نخست‌وزير در استاديوم آبادان با اشاره به مذاكرات خود با شيخ شبيرخاقاني گفت : « من به شيخ كبير آيت‌الله شيخ محمد‌خاقاني گفتم در قانون اساسي گذشته نيز نامي از مسلمان سني ـ شيعه ، عرب يا فارس يا كرد برده نشده است و در قانون اساسي در دست مطالعه و تدوين نيز حقوق كليه گروهها محفوظ است . » ( 29 )
اميرانتظام سخنگوي دولت در بازگشت ، به تهران در مورد چگونگي مذاكرات با آيت‌الله خاقاني گفت : اين فرصت بسيار مغتنمي بود تا در خدمت نخست‌وزير طبق تصميم دولت به خوزستان بياييم و آيت‌الله را در خرمشهر زيارت كنيم . مطالب مورد بحث و خواستهاي‌مردم خوزستان را يادداشت كرديم و به آنها چون خواستهاي ساير ملت رسيدگي خواهد شد . اگر قرار است اقدامي انجام شود بدون تبعيض و به صورت مساوي خواهد بود . همان حقي كه براي هموطنان ايراني ترك‌زبان يا كُرد‌زبان هست براي برادران ايراني عرب‌زبان نيز وجود دارد وي افزود : « اگر حقّي براي هرگروه از ملت قائل شويم ، براي تمام ملت ايران خواهد بود اعم از عرب‌زبان يا بلوچ يا كرد . مسأله كردها حل شده و هيأت اعزامي امام و دولت يا كُردها به توافق رسيده است . » به نوشته روزنامه اطلاعات اميرانتظام در پايان از مذاكرات خرمشهر اظهار رضايت كرد . ( 30 )
454
كميته مركزي حزب توده ايران طي نامه‌اي به دولت موقت خواستار تامين شرايط بازگشت پناهندگان سياسي آن حزب از خارج از كشور شد . در اين نامه آمده است : « جناب آقاي مهندس مهدي بازرگان ، نخست‌وزير دولت موقت انقلاب‌اسلامي ايران! كميته مركزي حزب تودة ايران به اين وسيله از مقامات عاليه دولت موقت خواستار است دستورهاي لازم را صادر كنند تا اعضاي حزب‌تودة‌ايران و خانواده‌هايشان كه به علت معتقدات و فعاليت سياسي خود در دوران رژيم گذشته ناگزير به اقامت در خارج از كشور شده‌اند ، گذرنامه رسمي براي بازگشت خود به ميهن به منظور شركت سازنده در كار ايجاد جامعه نوين انقلابي ايران از سفارتخانه‌هاي ايران
دريافت دارند . حزب تودة ايران ، چنان كه بر همگان روشن است ، آن سازمان سياسي است كه بزرگترين آسيبها را از رژيم جابر و فاسد شاه سابق متحمل شده است و صدها و هزارها تن از اعضاي آن تيرباران ، زندان و يا به علت وجود احكام جابرانه دادگاههاي نظامي و تعقيب كينه‌جويانه ساواك ، ناگزير به جلاي وطن شده‌اند . همة اين مصائب را به علت اعتقاد راسخ خود به استقلال واقعي سياسي و اقتصادي ميهن و دمكراسي و حقوق توده‌هاي زحمتكش جامعه متحمل شده است . ما اطمينان داريم كه دولت موقت با الهام از رهبري آيت‌الله خميني ، دستورهاي لازم را براي تامين بازگشت همه پناهندگان سياسي توده‌اي خارج كشور هرچه‌زودتر صادر خواهد نمود و بدينسان به يكي ديگر از فصول تاريك بيدادگري رژيم گذشته پايان خواهد بخشيد . »
كميته مركزي حزب توده ايران ( 31 )
455
امام خميني در ملاقات با اعضاي هيأت دولت ، در آخرين روز سال جاري ضمن سخناني درباره ارتش گفتند : « ملت ما موظف است كه از ارتش ، الان حمايت بكند . ارتش را تضعيف نكنيد ، ما احتياج به ارتش داريم . ملت احتياج به ارتش دارد . ارتش بايد از طرف ملت حمايت بشود لكن ارتش هم بايد ملاحظه كند ، رؤساي ارتش بايد ملاحظه كنند كه اگر چنانچه يك اشخاصي در بين آنها هست كه در خدمت طاغوت بوده است و جنايتكار بوده است ، آنها را بتدريج و يا بطور ديگر آنها را كنار بگذارند و اشخاصي شرافتمند را در رأس ارتش يا در مواردي كه بايد به كار گيرند ، در انتصاباتشان خيلي دقت بكنند كه انتصابات صحيح باشد . چنانچه وظيفه دولت هم همين است . » ( 32 )
456
سفارت آمريكا در تهران در گزارشي از وزارت امورخارجه آن كشور با طبقه‌بندي " خيلي محرمانه " و موضوع " همه‌پرسي سي‌ام مارس " با امضاي سوليوان نوشت :
« در جريان ملاقات با نخست‌وزير در روز نوزدهم مارس ، سفير پرسيد كه آيا زمان و شكل همه‌پرسي آينده ، همانطوري كه اعلام شده بود ، خواهد ماند ؟ بازرگان پاسخ مثبت داد ولي خاطرنشان ساخت كه خود او شخصاً در تدارك اين همه‌پرسي دخالتي ندارد . اين امور از طرف وزير كشور با كمك يك كميسيون ويژه صورت مي‌گيرد . او تلويحاً گفت كه نمي‌تواند بطور قطعي اظهار نظر كند ، ولي معتقد است كه همه‌پرسي روز سي‌ام مارس با يك سؤال تنها برگزار خواهد شد و راي دهندگان بايد پاسخ بدهند آري يا خير . بازرگان گفت كه بسياري اشخاص هستند كه به شكل و اندازه ورقه همه‌پرسي هم ايراد مي‌گيرند ، ولي او گفت : تا اندازه‌اي كه وي مي‌داند ، همه‌پرسيها همواره شامل پاسخ آري يا نه در مقابل يك سؤال منحصر به فرد هستند . او اظهار اميدواري كرد كه همه اينها را به انتقادكنندگان توضيح دهد و مطالب ضد و نقيض سياسي را كه در اين باره پيدا شده است ، كاهش دهد . » ( 33 )
457
دربارة روابط نظامي ايران و آمريكا ، نكات مهمي در گزارش امروز هيأت مستشاري نظامي آمريكا با امضاي ژنرال گست فرمانده اين هيأت كه براي فرماندهي كل نيروهاي آمريكا در اروپا و واشنگتن دي. سي. ارسال شده است ، وجود دارد . طبقه‌بندي اين گزارش " سري " و حاوي تحليلي از آينده دولت موقت از لحاظ وضعيت نيروهاي مسلح و نيز گزارشي از ملاقات با وزير دفاع ايران و توافقات مطروحه است . در گزارشي مزبور آمده است :
« دولت در [ به ] تشكيل مجدد نيروهاي مسلح بستگي دارد . همانطور كه قبلاً گزارش شد ، تشكيل ( تركيب ) مجدد نيروهاي مسلح وابسته به چندين عامل است كه مهمترين آن سياسي و ديگري ، حتّي اگر بازرگان راهش را بيابد ، تشكيلات و رهبري در نيروهاي مسلح است . با فرض تشكيل مجدد نيروهاي مسلح ، به مشاوران خارجي نياز خواهد داشت . اينكه چند نفر و چه نوع مشاوراني را دولت تقاضا خواهد كرد ، به نظر ما به آگاهي تدريجي ايرانيان از وضع خراب امور ارتش مربوط خواهد بود . نخست‌وزير در 19 مارس تصريح كرد كه تمايل دارد ژنرال گست و گروه او تا زماني كه دولت مطالعاتش را كامل نمايد ، در ايران باقي بمانند .
در يك ملاقات با دريادار مدني ، مدني به گست گفت كه ما بايد تا زماني كه آنها تصميم بگيرند كدام كارشناسان مورد نياز هستند در محل باقي بمانيم … ( همچنين ) به وسيله دريادار مدني به ما اطمينان داده شد كه دولت تمام قراردادهاي فروشهاي نظامي خارجي من‌جمله انتقالات به كشور ثالث را محترم مي‌شمارد . توانايي ما در نظارت بر انتقالها براين اساس است كه آنها گفته‌اند كه تمام تقاضاها را به جريان مي‌اندازند و فقط زماني انتقال مي‌دهند كه دولت ايالات متحده تاييد نمايد . وزير دفاع مشغول بررسي فروشهاي نظامي خارجي و ايرانيان متخصص در ايالات متحده آمريكا است . خيلي زود است كه فكر كنيم چه اقداماتي به عمل مي‌آورند ، ولي ما به او توصيه نموديم كه به عنوان يك معيار اقتصادي ، فقط آنهايي را ثبت‌نام نكنند كه در آموزش 993 ـ CG هستند . » ( 34 )
همچنين بعداً نيز موضوعات مشابهي در گزارش سفارت امريكا در تهران به وزارت امورخارجه آن كشور در مورخه 30 مارس 1979 مطرح شده است . اين گزارش با طبقه‌بندي " سري " ارسال شده و شامل گزارش ملاقات با مهندس بازرگان و اميرانتظام است . در اين گزارش با عنوان " بحث با نخست‌وزير درباره آينده مأموريت مستشاري نظامي " چنين آمده است : يكي از مسائلي كه من در تاريخ 19 مارس در ملاقات با بازرگان و انتظام در ميان گذاردم ، وضع آينده مأموريت مستشاري نظامي بود . من به آنها يادآوري كردم كه در گفتگوهاي اخير با بازرگان ، او از من خواسته بود كه هسته‌اي از اين گروه در تهران بماند و در ضمن دولت او سرگرم مطالعه در اين باره خواهد بود كه چگونه اقدام كند . تقريباً چهار هفته گذشته است ، بدون آن كه اقدامي صورت گيرد …
من بار ديگر سرخوردگي و تعقيب و آزارهايي را كه هيأت نظامي در كوششهاي خود براي دستيابي به اسنادش و داراييهاي ايالات‌متحده و داراييهاي شخصي ، متحمل شدند ، تشريح كردم
و گفتم كه اين موضوعات نياز به حل و فصل صريح دارند . بازرگان گفت او متوجه است كه در دادن راهنمايي به من در اين باره كند بوده است و از صبر و شكيبايي ما اظهار تشكر كرد .
او شخصاً احساس مي‌كرد كه ايران به يك نوع ادامه رابطه لجستيكي نظامي با ايالات‌متحده نياز دارد ، ولي دولت او هنوز تصميم نگرفته است كه اين رابطه چه شكلي بايد به خود بگيرد . او از من خواست تا يك گروه كوچك مستشاران نظامي را در مدت تعطيلات نوروز نگه داريم و قول داد پس از ايام تعطيل ، بحثهايي در اين باره داشته باشد . او آنگاه اظهار شگفتي كرد از اين كه مستشاران نظامي هنوز براي دسترسي و ساير مطالب مشابه ، دچار مشكلاتي شده است و به انتظام دستوراتي به زبان فارسي داد و به من گفت كه اميدوار است در آينده‌اي نزديك به حل اين مشكلات موفق شود .
او و انتظام آنگاه گفتند كه در رسيدگي به تعهدات قراردادي بين ايران و ايالات متحده درباره تجهيزات نظامي ، دچار مشكلات فراواني شده‌اند . آنها بويژه دربارة صندوق‌تر‌است و طرز عمل آن علاقه نشان دادند . چنين به نظر مي‌رسد كه يك كميته ، همه اسناد و پرونده‌هاي دفتر ژنرال طوفانيان را برده و هيچ‌كس در ميان اعضاي دولت ايران نمي‌داند اين اسناد كجا هستند . من گفتم كه ژنرال گست اين مسائل را با وزير مدني بحث كرده و چند سندي نزد او گذارده است ، ولي تا زماني كه مستشاري نظامي دسترسي به پرونده‌هاي خود نداشته باشد ، نمي‌تواند جزئيات بيشتر را فراهم‌كند . » ( 35 )
مذاكرات ويليام سوليوان سفير امريكا در ايران با نخست‌وزير مهندس بازرگان و معاون وي اميرانتظام درباره چگونگي ادامه كار مستشاران نظامي امريكا در ايران و آينده روابط لجستيك نظامي ايران و آمريكا ( تهران 28/12/57 )
458
دولت مصر از عضويت ايران در جنبش عدم‌تعهد پشتيباني كرد . به گزارش رويتر ، سخنگوي وزارت امورخارجه مصر در اين باره گفته است : « دولت مصر از تصميم دولت ايران براي پيوستن به جنبش عدم‌تعهد استقبال مي‌كند و از اين تصميم پشتيباني خواهد كرد . » ( 36 )
459
صدام‌حسين در يك موضع‌گيري سياسي ، پيمان صلح كمپ‌ديويد را محكوم كرد . به گزارش خبرگزاري فرانسه ، صدام‌حسين نايب رئيس شوراي انقلاب عراق ضمن انتقاد شديد از پيمان صلحي كه سادات دوشنبه آينده با اسرائيل امضا خواهد كرد ، پيش‌بيني كرده است كه رئيس جمهوري مصر نيز خواه‌ناخواه به سرنوشت شاه دچار خواهد شد . وي گفت : « امضاي اين پيمان سوريه و عراق را بر آن خواهد داشت كه ميان خود وحدت كامل به وجود آورند تا بتوانند در برابر اسرائيل كه پس از امضاي پيمان صلح با مصر موضع تعرضي قويتري در پيش خواهد گرفت ، ايستادگي كنند . » ( 37 )
منابع و مآخذ 29/12/1357
1 ـ دفتر هواداران سازمان چريكهاي فدايي خلق ، جنگ خونين سنندج و دستاورد آن ( سنندج : دفتر هواداران سازمان چريكهاي فدايي خلق ، سال 1358 ) ص 77 .
2 ـ روزنامه اطلاعات ، 29/12/1357 ، ص 2 .
3 ـ مأخذ شماره 1 ، ص 138 .
4 ـ سند شماره 209929 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ : نقش مفتي‌زاده در كردستان ، ص 44 .
5 ـ نشريه كار ، ارگان سازمان چريكهاي فدايي ، شماره 3 ، فوق‌العاده 5/1/1358 ، ص 2 .
6 ـ روزنامه كيهان ، 29/12/1357 ، ص 7 .
7 ـ پيشين .
8 ـ مأخذ شماره 6 ، ص 7 .
9 ـ روزنامه اطلاعات ، 29/12/1357 ، ص 2 .
10 ـ مأخذ شماره 6 ، ص 7 .
11 ـ مأخذ شماره 1 ، ص 120 .
12 ـ مأخذ شماره 9 ، ص 2 .
13 ـ مأخذ شماره 1 ، ص 127 .
14 ـ مأخذ شماره 1 ، ص 75 .
15 ـ سند شماره 209928 مركز مطالعات جنگ ؛ توافق‌نامه عزالدين حسيني ، مفتي‌زاده و شوراي انقلاب موقت سنندج .
16 ـ مأخذ شماره 1 ، ص 105 .
17 ـ مأخذ شماره 1 ، ص ص 124 ـ 123 .
18 ـ مأخذ شماره 6 ، ص 7 .
19 ـ مأخذ شماره 6 ، ص 3 .
20 ـ مأخذ شماره 6 ، ص 7 .
21 ـ مأخذ شماره 6 ، ص 6 .
22 ـ نشريه ويژه خبرگزاري پارس ، 6/1/1358 ، ص 4 .
23 ـ دانشجويان پيرو خط امام ، اسناد لانه جاسوسي ، كتاب شماره 31 ( تهران : نشر لانه جاسوسي ، كتاب 31 ، بي‌تا ) ص ص 125 ـ 123 .
24 ـ سند شماره 112551 مركز مطالعات جنگ : تلفنگرام ژاندارمري كل كشور به وزارت كشور به شماره 305/29/701/1 ـ 29/12/1357 .
25 ـ سند شماره 30112586 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ : مجموعه اسناد گنبد ، ص 3 .
26 ـ مأخذ شماره 25 .
27 ـ مأخذ شماره 6 ، ص 7 .
28 ـ دفتر نهضت آزادي ايران، مشكلات و مسائل اولين سال انقلاب از زبان مهندس بازرگان ( تهران : دفتر نهضت آزادي ايران ، سال 1362 ) ص 11 ـ 10 .
29 ـ اطلاعات ، 6/1/58 ، ص 5 .
30 ـ مأخذ شماره 28 .
31 ـ مأخذ شماره 9 ، ص8 .
32 ـ مركز مدارك فرهنگي انقلاب اسلامي ، صحيفه نور ، مجموعه رهنمودهاي امام خميني ( تهران : وزارت ارشاد اسلامي ، جلد پنجم ، سال 1361 ) ص 201 .
33 ـ دانشجويان پيرو خط امام ، اسناد لانه جاسوسي ، كتاب 14 ( تهران : نشر لانه جاسوسي ، كتاب 14 ، بي‌تا ) ص 57 .
34 ـ دانشجويان پيرو خط امام ، اسناد لانه جاسوسي ، كتاب 28 ( تهران : نشر لانه جاسوسي ، كتاب 28 ، بي‌تا ) ص‌ص 35 ـ 33 .
35 ـ دانشجويان پيرو خط امام ، اسناد لانه جاسوسي ، كتاب 18 ( تهران : نشر لانه جاسوسي ، كتاب 18 ، بي‌تا ) ص ص 18 ـ 17 .
36 ـ مأخذ شماره 6 ، ص 8 ، رويتر .
37 ـ مأخذ 9، ص 8،خبرگزاري‌فرانسه .
