روز بيست و پنجم
خونين‌شهر
24 مهر 1359
6 ذيحجه 1400
16 اكتبر 1980
بيست و پنجمين روز ، از شديدترين روزهاي درگيري در خرمشهر بود .يگانهاي متعدد دشمن با پشتيباني تانكها و زرهپوشها كه به شهر نفوذ كردهبودند ، در محورهاي مختلف ، سنگر به سنگر با به شهادت رساندن يا مجروح كردن رزمندگان انگشت‌شمار خودي ، تا بعدازظهر مواضعرزمندگان را يكي پس از ديگري تصرف كردند كه در نتيجه به مركز شهر و پل خرمشهر تسلط يافتند ، ولي يورش شجاعانه حماسه‌سازان خرمشهر در عصر همين‌روز ، بار ديگر شهر را از سقوط حتمي نجات داد و نيروهايدشمن عقب رانده شدند .
اين مقاومت حماسي رزمندگان ، نام خرمشهر را به خونين‌شهر تبديل كرد .در محور آبادان ، نيروهاي عراقي در ادامه پيشروي به 2 كيلومتري شهررسيدند و جاده ماهشهر مجدداً بسته شد . در اين روز نيروهاي خودي در آبادان تقويت شدند . در اهواز اجراي آتش شديد و بمباران ادامه يافت و همكاري ضدانقلاب با دشمن گسترش پيدا كرد . در محور سوسنگردبرادران پاسدار طي شبيخوني ، 20 تانك دشمن را منهدم كردند و هوانيروزعملياتي را در بستان به انجام رساند . در جبهه‌مياني ، در محورهاي دهلرانو شورشيرين درگيري ادامه يافت . در محور گيلانغرب ، نيروهاي خوديبا يورش به دشمن تعداد زيادي از افراد او را كشتند . محور قصرشيرينتوسط دشمن تقويت گرديد . در جبهه شمالي ضدانقلاب نيروهايش را در
چند محور متمركز كرد .
هواپيماهاي دشمن به نقاط مختلف چندين شهر حمله كردند و در كرمانشاهبا بمباران مدارس ، دانشگاه و منازل مسكوني ، تعداد زيادي از دانش‌آموزانو مردم را شهيد و مجروح كردند . نيروي هوايي ارتش جمهوري‌اسلامي در اين روز عملياتي را در خاك دشمن به انجام رساند .
حملات و درگيريهاي زميني
جبهه جنوبي
به گزارش سپاه خوزستان : «دشمن خرمشهر در حال پيشروي بوده و مواضع نيروهاي خودييكي پس از ديگري سقوط مي‌كند .»
گزارش ديگر حاكي است : «نيروهاي عراقي تا حدود زندان خرمشهر پيش آمده‌اند . حدود ساعت17 سپاه آبادان اعلام كرد : «حدود 30 تانك ، 30 زرهپوش و 40 خودروي ارتش عراق از جادهكمربندي به داخل خرمشهر در حال پيشروي هستند و فقط عدة كمي از تكاوران ، پاسداران و مردم دفاعمي‌كنند . شهر در حال سقوط است . نيروهاي عراقي تا پل خرمشهر پيشروي كرده ، با تيربار به پلشليك مي‌كنند . امروز از 3 هليكوپتر ارتش كه براي خرمشهر مهمات و غذا مي‌بردند ، يكي سقوط كردو دو فروند ديگر مجبور به فرود در منطقه دشمن شدند .» 1
در آستانة روز 24 مهر ، دشمن از 3 محور پيشروي كرد و بر خرمشهر تسلط يافت . محور اول :جاده كمربندي ، پادگان دژ و ساختمانهاي پيش‌ساخته كوي آيه‌ا ... . منتظري ( واقع در شمال پلخرمشهر ) ، محور دوم : كشتارگاه و خيابان چهل‌متري كه با نزديكي به مسجد‌جامع در واقع رخنه به قلب‌شهر محسوب مي‌شود . محور سوم : تسلط كامل در بندر و نزديكي به خيابان حاشية رودخانه كهمستقيماً به پل خرمشهر منتهي مي‌شود . 2 ... با وضعيت پيش‌آمده سقوط خرمشهر حتمي به نظرمي‌رسيد . محاصرة شهر موجب نگراني و اضطراب بود . بچه‌هايي كه در محاصره بودند ، عده‌اي با شناخود را به شرق كارون رساندند ، عده‌اي هم با بلم عبور كردند . 3 بنا‌به اظهار يكي از رزمندگان حاضردر صحنه : « در اين روز يكي از روحانيون به نام شيخ شريف در خيابان چهل‌متري به رگبار بسته شد و سپس يكي از نيروهاي بعثي با خنجر به مغز وي كوبيد و فرياد زد : « من يك خميني را كشتم ، من يكخميني را كشتم .» 4
كمبود نيرو به وضوح مشهود بود . جاي شهدا و مجروحين ، نيروي جديد جايگزين نشده بود .نيروهاي باقيمانده در خستگي مفرط به سر مي‌بردند . در چند خانه 5 نفر در مقابل 200 نيروي عراقيمقاومت مي‌كردند . در خط ديگر 10 رزمنده با حدود 100 عراقي مقابله مي‌كردند . » 5
در ساعات آخر روز ، در حالي كه شهر در آستانه سقوط قرار گرفته بود ، يورش شجاعانه رزمندگانمجدداً خرمشهر را از سقوط حتمي نجات داد و نيروهاي عراقي با حمايت آتش فوق‌العاده سنگيني كه توسط توپخانه به اجرا درآمد ، عقب‌نشيني كرده ، با سختي خود را به مدخل شهر رساندند . 6 سپاهخوزستان آخرين وضعيت امروز خرمشهر را چنين گزارش مي‌كند : « دشمن چندين سنگر خود را درشهر تخليه و عقب‌نشيني كرده است . پل اصلي شهر به دست برادران افتاده و فرمانداري دوباره به دستنيروهاي خودي افتاده است .» 7
به خاطر همين مقاومتهاي حماسه‌ساز در روز 24 مهر ، ستاد تبليغات شوراي عالي‌دفاع ، نامخرمشهر را به «خونين‌شهر» تغيير داد .
امروز آبادان زير آتش شديد توپخانه ، راكت و بمباران دشمن قرار داشت . به گزارش سپاهخوزستان : «دشمن تا 3 2 كيلومتر شهر آبادان پيشروي كرده است و بعدازظهر ، جاده آبادان ماهشهرمجدداً بسته شد . 8 » .
نيروهاي خودي در مسير آبادان با نيروهاي زرهي دشمن درگيرند . با ورود نيروي جديد به آبادان ،قواي خودي در اين شهر تقويت شدند . ستاد لشكر 92 زرهي اطلاع داد كه : «دشمن با ستون پنجم خوددر آبادان و خرمشهر مردم را تشويق به خالي كردن شهر مي‌كند تا از نيروهاي دفاعي شهر بكاهد . 9همچنين لشكر 92 زرهي گزارش داد : «عده‌اي ضدانقلاب در مسير رودخانه كارون با دريافت 112قبضه مسلسل پايه‌دار و حدود 6 قبضه آرپي‌جي 7 از نيروهاي عراقي ، با دشمن همكاري مي‌نمايند .» 10
گروه شناسايي سپاه اهواز گزارش داد : عده‌اي از برادران سپاه با كمك ژاندارمري و پشتيبانيتوپخانه ، در منطقه بيوض ( جنوب اهواز ) به نيروهاي دشمن حمله كرده ، با انهدام چندين تانك و خودروي عراقي ، آنها را مجبور به عقب‌نشيني كردند و نيروهاي خودي با عبور از كارون ، مقداري زياديمين از منطقه جمع‌آوري نمودند .» 11
اهواز امروز نيز زير آتش توپخانه و بمباران دشمن قرار داشت .
بنا‌به گزارش سپاه خوزستان : « در حمله شبانه برادران پاسدار به ستون تانكهاي دشمن در نزديكي دهسيديوسف رامسه ( غرب اهواز و جنوب حميديه ) ، حدود 20 تانك دشمن منهدم و تعدادي خودروي
دشمن همراه با مقدار زيادي مهمات از بين رفت . طي اين حمله 5 نفر از برادران شهيد و مجروحشدند .» 12
سپاه سوسنگرد طي گزارشي اعلام كرد : «جاده اهواز حميديه سوسنگرد باز قابل تردد است .سوسنگرد از نظر موادغذايي و بنزين در مضيقه شديد است . تكاوران قصد ترك سوسنگرد را دارند .نيروهاي عراقي بين سوسنگرد و بستان ، در روستاي فنيخي پشت رودخانه مستقرند و در سابله برادرانسپاه مستقرند . ارتش عراق بر رودخانه كرخه‌كور 5 پل شناور زده كه چند تانك از آنها محافظتمي‌كنند . و در حال حاضر حدود 100 تانك دشمن در روستاي سيار احمد‌آباد ( كنار كرخه‌كور )مستقرند .» 14 به گزارش سپاه دشت‌آزادگان «در پاسگاه هويزه افراد جبهه التحرير و مزدوران صداممستقر شده‌اند .» 15
جبهه‌هاي مياني و شمالي
از اوايل صبح درگيري شديدي بين نيروهاي دشمن و نيروهاي خودي در شورشيرين ( جنوبصالح‌آباد ) درگرفت كه دشمن از زمين و هوا مواضع خودي را زير آتش قرار داد . اين درگيري تا ساعت11 ادامه داشت . 16 به گزارش ژاندارمري : «در اين درگيري چند نفر از برادران پاسدار شهيد و مجروحشدند .» 17 طبق اعلام سپاه «در جريان همين درگيري مقداري از تجهيزات دشمن منهدم و عده‌اي از نفرات آنها كشته شدند .» 18
به گزارش سپاه غرب : «صبح امروز در يك حمله صبحگاهي به نيروهاي مهاجم در منطقه گيلانغرب ، 200 نفر از نيروهاي دشمن در كيسه‌خواب خود نابود شدند ، همچنين براثر آتش نيروهايخودي 80 نفر از نيروهاي عراقي در حوالي گردنه‌نو به هلاكت رسيدند .» 19
برابر اعلام مركز اطلاعات سپاه غرب كشور : «دشمن در بدو ورود به منطقه قصرشيرين نيروهايشرا به صورت 47 پايگاه در منطقه مستقر كرد . اكنون تعداد پايگاههاي خود را به 65 پايگاه افزايش داد كهاستعداد هر پايگاه شامل 135 نفر ، 3 دستگاه تانك ، دو قبضه توپ ضدهوايي و ساير وسايل پشتيبانياست فرمانده نيروهاي عراقي در قصرشيرين طرحي در دست اجرا دارد تا با بسيج تعداد بسياري تانكو استقرار توپخانه سنگين و به كارگيري عده‌اي از عشاير ، ضمن يك تك هماهنگ پادگان قلعه شاهين و اسلام‌آباد را تصرف نمايد .» 20
به گزارش سپاه غرب كشور : «تجمع و تراكم نيروهاي ضدانقلاب در منطقه بابا يادگار ، كوههايدالاهو و همچنين مناطق باينگان ، پاوه و جوانرود رو به ازياد است و حدود 4 تا 5 هزارنفر مسلح در
اين مناطق وجود دارند كه بعضي هم مجهز به آرپي‌جي 7 هستند . اين تجمع در مناطق مريوان ، سردشتو در حد فاصل كامياران سنندج نيز به چشم مي‌خورد .» 21
درگيريها و حملات هوايي
خوزستان : امروز شهرهاي مختلف خوزستان از جمله اهواز ، آبادان ، دزفول و انديمشك موردحمله و بمبارانهاي هواپيماهاي دشمن قرار گرفت . 22
پل‌دختر : ميگهاي عراقي 3 بار به حريم فضايي پل‌دختر تجاوز كرده ، ديوار صوتي را شكستند . 23
خرم آباد : صبح امروز هواپيماهاي دشمن به تنگ تير در 40 كيلومتري خرم‌آباد حمله كردند . 24
كرمانشاه : در ساعت 17/11 امروز دو ميگ عراقي به كرمانشاه حمله كردند و به يك دبستان ، يك دبيرستان ، چند منزل مسكوني ، قسمتي از ساختمان دانشگاه رازي ، چند مغازه و چند خودرو آسيبرساندند كه طي اين بمباران حدود 140 نفر شهيد و 120 نفر زخمي شده‌اند كه اكثر آنها دانش‌آموزهستند . 25
كرند : امروز يك ميگ عراقي در كرند سقوط كرد و خلبان آن سوخت . 26
خلاصه اطلاعيه‌هاي ستاد مشترك ارتش
اطلاعيه 186
... برادران پاسدار ما طي دو شب گذشته به قلب نيروهاي دشمن در منطقه حميديه هجوم بردند و 20 تانك و چندين سنگر و سلاحهاي سنگين و تعدادي كاميون مهمات مزدوران عراق را منهدم ساختندو تلفات جاني زيادي به آنان وارد كردند . در اين عمليات 4 نفر از برادران پاسدار به درجه شهادت نايلگشتند . همچنين بامداد پريروز يك ميگ عراقي در جزيره‌خارك توسط يكي از هواپيماهاي جنگندهارتش سرنگون شد . 27
... جنگنده‌هاي هوانيروز در 24 مهر ، در حملات هوايي خود در منطقه غرب كشور ، 7 قبضهتوپ ، 30 خودرو و 5 تانك دشمن را منهدم كردند و 65 نفر از مزدوران عراق را به هلاكت رساندند .در اين نبرد يك هليكوپتر توسط آتش دشمن سقوط كرد كه خلبان و كمك خلبان آن به شهادت رسيدند .همچنين در 24 مهر ، يك هواپيماي ارتش پس از انجام ماموريت هدف قرار گرفت كه خلبان آن با چتر
نجات به سلامت به زمين نشست . 28
اطلاعيه 193
... چيره‌دستان دور پرواز نيروي هوايي ارتش ، صبح امروز ( 24/7/59 ) ، دو ميگ عراقي را در آسمان عراق سرنگون ساختند و به سلامت بازگشتند . 29
اطلاعيه 195
... . . سلحشوران هوانيروز در ساعت 16 روز 24/7/59 ، در منطقه جنگي ايلام ، پاسگاه مرزيكاسكان ، دوازده تانك و يك كاميون را منهدم و تعدادي از نيروهاي عراقي را نابود ساختند . همچنيناين دلاوران در ساعت 9 بامداد به پايگاههاي دشمن در خوزستان ، بستان و سوسنگرد حمله كردند و 10تانك و تعدادي خودروي بعثي‌ها را نابود ساختند . 30
خلاصه بيانيه‌نظامي عراق
بيانيه 82
. . نتيجه جنگ ديروز و بامداد امروز به اين شرح است .
زميني ، خسارات دشمن : 203 كشته و 20 اسير . 66 تانك و 15 خودرو منهدم شد . يك هواپيما و يك هليكوپتر در ميدان نبرد سرنگون شد . خسارات ما : 15 كشته و 21 زخمي . انهدام دو تانك و يك خمپاره‌انداز .
هوايي : هواپيماهاي دشمن در ساعت 35/7 به سليمانيه ، در ساعت 10/9 به بغداد و در ساعت15/11 به بصره حمله كردند . در ساعت 30/11 سه هليكوپتر دشمن كوشيدند در شمال راس‌البيشهنيرو پياده كنند . هواپيماهاي جنگي از اين هلي‌كوپترها پشتيباني مي‌كردند كه با تيراندازي آتشبارهايضدهوايي يك هليكوپتر را مجبور به فرود كرده ، و آن را منهدم ساختند و 4 خدمه‌اش را اسير كردند .همچنين دو هليكوپتر ديگر و يكي از جنگنده‌ها را سرنگون ساختند .
هواپيماهاي ما پادگاني در نزديكي نقده ، پادگاني در كرمانشاه و مخازن تصفيه نفت تهران بمبارانكردند و به سلامت بازگشتند . 31
بازتاب حملات و درگيريها
راديو كلن ( 24/7/59 ) :
برخلاف ادعاهاي عراق داير بر محاصره شهرهاي آبادان و خرمشهر و پيشروي نيروهاي زرهيعراق به آبادان ، نيروهاي زرهي ارتش ايران و چريكهاي محلي و افراد ژاندارمري اين كشور موفقشده‌اند نيروهاي عراقي را چندين كيلومتر به عقب رانده ، همچنان خرمشهر و آبادان را در اختيار خودداشته باشند . نيروهاي عراقي از مسافتي دور با توپخانه سنگين شهرهاي خرمشهر و آبادان را زير آتشگرفته‌اند . 32
راديو لندن ( بخش عربي 24/7/59 ) ... راديو تهران اعلام كرد كه نيروهاي ايران و مردم آبادان ،نيروهاي عراقي را ناچار به عقب‌نشيني بيشتر كرده‌اند و اكنون نيروهاي عراقي در فاصله 12 مايلي آبادانخود را براي حمله بعدي تقويت مي‌كنند . آبادان از سوي مردم به صورت يك سنگر و دژ محكم درآمدهو كليه خيابانهاي آن سنگربندي و راههاي ورود به آن بسته شده است . آخرين گزارش راديو بغداد حاكياست كه عراقيها آبادان را از ساير شهرهاي ايران جدا ساخته و ارتباط آن را با خارج قطع كرده و راديوياين شهر را به تصرف خود درآورده‌اند ... نزديكي اهواز نبرد به شدت ادامه دارد و ايران تعدادي از تانكهاي عراق را منهدم ساخته است . در اطراف دزفول و منطقه كوهستاني نزديك ايلام نبردهاي خونينجريان دارد . 33
روزشمار سياسي 24/7/59
با گذشت بيش از سه هفته از تجاوز عراق ، جمهوري‌اسلامي به دليلبي‌ثمر دانستن تلاشهاي صلح ، تصميم قطعي خود را براي ادامه جنگ گرفته تا حقوق تضييع شده‌اش را با درهم شكستن نيروهاي متجاور بازستاند . مسئولين تلاش مي‌كنند اهرمهاي سياسي و حقوقي را به خدمت استراتژي جنگي درآورده ، با شركت در مجامع بين‌المللي از شتاب تحركات ديپلماتيك عراق بكاهند .
قدرتهاي بزرگ كه كنترل خود را بر جريان حوادث منطقه از دست داده‌اند . نگران آينده جنگ و نتيجه آن هستند . هر دو ابرقدرت اظهار مي‌كنند كه پيروزي هر يك از طرفين ، مغاير با ثبات منطقه خليج‌فارس و مخالف منافع آنان است .
جمهوري‌اسلامي ايران
پيام امام خميني به ملت و قواي مسلح عراق : ... شما اي قواي مسلح عراق بهتر مي‌دانيد كه اين جنگ ، كه به ايران به وسيله قدرتهاي بزرگ تحميل شده است ، تاكنون چه خسارتهاي جاني و مالي و حيثيتي به شما وارد نموده است ... قدرتهاي بزرگ كه دستشان از مخازن بزرگ ايران كوتاه شده و سلطه و قدرتشان با همت ملت ايران و قواي‌مسلح آن قطع گرديده ، اكنون به دست و پا افتاده‌اند تا با جنگ‌افروزي بين برادران ، سلطه خود را اعاده دهند و چپاولگري خود را از سر گيرند . و شما اي ارتش عراق آلت دست نوكران سرسپرده ابرقدرتها و دشمنان ملتهاي ضعيف شده‌ايد و ... برخيزيد اي غيرتمندان و اين حزب جنايتكار را درهم كوبيد و صدام و رفقاي فاجر او را به جهنم فرستيد و حكومتي
اسلامي ـ انساني با همراهي ملت به دست آوريد ... و شما اي ملت شريف و مظلوم عراق كه هر روز شاهد جنايتهاي اين حزب و سران آن بوده و هستيد . بدانيد كه اين اشخاص شهرت‌طلب و سرسپرده به اجانب ، اگر فرصت يابند ، ديري نخواهد گذشت كه اسلام و همه مظاهر آن را از بين خواهند برد ... اي جوانان دانشگاهي ، اي دانشجويان عزيز ، به فرياد كشور و اسلام و ملت خودتان برسيد و قهرمانانه قيام كنيد كه فرج شما نزديك است و حزب خدا بر حزب شيطان غلبه مي‌كند . و اي عشاير دلير دجله و فرات! فرصت را از دست ندهيد و دشمن اسلام و ميهن عزيز خودتان را با قيام قهرمانانه از پاي درآوريدو دين خودتان را به اسلام و قرآن مجيد ادا كنيد ... كمك به اين دولت غيرقانوني غاصب كافر از گناهان كبيره ... و مخالفت عملي و قولي ، در حد‌امكان ، از واجبات الهيه است ...
من به همه دولتهايي كه در اين جنگ تحميلي و يورش غيرانساني به ايران ، با دولت كافر بعث همكاري مي‌كنند ، چه همكاري تبليغاتي و چه نظامي ، به هر نحو كه باشد ، جداً اخطار مي‌كنم كه علاوه بر خذلان الهي و ننگ ابدي ، از جزاي عاجل به دست ملتهاي خود و ارتش نيرومند كشور اسلامي ما غافل نباشيد ... 34
عراق
ميشل عفلق بنيانگذار حزب بعث : جنگ عراق با ايران پيش درآمد نبرد فلسطين است ... سربازان عراقي به دنيا ثابت كردند كه اعراب در يك جنگ پيروز شده‌اند .35
فرستاده صدام به اندونزي : عراق آماده است از مواضع پيشروي خود در خاك ايران عقب بنشيندبه شرط اين كه تهران حقوق بغداد را در پيمان 1940 به رسميت بشناسد . 36
تلاشهاي صلح
قرار است مسأله ايران و عراق امروز در شوراي امنيت مورد بحث و گفتگو قرار گيرد . امروز بعداظهر ، نخست‌وزير ( آقاي رجايي ) و وزير مشاور براي شركت در اجلاس شوراي امنيت سازمان ملل متحد به نيويورك خواهند رفت . 37
رئيس‌جمهور فرانسه از شوراي امنيت خواست كه درباره آتش‌بس ميان ايران و عراق تصميمي اتخاذ نمايد . 38
مواضع و اقدامات كشورها
كارتر در اجتماع مردم تيسويل پنسلوانيا : ... ما معتقديم كه مخاصمات ايران و عراق بايد خاتمه يابد و طرفين براي حل اختلافات مرزي خود مذاكره كنند . اين سياست ديرينه كشور ماست كه اختلافات ارضي بايد بدون توسل به زور فيصله يابد . امريكا معتقد است كه امنيت‌ملي و تماميت‌ارضي ايران در جهت ثبات بين‌المللي است . ما با هر تلاشي كه براي تجزيه ايران و جدا كردن بخشي از پيكر ايران صورت گيرد ، مخالف هستيم . 39
بيانيه وزارت خارجه امريكا : ... در چند روز گذشته در مطبوعات امريكا و بعضي كشورها گفته و نوشته شده كه تماسهايي در سطح بالا ميان دولت امريكا و ايران در مورد آزادي گروگانها و تحويل وسايل يدكي و تسليحات جنگي از سوي امريكا به ايران در ازاي آزادي گروگانها برقرار شده است . دولت امريكا اين گزارشها را تكذيب مي‌كند . 40
وزارت دفاع امريكا : افراد پايگاه اكلين به گروه 36 نفري عمليات رادار زميني و سيستم هشدار دهنده و كنترل هوابرد جنگ خليج‌فارس ، اضافه شده‌اند . 41
وزير خارجه امريكا : ... امريكا قصد ندارد در امورد داخلي كشورهاي صادر‌كننده نفت مداخله نمايد ، ولي اعتقاد دارد اين شكورها بايد آزادنه نفت خود را از طريق آبهاي بين‌المللي صادر كنند ... در تبادل نظرهاي انجام شده با شوروي ، هر دو كشور اطمينان داده‌اند كه بي‌طرف باقي بمانند ... امريكا به اين تعهد عمل خواهد كرد و انتظار مي‌رود شوروي هم به اين تعهد پايبند باشد . 42
برژنف : اختلافات ايران و عراق به ضرر ايران و عراق و كليه كشورهاي اسلامي است . اين توطئه‌ها موجب تجاوزات بيشتر امريكا مي‌شود . از طرفي اين اختلاف باعث تقويت اسرائيل در منطقه مي‌گردد ... اتحاد شوروي خواستار آن است كه ايران و عراق اختلافات خود را پشت ميز مذاكره حل نمايند . 43
رئيس امارات متحده عربي : امريكا از نقشه‌هاي ماجراجويانه خويش صرفنظر نكرده است و به احتمال قوي دست به توطئه‌چيني براي انجام كودتا در ايران زده است . 44
روزنامه السفير چاپ بيروت : شاه‌حسين لشكر سوم زرهي خود را از مواضعي در غرب اين كشور به عراق اعزام داشته و نيروهاي ديگر ان نيز به طرف مرز عراق با سوريه فرستاده شده‌اند ... در حال حاضر حدود 50 جنگنده عراقي در پايگاه هوايي الزارق در اردن مستقرند . 45
امير ابوظبي به رئيس‌جمهور فرانسه : منطقه خليج‌فارس بايد عاري از دخالت ابرقدرتها باشد و آنها نيز چون ما فعاليتهاي خود را محدود به پشتيباني از اقداماتي كه براي پايان‌دادن به جنگ صورت مي‌گيرد ، بنمايند . 46
ماّخذ 24/7/59
1 « بولتن خبري » اطلاعات سپاه خوزستان ، سند 001232 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ
2 بر اساس گزارش يكي از فرماندهان عراقي . سند 51096 ص 17
3 برادر هادي كازروئيان ، عضو سپاه خرمشهر ، در مصاحبه اختصاصي با راوي تحقيقات جنگ ، سند 5593/ پ ن
4 برادر ثاني‌زاده ، عضو سپاه خرمشهر ، در مصاحبه اختصاصي با راوي تحقيقات جنگ . سند 1907/ پ ن
5 برادر كليني ، رزمنده خرمشهري ، در مصاحبه اختصاصي با راوي تحقيقات جنگ . سند 5617/ پ ن
6 ـ روزنامه انقلاب اسلامي ، 24/7/59
7 ، 8 ، 9 ـ ماخذ1 ، همان سند
10 گزارش لشكر 92 زرهي
11 ـ « بولتن خبري » اطلاعات سپاه خوزستان ، سند 001142
12 ـ مأخذ 1 ، همان سند
13 ستاد مركزي سپاه ( دفتر اطلاعات ) . سند 050512
14 ـ « بولتن نوبه‌اي 24 ساعته » اطلاعات عمليات جنوب سند 001942
15 ـ سپاه دشت آزادگان . سند 001233
16 ـ ستاد مركزي سپاه ( مركز فرماندهي )
17 ـ سماجا ( مركز فرماندهي ) . سند 063700
18 ماخذ1 ، همان سند
19 سپاه غرب ( مركز فرماندهي ) . سند 041868
20 ماخذ 17
21 سپاه غرب ( اطلاعات ) . سند 050533
22 « گزارشهاي روز » استانداري خوزستان . شهرباني خوزستان . سند 001237
23 ، 24 ـ ستاد مركزي سپاه ( دفتر اطلاعات ) . سند 050512
25 ستاد مركزي سپاه ( اطلاعات ) . سند 050514
26 ـ سپاه غرب ( مركز فرماندهي ) . سند 057193
27 ، 28 ، 29 ، 30 روزنامه جمهوري‌اسلامي ، 26/7/59 .
31 خبرگزاري پارس ، نشريه ويژه ، 25/7/59 ، راديو صوت‌الجماهير ( 24/7/59 )
32 ، 33 ـ خبرگزاري پارس ، نشريه ويژه 25/7/59
34 ـ وزارت ارشاد اسلامي ، صحيفه نور ، جلد 13 ، ص 119
35 ـ روزنامه انقلاب اسلامي ، 24/7/59 ، خبرگزاري فرانسه
36 ـ روزنامه جمهوري‌اسلامي ، 24/7/59 ، خبرگزاري فرانسه
37 ـ روزنامه انقلاب اسلامي ، 24/7/59
38 ـ ماخذ 32 ، راديو دهلي
39 ـ ماخذ 32 ، راديو امريكا
40 ـ ماخذ 32 ، راديو كلن
41 ـ روزنامه انقلاب اسلامي ، 29/7/59 . خبرگزاري آسوشيتدپرس
42 ـ روزنامه اطلاعات ، 24/7/59 ، راديو امريكا
43 ـ ماخذ 37 . راديو تاشكند
44 ـ ماخذ 32 . راديو مسكو
45 ـ ماخذ 42 . خبرگزاري يونايتدپرس
46 ـ ماخذ 36 . خبرگزاري يونايتدپرس
