موسیقی در دوران جنگ چقدر رشد كرد و بیشتر حاوی چه مضمون‌هایی بود؟
موسیقی در دوران جنگ را می‌توان به سه گروه تقسیم نمود.
گروه نخست: موسیقی بدون كلام و به خصوص "مارش"های نظامی است. مارش نظامی دارای آهنگی پرطنین با تم‌های حماسی است كه برای تهییج سربازان به كار می‌رود. مبنای این نوع موسیقی را می‌توان ریتم‌هایی دانست كه برای اعلام دستورهای مختلف به واحد‌های پیاده و سواره نظام در حین نبرد، صادر می‌شد. در دفاع مقدس، این قسم از موسیقی (مارش نظامی) بسیار استفاده می‌شد. مهم‌ترین آنها، مارش اعلام عملیات‌ها بود كه در طول هشت سال جنگ تحمیلی، از رادیو و تلویزیون پخش می‌شد.
گروه دوم: موسیقی با كلام را شامل می‌شود. این نوع موسیقی در ابتدای جنگ، در امتداد سرودهای دوران انقلاب اسلامی و غالباً با همان سبك و سیاق تولید می‌شد؛ اما به تدریج فرم موسیقیایی آن منسجم‌تر و محكم‌تر شد و از خوانندگان حرفه‌ای به همراه گروه همخوانان (كُر) استفاده شد. از سرودها و آهنگ‌های حماسی این دسته، می‌توان به سرودهایی به خوانندگی رشید وطن‌دوست و اسفندیار قره‌باغی اشاره كرد. مضمون و محتوای كلامی این نوع موسیقی، اشعار مذهبی و ملّی بود كه برای تقویت روحیه مردم و رزمندگان، به ویژه تشویق مردم به استقامت و جهاد مقدس تنظیم می‌شد.
گروه سوم: نوحه‌ها و موسیقی حماسی ـ مذهبی است. این نوع موسیقی گرچه در ظاهر كمتر شاخصه‌های موسیقی را داراست، اما مهم‌ترین، گسترده‌ترین و تأثیرگذارترین نوع موسیقی در دوران جنگ بود كه به خصوص در جبهه‌های نبرد، رواج و محبوبیت بسیار داشت. این نوع موسیقی در واقع كلام آهنگینی بود كه بدون هیچ نوع سازی تنظیم می‌گشت و گاهی با سازهایی كه در عزاداری ماه محرم به كار می‌رود، همراه می‌شد. مبنا و اساس این نوع موسیقی (حماسی ـ مذهبی)، نوحه‌های عزاداری سالار شهیدان(ع) بود كه به دلیل ریشه‌دار بودن در فرهنگ مردم ایران، به مؤثرترین و گسترده‌ترین نوع موسیقی دوران جنگ تبدیل شد. شاخص‌ترین نوحه‌خوانان در طول دفاع مقدس، رزمندگانی همچون صادق آهنگران، كویتی‌پور و ... هستند كه نقش مهمی در قوام و شكل‌گیری این نوع موسیقی حماسی داشتند و در اشعار ایشان، موتیف‌ها و تم‌های موسیقی عزاداری بومی (مناطق جنوبی ایران) كاملاً آشكار است.
