وضعیت اقتصادی ایران و عراق در هنگام خاتمه جنگ چگونه بود؟
اقتصاد ایران و عراق در طول جنگ خسارات فراوانی دید. میلیاردها دلار صرف هزینه‌های نظامی شد، بسیاری از كارخانه‌ها آسیب جدی دیدند.
وضعیت اقتصادی ایران در اواخر جنگ به شدت وخیم گزارش شده است. با كاهش صادرات نفت خام در سال 1367 ارزش افزوده بخش نفت نسبت به سال قبل 3/2 درصد كاهش یافت و بخش صنعت نیز به دلیل مشكلات اولیه و ضربات ناشی از حملات نظامی عراق، با ده درصد كاهش نسبت به سال قبل مواجه بود و در مجموع درآمد ملی در سال 1367 حدود 5/4 درصد نسبت به رقم مشابه سال قبل كاهش یافت و نرخ رشد تولید ناخالص ملی
(GNP) 8/8- درصد سیری منفی را نشان می‌داد.
با حمله عراق به جزیره خارك در بهار 1367، كه فاصله زیادی با پایگاه‌های هوایی عراق داشت و بمباران چهار سوپر تانكر عظیم ایران در آن منطقه، مهم‌ترین بخش اقتصادی كشور نیز امنیت خود را از دست داد و برای تداوم تأمین هزینه‌های گوناگون جنگی و عمومی كشور، آینده‌ای سخت و مبهم پیشِ روی دولتمردان ایران قرار گرفت؛ تا آنجا كه در محافل گوناگون شنیده شد كه بسیاری از نیازهای عمومی كشور فقط به اندازه چند هفته یا چند ماه موجود است.
همكاری امریكا و عربستان سعودی برای كاهش قیمت نفت، منجر به كاهش قیمت نفت به 9 دلار در ژوئیه 1986 شد. این اقدام همراه با كاهش حدود
30 درصد ارزش دلار، درآمد ایران را در نیمسال اول 1986 به 59 درصد نیمسال مشابه سال قبل كاهش داد. از آن پس كارخانجات بسیاری به علت كمبود مواد خام، تعطیل و دست‌كم 25 درصد نیروی كار بیكار شدند. از آغاز همان سال دولت حدود 10 تا 20 درصد ذخایر ارزی 6 میلیارد دلاری خود را مصرف كرده بود و دیگر عملاً برای ایران امكان ادامه جنگ وجود نداشت.
حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی درباره وضع اقتصادی ایران در هنگام پایان جنگ چنین گفت: در جریان جنگ وضع اقتصادی ایران به زیر خط قرمز رسید. مجبور شدیم به عرض امام رساندیم، حضرت امام به ناچار قطعنامه 598 را قبول كرد.
وضعیت اقتصادی عراق نیز در پایان جنگ به دلیل خسارات فراوان جنگ، مناسب نبود. عراق با بیش از 30 میلیارد دلار ذخیره ارزی در سال آغاز جنگ، در پایان جنگ 100 میلیارد دلار بدهی داشت اما وضعیت اقتصاد عراق به جهت دریافت وام‌ها و كمك‌های تسلیحاتی فراوان خارجی، مانند وضعیت اقتصادی ایران بحرانی نبود و در مجموع عراق در پایان جنگ، شرایط اقتصادی بهتری نسبت به ایران داشت. بنا بر گزارش‌های متعدد خبری، اغلب هزینه‌های جنگی عراق را كشورهای مرتجع عرب و طرفدار غرب (عربستان سعودی، كویت و امارات متحده عربی) می‌پرداختند. این كمك‌ها به نقل از نیویورك تایمز، سالانه حدود ده میلیارد دلار بود و بنا به منبع معتبر دیگری، عربستان سعودی 60 درصد، كویت 30 درصد و دیگر كشورهای عرب شامل اردن و مصر ده درصد هزینه‌های جنگ عراق را می‌پرداختند.
دریافت كمك‌های خارجی اعم از تسلیحاتی و اقتصادی سبب شد كه اقتصاد عراق آسیب كمتری در جنگ ببیند و به همین دلیل عراق در اواخر جنگ توانست با استفاده از كارشناسان نظامی كشورهای حامی از حالت دفاعی خارج و حالت تهاجمی به خود بگیرد و یك‍بار دیگر خاك ایران را مورد تهدید قرار دهد.
