در مطالعات مربوط به رهبري، برحسب معيارهاي مختلف، تقسيم بندي هاي متفاوتي از انواع رهبران به عمل آمده است. يكي از اين معيارها منبع اقتدار رهبران مي باشد كه رهبري كاريزماتيك نيز در چارچوب آن مطرح مي شود. اين تقسيم بندي متأثر از ديدگاه ماكس وبر درباره انواع سلطه و اقتدار است و در مباحث مديريت، ارزش زيادي دارد. البته، از مفهوم رهبري كاريزماتيك ماكس وبر انتقادهاي بسياري شده است، با اين حال، اين مفهوم ارزش نظري خود را حفظ كرده است و پاسخگوي نيازهاي تئوريك مهمي مي باشد.
مقدمه
در مطالعات مربوط به رهبري، برحسب معيارهاي مختلف، تقسيم بندي هاي متفاوتي از انواع رهبران به عمل آمده است. يكي از اين معيارها منبع اقتدار رهبران مي باشد كه رهبري كاريزماتيك نيز در چارچوب آن مطرح مي شود. اين تقسيم بندي متأثر از ديدگاه ماكس وبر درباره انواع سلطه و اقتدار است و در مباحث مديريت، ارزش زيادي دارد. البته، از مفهوم رهبري كاريزماتيك ماكس وبر انتقادهاي بسياري شده است، با اين حال، اين مفهوم ارزش نظري خود را حفظ كرده است و پاسخگوي نيازهاي تئوريك مهمي مي باشد. اين مفهوم، به ويژه براي مطالعه جنبش هاي انقلابي اهميت بسياري دارد )1(
به نظر وبر، كاريزما نيرو و ويژگي اي است كه باعث مي شود افراد واجد آن از انسان هاي عادي متمايز و به صورت افرادي با قدرت ها يا ويژگي هاي فوق طبيعي، فوق انساني يا دست كم استثنايي و نادر نمايانده شوند. در رهبري كاريزماتيك، اعتقاد پيروان به ويژگي خارق العاده رهبر اهميتي اساسي دارد. بدون پيروي آزاد پيروان از رهبر كاريزمايي، كاريزمايي وجود نخواهد داشت. اساس اقتدار كاريزمايي روابط عاطفي است و دلدادگي پيروان به رهبر كاريزمايي بر رفتار عاطفي مبتني مي باشد. پيدايش كاريزما مسير عادي زندگي سياسي را تغيير مي دهد. رهبر كاريزمايي به دور خود پيرواني جمع مي كند، نظام و قدرت مستقر را به زير سؤال مي برد و معناي جديدي را از امور ارائه مي دهد. كار رهبر كاريزمايي ترغيب و تهييج ابعاد عاطفي ذهن مردم است. درنتيجه، بايد براي حفظ رابطه خود با پيروانش همواره پويا و فعال باشد و خطر كند. )2(
به طور خلاصه، اقتدار كاريزمايي شديداً شخصي ومنبعث از قدرت هاي خارق العاده تلقي مي شود؛ ممكن است مذهبي يا غيرمذهبي باشد؛ رابطه اي عاطفي ميان پيرو و رهبر است؛ متضمن رسالتي است كه شايد احياي عقيده يا عرضه آرماني نو باشد؛ در زمان بحران اجتماعي، احتمال ظهور آن افزايش مي يابد؛ و بيشتر تغييرات اجتماعي و فكري را موجب مي شود. وبر درباره شرايط پيدايش كاريزما به تفصيل و روشني سخن نمي گويد و فقط به اين نكته كفايت مي كند كه اين نوع رهبري در دوره هاي فشار و اضطرار روحي، طبيعي، اقتصادي، اخلاقي، مذهبي و سياسي ظهور مي كند. به عبارت ديگر، منشأ جنبش هاي كاريزمايي پيدايش خلا معنايي است كه در نتيجه عدم كفايت سنت ها و نظام فكري مستقر براي تبيين تحولات نو ايجاد مي شود. )3(
همان طور كه گفته شد از مفهوم رهبري كاريزمايي و بر انتقادهايي شده است كه از آن جمله مي توان به وجود ابهام در مفهوم مزبور، كلّي بودن آن و مشكل بودن استفاده از آن در عمل اشاره كرد. از اين رو، برخي از انديشمندان علوم سياسي سعي كرده اند تا مفهوم رهبري كاريزمايي وبر را عملياتي كنند. ويلنر از جمله اين انديشمندان است كه تا حد زيادي در اين كار موفق بوده است. به نظر ويلنر، مفهوم رهبري كاريزمايي چهار بُعد مهم دارد كه مي توان در آنها، ارتباط رهبر با پيروانش را مشخص كرد:
1) بُعد تصور پيروان از رهبر: پيروان بر اين باورند كه رهبرشان توانايي هاي فوق بشري و خصلت هاي ويژه اي دارد.
2) بعد پذيرش ايده هاي رهبر: پيروان ايده ها و سخنان رهبر را صرفاً به دليل آن كه وي آنها را بيان مي كند، مي پذيرند.
3) بعُد اجابت و پذيرش: پيروان اوامر و دستورات رهبر را صرفاً به دليل آن كه وي آنها را صادر كرده است، اجرا مي كنند.
4) بعُد احساسي و عاطفي: عكس العمل پيروان در مقابل رهبر آميخته با محبت، دلبستگي و احترام و ايمان كامل است )4(
از ديگر ايرادتي كه بر نظريه وبر وارد است حذف عنصر عقلانيت از رابطه پيروان و رهبري است . در نمونه رهبري امام كه اگر بتوان آن را واجد ويژگي كاريزماتيك دانست عنصر عقلانيت نقش اساسي دارد .
