از تاريخ هشت سال دفاع مقدس، بسيار گفته و شنيده ايم؛ اما بسيار اندك به آن چه مطلوب واقعه است، رسيده ايم؛ به نحوي كه مي توان گفت كه چيزي درباره ي هشت سال دفاع مقدس نگفته ايم.
هشت سال دفاع مقدس، هشت ها بعد و روزنه براي ديدن و نگريستن دارد. اين تاريخ، تنها يك تاريخ جنگ نيست و گاهي چنان است كه از تعريف جنگ، فاصله اي باور نكردني مي گيرد و در هيچ يك از قالب هاي مربوط به جنگ، در نمی گنجد؛ به عبارتي، بعد «جنگ بودن» اين تاريخ، بعد كمترينی است.
عباس قهرماني
از تاريخ هشت سال دفاع مقدس، بسيار گفته و شنيده ايم؛ اما بسيار اندك به آن چه مطلوب واقعه است، رسيده ايم؛ به نحوي كه مي توان گفت كه چيزي درباره ي هشت سال دفاع مقدس نگفته ايم.
هشت سال دفاع مقدس، هشت ها بعد و روزنه براي ديدن و نگريستن دارد. اين تاريخ، تنها يك تاريخ جنگ نيست و گاهي چنان است كه از تعريف جنگ، فاصله اي باور نكردني مي گيرد و در هيچ يك از قالب هاي مربوط به جنگ، در نمي گنجد؛ به عبارتي، بعد «جنگ بودن» اين تاريخ، بعد كمتريني است.
اشاره:
از تاريخ هشت سال دفاع مقدس، بسيار گفته و شنيده ايم؛ اما بسيار اندك به آن چه مطلوب واقعه است، رسيده ايم؛ به نحوي كه مي توان گفت كه چيزي درباره ي هشت سال دفاع مقدس نگفته ايم.
هشت سال دفاع مقدس، هشت ها بعد و روزنه براي ديدن و نگريستن دارد. اين تاريخ، تنها يك تاريخ جنگ نيست و گاهي چنان است كه از تعريف جنگ، فاصله اي باور نكردني مي گيرد و در هيچ يك از قالب هاي مربوط به جنگ، در نمي گنجد؛ به عبارتي، بعد «جنگ بودن» اين تاريخ، بعد كمتريني است.
بازخواني دفاع مقدس، هربار سخن تازه اي با مخاطب دارد بارها درباره ي آثار اين تاريخ با شكوه نوشتيم، اما باز حس مي كنيم كه بايد دوباره بگوييم. انگار با بازخواني آثار اين رويداد، حس غريبي به ما دست مي دهد كه منجر به اميد به فردا مي شود. چه چيزي بهتر از اين؟
راستي! اگر هشت سال دفاع مقدس نبود و ما در كوران آن آبديده نمي شديم و موفقيت هاي بزرگي مانند فتح خرمشهر را به دست نمي آوريدم، امروز براي نسل سوم و چهارم چه براي گفتن داشتيم؟ كجا مي توانستيم ماهيت انقلاب و ارزش هاي ذاتي اسلام را براي آنها به نمايش بگذاريم؟ آيا دستمان خالي نبود؟ آيا دفاع مقدس اعجازي از حكمت الهي نبود؟
بررسي آثار و نتايج هشت سال دفاع مقدس، براي همه ي نسل ها امري ضروري و اجتناب ناپذير است. بي شك، شناخت كشور جديدي به نام «جمهوري اسلامي ايران» بي شناخت هشت سال دفاع مقدس آن و آثار و نتايج آن نبرد بزرگ، غير ممكن خواهد بود.
8 سال جنگ تحميلي خسارات فراواني براي جامعه ايران به بار آورد. اين جنگ ناخواسته بهترين سال ها و فرصت هاي خدمت رساني، سازندگي و آباداني كشور را از بين برد و بيش از يك هزار ميليارد دلار خسارت به كشور وارد كرد. دامنه تجاوز در اثر بمباران و موشك باران رژيم حتي پايتخت را نيز مصون نگذاشت و در زمستان 66، تهران را تقريباً خالي از سكنه كرد. اين تجاوز به 16 استان و 87 شهر و تعداد بي شماري روستا نيز كشيده شد. بيش از سيصد هزار نفر از بهترين فرزندان و جوانان اين مرز و بوم در اين جنگ به شهادت رسيدند؛
اما جنگ هر چه بود آثار و بركاتي نيز در پي داشت. ملتي چون ايران با رهبري فرزانه چون حضرت امام خميني(ره) در سايه اسلام و انقلاب اسلامي توانست حتي از جنگ نيز دستاوردهايي كسب كند كه برخي از آنها به شرح زير است:
ايجاد گفتمان جديد در ايران
جنگ موجب شكل گيري و گسترش گفتمان جديدي در ايران شد كه يك تحول عميق اجتماعي محسوب مي گردد. مهم ترين نمادهاي اين گفتمان عبارتند از:
1- بهره گيري فوق العاده از سمبل هاي خاص شيعي
مثل كربلا و امام حسين(ع) و وجه حماسي اين گفتمان كه با اقتضائات جنگ سازگار بود.
تا پيش از اين، عاشورا در فرهنگ مردمي ما زنده و پويا بود؛ ولي معناي آن تا حد يك مراسم پيشتر نمي رفت. شايد اندك مردمي بودند كه مي توانستند به نحوي به شناخت مناسبي از ماجراي عاشورا دست يابند. مهم ترين دليل اين بود كه اغلب مردم براي عاشورا، جز تصورات و اشعاري كه بود، چيز ديگر در برابر خود نمي ديدند كه بتوانند درك قوي تري از عاشورا داشته باشند. آنها فرصتي نداشتند كه خود را جاي ياران امامشان قرار دهند. فرصتي نداشتند تا نداي امامشان را لبيك بگويند. همه مدعي بودند و «مرد را از نامرد نمي شد تشخيص داد» تا اين كه جنگ شد.
شيپور جنگ كه نواخته شد، هر چند صداي ناخوشايندش باعث جراحات و خرابي ها شد، اما سوي زيبايش آن بود كه «عاشورا براي مردم بارها تكرار شد».
فرصتي پيش آمد تا مردمي كه سال ها باي امامشان(ع) بر سينه و سر زده بودند و كاري از دستشان بيش از اين برنمي آمد، امكان انتقام كشي از دشمنان امام(ع) را به دست آورند. و فرصت يابند از مملكت امام(ع) دفاع كنند.
اين بود كه هم نمادها معنا دارتر شدند و هم شعارها غني تر. همه گويي به درك مشتركي از كربلا رسيده بودند و اشتراك معني آنها را به اشتراك قلبي كشانده بود.
بسيار پيش مي آمد كه رزمندده اي روي سيم خاردار مي خوابيد و قبول مي كرد تا تيغ هاي برنده ي سيم خاردار به بدنش فرو رود اما ديگر رزمندگان بتوانند با گذاشتن پا روي بدن او، بدون آسيب از سيم هاي خاردار بگذرند
2- گسترش ادبيات مذهبي
سيطره ادبيات غربي در دوران رژيم آلوده به گناه شاهي، چيزي نبود كه به راحتي از زير سايه ي شوم آن خارج شد. ادبيات شرك آلود و فاسد، چنان در ميان اهل قلم و سيستم نشر و خواننده ي ما رسوخ كرده بود كه بركندن آن سال ها عمر مي خواست؛ اما دفاع مقدس اين كار را در چند ماه انجام داد.
ادبيات مذهبي كه سال ها به انزوا رانده شده بود و گويي ادبياتي خاص و منحصر به چند طلبه و حوزوي بود، به يكباره به اوج شكوفايي رسيد و ميليون ها ايراني را در بر گرفت.
3- گرايش به ايثار
گرايش شديد به فرهنگ جهاد و شهادت طلبي، ايثار و مقدم دانستن ديگري برخود و ترجيح منافع ملي بر منافع فردي
«ايثار و فداكاري» به عنوان يكي از مبنايي ترين ارزش هاي بشري و انساني كه مورد وثوق و خواست تمام انسان هاست و در جامعه ايراني به دليل ظلم شاهي و فضاي كفرآلود حاكم تا حد زيادي محدود شده بود، به يكباره فوران كرد و به اوج خود رسيد.
از خودگذشتگي تا حد ايثار جان، كه بالاترين سطح از ايثار براي انسان است،به امري عادي و معمول تبديل شده بود و در ميان آحاد مردم، به ويژه رزمندگان اسلام تا حد بي سابقه اي گسترش پيدا كرده بود.
جالب است به ياد آوريم كه بارها براي خنثي كردن يك نارنجك، رزمنده اي به سرعت خود را روي آن مي انداخت و با تكه تكه شدن خود، مانع از برخورد تركش هاي آن با ديگر همرزمانش مي شد. يا بسيار پيش مي آمد كه رزمندده اي روي سيم خاردار مي خوابيد و قبول مي كرد تا تيغ هاي برنده ي سيم خاردار به بدنش فرو رود اما ديگر رزمندگان بتوانند با گذاشتن پا روي بدن او، بدون آسيب از سيم هاي خاردار بگذرند. و بسيار پيش آمد كه رزمندگان براي باز كردن ميدان مين خود را روي مين ها مي انداختند و با تكه تكه شدن، راه باز مي كردند و...
ما كه خود شاهد اين ماجراها بوده ايم، از يادآوري دگرگون مي شويم. اما شما چه؟ آي نسل سوم. نسل چهارم و آي آيندگان! شما چه؟ آيا باور مي كنيد؟!!
4- عمل به جاي سخن
ما يكبار در دوران انقلاب به عمل گرايش پيدا كرديم، اين گرايش براي پيروزي بر حكومت غربي شاه كافي بود، اما ادامه چه؟ تداوم راه، نيازهاي ديگر را اقتضا مي كرد كه در ابعاد گوناگون محتاج به عمل ما بود. در توليد دانش تا به كارگيري آن و در امور سياسي و به دست گرفتن ابتكار عمل در مقابل دشمنان، اجتماعي و بهسازي وضعيت رفتار فردي و جمعي و زدودن مظاهر غيرانقلابي، فرهنگي و نهادينه كردن فرهنگ اسلامي در ميان مردم، ورزشي و كسب اعتبار و عناوين براي كشور و معرفي انقلاب اسلامي به اين وسيله، اطلاع رساني و تنوير افكار عمومي جهان در رابطه با انقلاب و صدور آن، و...
در اين راستا، هشت سال دفاع مقدس فرصتي الهي بود كه ما در همه ي زمينه ها مجبور به ورود شويم. اگر نبود اضطرار دفاع مقدس و نياز مبرم و حياتي ما به دستيابي به برخي امكانات، امروز ايران چنين روزهاي طلايي را در خواب هم نمي توانست ببيند.
فرهنگ سازی
جنگ علاوه بر آنکه گفتمان جدیدی را شکل و گسترش داد خود به «فرهنگ» جدید تبدیل شد.
جنگ که برای قرن ها در تاریخ ایران نشانه فروپاشی و سقوط رژیم های ایران، شکست ایرانیان به دست متجاوزان، تحمیل قراردادهای ننگینی چون ترکمانچای و گلستان، عقب نشینی از مرزها و دادن بخشی از سرزمین و یا وابسته شدن به قدرت های خارجی بود. در دفاع مقدس معنا و مفهوم تازه ای یافت. در جنگ تحمیلی برای اولین بار در تاریخ، ایرانیان توانستند هشت سال در برابر دشمنی که مورد حمایت گسترده ابرقدرت ها قرار داشت، نه تنها مقاومت کنند؛ بلکه بدون اتکا و وابستگی به قدرتهای بیگانه، یک وجب از خاک میهن را در اشغال دشمن نگذارند و برای تنبیه متجاوز تا عمق خاک دشمن نیز نفوذ کنند. «فرهنگ خواستن، توانستن و پیروزی» بعد از این بود که در حافظه ی مردم ایران بازیافت شد و انها باور کردند که می توانند به خواسته های مشروع خود برسند. اعتماد به نفسی که سال ها از ملت ایران گرفته شده بود، دوباره بازگشت و هراسی که از آمریکا در دل ها افتاده بود، از میان برداشته شد.
توجه آحاد مردم به مرگ و رستاخیز، به دلیل دیدن شهدا و احتمال کشته شدن، از طرفی و مشاهده ی روح معنوی رزمندگان و مردم خداجوی از طرف دیگر، باعث شده بود که افرادی که به انجام ناهنجاری ها عادت کرده بودند، به خود آیند و در اعمال خود تجدید نظر کنند.
به طور کلی، غلبه آرمان گرایی و آخرت گرایی بر دنیاگرایی را باید از جمله آثار جنگ برشمرد.
جنگ، ایران را به همه معرفی کرد. نام ایران برای بسیاری از مردم جهان آشنا شد و به مرور و با پیرزوی های مکرر ایران در نبرد، رفتار ایرانیان با اسرا، اثبات متجاوز بودن عراق و سپس، جریان حمله ی صدام به کویت و در ادامه، حمله ی امریکا به عراق، همه و همه دست به دست هم داد تا حقانیت ایران را به مردم دنیا ثابت کرده و از این کشور، کشوری الگو بسازد تا آنجا که از سفرا و رئیس جمهور ما بهتر از رؤسای خود، استقبال می کنند.
صدور انقلاب
اگر چه وقوع جنگ تحمیلی موجب شد که ایران تمام همت خود را صرف دفاع از تمامیت ارضی خود نماید و کمتر بتواند به صدور انقلاب به سایر کشورها فکر کند؛ اما با این همه گسترش فرهنگ بیگانه ستیزی و استکبارستیزی، حمایت از نهضت های آزادی بخش، گسترش نفرت عمومی از آمریکا در اقصی نقاط عالم، افزایش اتحادیه مسلمانان در برابر اسرائیل، شکل گیری هسته های مقاومت و گسترش گروه های جهادی در لبنان، فلسطین، افغانستان را باید از جمله آثار و برکات جنگ تحمیلی در صدور انقلاب برشمرده. علاوه بر آن نمایشی از عزم و اراده، ملتی بزرگ در برابر متجاوزان در منظر جهانیان بر عظمت ایرانیان افزود. و در سایه جنگ بود که اهمیت اسلام و مظلومیت جمهوری اسلامی در معرض قضاوت جهانیان آشکار گردید.
علاوه بر این، جنگ باعث شد که ایران کانون توجه خبرنگاران داخلی و خارجی شود. ورود خبرنگاران خارجی به کشور برای پوشش وقایع جنگ و بازدید آنها از منابع نبرد، دیدن رزمندگانی که سرشار از خوبی و پاکی بودند، مشاهده ی مردم از همه ی اقشار و همه ی سننی در جبهه ها، فهم متجاوز بودن عراق و کشف ردهای آشکار و پنهان از حضور مستقیم امریکا در جنگ و... باعث شد که نگاه ها به ایران عوض شود.
جنگ، ایران را به همه معرفی کرد. نام ایران برای بسیاری از مردم جهان آشنا شد و به مرور و با پیرزوی های مکرر ایران در نبرد، رفتار ایرانیان با اسرا، اثبات متجاوز بودن عراق و سپس، جریان حمله ی صدام به کویت و در ادامه، حمله ی امریکا به عراق، همه و همه دست به دست هم داد تا حقانیت ایران را به مردم دنیا ثابت کرده و از این کشور، کشوری الگو بسازد تا آنجا که از سفرا و رئیس جمهور ما بهتر از رؤسای خود، استقبال می کنند.
هر ساله تعداد زیادی از مردم از سراسر دنیا برای دیدار از مناطق جنگی ما به ایران سفر می کنند و گزارش ها حاکی از مسلمان شدن تعدادی از آنها دارد.
در سایه جنگ فرماندهان عالی رتبه نظامی تربیت شدند؛ در حالی که بسیاری از آنان کمترین سابقه در این زمینه را داشتند. مدیران لایق، دلسوز و توانا برای اداره کشور تربیت شدند. کم نیستند مدیران عالی رتبه کشور که آموخته ها و اندوخته های خود را در مدیون دفاع مقدس هستند.
خوداتکایی
وقوع جنگ موجب گردید که توجه به منابع غیرنفتی و رهایی از وابستگی بر تک محصولی بودن نفت در کشور به یک راهبرد جدی مبدل گردد. به ویژه بمباران مستمر مراکز نفتی، پالایشگاهها و... تسریع در این مهم را مورد تأکید قرار می داد.
توجه به «صنعت» و «کشاورزی» و پرداختن به «توسعه روستایی» کاهش واردات و آمادگی نیروهای مسلح از آثار دوران دفاع مقدس سات.
افزایش تولیدات در بخش کشاورزی، افزایش صادرات غیر نفتی، ساخت وسایل و تجهیزات نظامی و غیرنظامی در داخل کشور، دستیابی به ابتکار عمل و خلاقیت های بی نظیر در ساخت و ساز امکانات پیشرفته ی مهندسی رزمی، ورود انقلابی به عرصه ی ساخت انرژی هسته ای و... همه در پرتو هشت سال جنگ تحمیلی امکان پذیر شد. البته این قاعده است. بشر در سختی هاست که به فکر خلاقیت و ساخت و تولید می افتد وگرنه در شرایط عادی، هیچ تلاشی برای بهبود وضعیت خود نمی کند. دیگر کشورها مانند ژاپن و آلمان نیز از همین قاعده پیروی کردند و بدین جا رسیدند.
خوشبختانه ایرانیان از جنگ، فرصتی عالی برای بهبود شرایط خود ساختند که نتایج شگرف را می بینیم.
انسان سازی
جنگ به راستی «کارخانه انسان سازی» بود. در دوران دفاع مقدس «شایسته سالاری» به معنای واقعی حاکمیت داشت. مردان عمل در خط مقدم مسئولیت ها بودند. «چرخش نخبگان» به قولی در نظام تعریف شده و جنگ به صورت سیال تداوم داشت. «جوانان» پیشقدم و اداره کننده بودند. در این دوران فعل توانستن به خوبی توسط جوانان این مرز و بوم صرف شد و آنان هر کار ناممکن را ممکن ساختند. در سایه جنگ فرماندهان عالی رتبه نظامی تربیت شدند؛ در حالی که بسیاری از آنان کمترین سابقه در این زمینه را داشتند. مدیران لایق، دلسوز و توانا برای اداره کشور تربیت شدند. کم نیستند مدیران عالی رتبه کشور که آموخته ها و اندوخته های خود را در مدیون دفاع مقدس هستند.
در مجموع، دفاع مقدس موجب شد که ما خود را پیدا کنیم، همزمان با متجاوزان، تجزیه طلبان و گروهک ها نیز در مناطق مرزی و داخل کشور مبارزه کنیم هشت سال کشور را با سربلندی، بدون اتکا، به کشورهای بیگانه اداره کنیم و بدون یک روز ایجاد حکومت نظامی برابر آنچه قانون اساسی به عنوان سند و میثاق ملی کشور بر آن پای فشرده است. «کشور را با اتکاء به آراء عمومی مردم اداره کنیم» و هر سال به طور متوسط یک انتخابات مردمی را برگزار نماییم. اگر ما امروز از آثار و برکات جنگ سخن می گوییم نه بدان معناست که در آرزوی جنگی دیگر هستیم و یا با نگاه مثبت به جنگ می نگریم؛ نه! بلکه از آن روست که قادریم نقمت را به نعمت مبدل سازیم.
امروز جامعه ما بیش از هر زمانی محتاج «فرهنگ دفاع مقدس» و «فرهنگ بسیجی» است. فرهنگی که در آن منافع ملی بر منافع فردی و باندی مقدم است. فرهنگی که در آن تقدم دیگران و ایثارگری حرف اول را می زند و فرهنگی که شایستگان و مردان بی ادعا را مدیریت و راهبری می کنند.
مقاومت هشت سال مثال زدنی مردان بزرگ، امروز امنیت را برای این کشور بیمه کرده است. آمریکا در اندیشه آسیب رساندن به پایه های انقلاب اسلامی است؛ اما فرهنگ دفاع مقدس و پایداری و مقاومت این دوران دشمن را از هر گونه دست زدن به ماجراجویی های دیگر یا جنگ علیه ایران بازداشته است.
