تحليل محتواي روزنامه كيهان‌در رابطه با جنگ ايران و عراق
از تاريخ 1/7/1359 تا 30/9/1359
زهرا ناظري*
چكيده
هشت سال جنگ تحميلي و دفاع مقدس ملت ايران، آن‌چنان گسترده و فراگير است كه از جنبه‌هاي مختلف مي‌توان آن را مورد بررسي قرار داد. در مقاله حاضر، اخبار منتشر شده در روزنامه كيهان درباره جنگ ايران و عراق از ابعاد مختلف در مدت زمان 3 ماه ابتدايي جنگ از نظر كمّي مورد تحليل محتوايي قرار گرفته است. موضوعات اخبار منتشره در اين برهه زماني، منابع تأمين كننده خبر، سبك مطلب و همچنين واكنش احزاب و گروههاي سياسي متفاوت نسبت به اخبار جنگ مورد تحليل قرار گرفته تا در حد امكان بتوان به نگرش و چگونگي و نحوه ارائه خبر در اين روزنامه دست يافت. در تهيه اين مقاله از آرشيو روزنامه كيهان استفاده شده است.
واژه‌هاي كليدي: روزنامه كيهان، تحليل محتوا، جنگ ايران و عراق، عمليات‌ها، خسارات و خرابي‌ها
مقدمه
امروز با گذشت بيست و يك سال از پايان جنگ تحميلي، هنوز برخي از ابعاد جنگ به صورت علمي مورد مطالعه قرار نگرفته است. از جمله اين ابعاد، بعد اسنادي آن مي‌باشد كه بررسي خبرهاي روزنامه‌هاي منتشر شده در آن دوره را شامل مي‌شود. اگر چه اين روزنامه‌ها به صورت دسته‌بندي شده در مراكز اسناد وجود دارند اما از بعد تحقيقي به آنها توجهي نشده است. اين اسناد به دليل عيني بودن اخبار منعكس شده در آنها و مكتوب بودن، مي‌توانند بازگوكننده بخشي از تاريخ جنگ باشند كه تاكنون به آن توجهي نشده است. اگرچه روزنامه كيهان نيز مانند ساير روزنامه‌هاي آن زمان، براساس دستورالعمل‌هاي خاص خود به بررسي وقايع و اتفاقات جنگ مي‌پرداخته اما بررسي اخبار و سرتيترهاي اين روزنامه مي‌تواند به روشن شدن برخي از پيامدهاي ايجاد جنگ در اين دوران كمك كند. در اين تحقيق سعي شده موضع‌گيري‌هاي روزنامه كيهان را به صورت مفصل در مقطع خاصي مورد مطالعه قرار گيرد و از طريق تحليل محتواي آن تصويري تقريباً يكدست از چگونگي انعكاس خبر در اين روزنامه ارائه گردد تا براساس آن بتوان به بازسازي نحوه ارائه خبر با توجه به روندهايي كه بر جنگ حاكم بوده، دست يافت.
روش گردآوري اطلاعات
در اين روش، تأكيد اصلي بر بررسي روزنامه كيهان در طول سه ماه نخست جنگ ايران و عراق مي‌باشد و محقق با مرور روزنامه‌هاي اين دوره و بررسي محتواي آنها در پي ارائه رويكردهاي متفاوت روزنامه كيهان به جنگ در طي اين دوره مي‌باشد. از اين‌رو محقق از روش تحليل محتوا استفاده كرده تا پس از گردآوري داده‌ها و رويدادهاي متوالي به تحليل بهتري از نحوه انعكاس خبر در اين روزنامه در طي اين مدت دست يابد.
ادبيات تحقيق
در بررسي متون موجود به كتابي در مورد جنگ و نقش مطبوعات برخورد مي‌كنيم كه اين كتاب به بررسي نقش مطبوعات و به طور اختصاصي، روزنامه اطلاعات در مورد جنگ و ايجاد امنيت ملي توسط اين روزنامه در ماههاي قبل از جنگ و در دوران جنگ مي‌پردازد؛1 اما در مورد تحليل محتواي كلي روزنامه كيهان مطلبي با اين عنوان وجود ندارد. براي بررسي بهتر تحليل محتواي روزنامه از كتاب‌هاي روش‌شناسي در حوزه علوم سياسي استفاده شد تا با مطالعه اين گونه منابع بتوان به بررسي بهتر روزنامه و تحليل محتواي دقيق‌تر دست يافت.2
سؤالات تحقيق
تحليل اخبار مندرج در روزنامه كيهان درباره جنگ ايران و عراق و آن هم در مدت زمان سه ماه ابتداي جنگ به طرح نظري و سوالات متعدد نياز داشت. با مطالعه توصيفي و تحليلي روزنامه، محقق به استخراج پرسش‌ها و دسته‌بندي آنها رسيد كه اين پرسش‌ها عبارتند از:
- در هرماه چه تعداد از اخبار روزنامه كيهان به اخبار جنگ اختصاص يافته و چه ابعاد خبري را در برگرفته و محتواي اين اخبار چه بوده است؟
- سبك مطالب ارائه شده در اين روزنامه چگونه بوده و از چه محتوايي برخوردار بوده است؟
- اخبار منتشر شده از چه منبع خبري و خبرگزاري‌هايي تأمين شده‌اند؟
- احزاب و گروههاي سياسي و سازمان‌هاي بين‌المللي چه واكنشي نسبت به جنگ داشتند و چه تعدادي از اخبار آنها در روزنامه انعكاس يافته است؟
- تيترهاي اول در اين مدت در مورد چه موضوعي بوده و آيا اوضاع سياسي داخلي در تيتر روزنامه تأثيري داشته يا نه؟
ابعاد مقوله و زيرمقوله‌هاي تحقيق
مقوله‌هاي اصلي مورد توجه در تحليل اخبار، مقوله‌هاي موضوعي، سبك مطلب، منبع خبر، واكنش احزاب و گروههاي سياسي و سازمان‌هاي بين‌المللي و تيتر اول روزنامه نسبت به موضوع جنگ مي‌باشد. مقوله موضوعي شامل ابعاد سياسي، اقتصادي، نظامي، اجتماعي و فرهنگي و بُعد نظامي خود نيز داراي زيرمجموعه بررسي پيروزي‌هاي نيروهاي ايراني در جنگ مي‌باشد.
مقوله سبك خبر يا نوع خبر، از پنج جنبه مورد توجه قرار گرفته كه اين ابعاد شامل گزارش، تحليل، مصاحبه، يادداشت روز و اطلاعيه مي‌باشد. البته نوع خبر به صراحت در اخبار ذكر نگرديده بلكه با مطالعه و بررسي خبر مي‌توان نوع خبر را حدس زد، اما در يادداشت و اطلاعيه، نوع خبر صراحتاً بيان شده و اين امر كار محقق را تا حدي آسان نموده است.
در مقوله منبع خبر، منبع خبر به دو دسته خبرگزاري داخلي و خارجي تقسيم شده است. در منبع خبرگزاري‌ها نيز خبرگزاري‌هاي متعدد داخلي و خارجي كه خبر از آنها نقل شده، دسته‌بندي شده است.
در مقوله عكس‌العمل، واكنش احزاب و گروههاي سياسي داخلي و خارجي و سازمان‌هاي بين‌المللي نسبت به مسئله جنگ مورد بررسي قرار گرفته است.
در مقوله تيتر اول، تيتر اول روزنامه در اين دوره بررسي شده است.
جامعه آماري و نحوه نمونه‌گيري
تعييين جامعه آماري از مباحث مهم در مقوله تحليل محتواست. در اين تحقيق به دليل اهميت دوره زماني و چگونگي انعكاس خبر، مدت زماني سه ماهه كه از اول مهرماه آغاز مي‌شود و تا سي‌ام آذر ماه 1359 ادامه مي‌يابد. به خاطر دسترسي به آرشيو روزنامه كيهان و دسته‌بندي روزنامه، تمام جامعه آماري بدون انجام نمونه‌گيري مورد بررسي قرار گرفته است.
تعداد جامعه آماري و زمان مورد مطالعه اين جامعه آماري، 72 روز كاري است كه البته اين ايام، روزهاي تعطيل فراواني از جمله 12 روز جمعه و تعطيلي‌هاي مذهبي مختلفي همچون اعياد قربان و غديرو غيره را نيز در بر گرفته است.
ببيشترين تعداد روزهاي انتشار روزنامه در آذر ماه 1359 با 26 روز و كمترين ميزان روزهاي انتشار مربوط به آبان ماه با 22 روز انتشار است.
تعداد عناوين خبري كه مورد مطالعه قرار گرفته 1386 خبر مي‌باشد كه بيشترين عنوان خبر در مورد جنگ در مهرماه با 658 عنوان خبر و كمترين ميزان عنوان خبري در آذرماه با291 عنوان خبر مي‌باشد.
واحد تحليل تحقيق
انتخاب واحد تحليل، يكي از بخش‌هاي مهم در تحليل محتواست كه با توجه به پرسش‌هاي مطروحه در تحقيق و محدوده در نظر گرفته شده براي اين تحقيق، عنوان‌هاي خبري براي واحد تحليل انتخاب شده است. به طور خلاصه، عنوان‌هاي خبري رويكرد و جهت‌گيري‌هاي خبر را نشان مي‌دهند كه اين امر ابزار خوبي براي محقق است اما در مواقعي كه عنوان، آشكار و واضح نبود براي كدگذاري و انتخاب به اصل خبر رجوع گرديد و با توجه به متن، عنوان خبر كدگذاري شد. لازم به يادآوري است كه براي كدگذاري صرفاً به صفحه اول بسنده نشد و كل صفحات روزنامه در يك روز انتشار مورد بررسي قرار گرفت.
يافته‌هاي تحقيق
پس از مطالعه تمام عناوين خبري در مدت معين (1/7/1359 تا30/9/1359)، اطلاعات به دست آمده با توجه به پرسش‌هاي ابتدايي به شرح زير مي‌باشد:
1) ابعاد خبر
در طول اين سه ماه روزنامه كيهان جمعاً 1386 خبر را منتشر كرده كه بيشترين تعداد خبر يا فراواني اخبار را مهرماه با 658 خبر داراست. اين تعداد، معادل 5/47 درصد از كل اخبار منتشره در اين مدت است. كمترين فراواني خبر را آذرماه با 291 خبر، كه معادل 21درصد از اخبار است، دارا مي‌باشد و آبان ماه با ميانگين 5/31 درصد از اخبار كه معادل انتشار 437 خبر است متعادل‌ترين ماه در انتشار خبر بين اين سه ماه مي‌باشد.
تعداد روزهايي كه در مهر ماه روزنامه انتشار يافته 24 روز است كه با احتساب تعداد اخبار منتشره در مورد جنگ در اين ماه كه شامل 658 خبر مي‌باشد مي‌توان گفت به طور ميانگين در هر روز از مهر ماه، 41/27 خبر از اين روزنامه مختص به جنگ بوده است.
در آبان ماه تعداد روزهايي كه روزنامه انتشار يافته 22 روز مي‌باشد كه با در نظر گرفتن تعداد اخبار انتشار يافته در اين ماه كه شامل 437 خبر است مي‌توان گفت به طور متوسط، اين روزنامه در هر روز 86/19 خبر را در مورد جنگ انتشار داده است.
در آذرماه، تعداد روزهايي كه روزنامه انتشار يافته 26 روز مي‌باشد. با در نظر گرفتن تعداد اخبار منتشره در مورد جنگ كه شامل 291 خبر است مي‌توان گفت به طور متوسط، روزانه 19/11 خبر در مورد جنگ در اين ماه منتشر شده است.
با توجه به اعداد و ارقام بدست آمده مي‌توان گفت در مهرماه 1359 به علت آنكه روزهاي آغازين جنگ بود و جنگ داراي اهميت بيشتري براي مردم و مسئولان و همچنين مسئولان روزنامه كيهان داشت داراي بيشترين تعداد اخبار بوده، اما در آبان ماه هر چه از تاريخ آغاز جنگ مي‌گذرد و به 13 آبان و همچنين 15 آبان كه مصادف با دستگيري صادق قطب‌زاده بوده مي‌رسيم از تعداد اخبار منتشره در مورد جنگ كاسته مي‌شود؛ به طوري كه در آذر ماه كه بيشترين تعداد روزهاي انتشار را دربر مي‌گيرد كمترين حجم خبر در مورد جنگ منتشر شده است. از تاريخ 20 آذر ماه به بعد، اين روزنامه در بعضي از روزها تنها 6 خبر در مورد جنگ انتشار داده، اما در 16 مهرماه اين روزنامه 43 خبر در مورد جنگ منتشر كرده كه بيشترين ميزان اخبار را شامل مي‌شود. با توجه به تعداد اخبار منتشره مي‌توان گفت، فاصله گرفتن از زمان شروع جنگ، باعث كم شدن حجم اخبار در مورد جنگ شده و در اين زمينه لازم است ماههاي بعدي انتشار نيز مورد بررسي قرار گيرد. همچنين شرايط و اوضاع سياسي داخلي تأثير بسيار زيادي در انتشار اخبار داشته و انعكاس اخبار در اين روزنامه بيشتر تحت تأثير اوضاع سياسي كشور قرار داشته است.
در 29 آبان ماه، آقاي خاتمي به سرپرستي موسسه كيهان منصوب شد و در آذرماه شاهد كاهش تعداد اخبار مربوط به جنگ هستيم. حال اين پرسش مطرح مي‌شود كه آيا با انتصاب آقاي خاتمي به سرپرستي اين موسسه، خط مشي‌هاي روزنامه تغيير يافته يا نه؟ كه اين امر را هم مي‌توان با مطالعه ماههاي بعدي انتشار، پاسخ داد.
ابعاد اخبار
اخبار انتشار يافته در اين تحقيق به ابعاد گوناگوني تقسيم شده‌اند كه براساس مقوله مورد بررسي توسط خبر، مي‌توان اين ابعاد را از يكديگر بازشناخت. بر اين اساس، اخبار به ابعاد مختلف سياسي، اقتصادي، نظامي، اجتماعي و فرهنگي تقسيم شده‌اند.
محتوا و تعداد فراواني خبر هر بعد
اخبار سياسي
محتواي خبر: اخباري كه در اين زمينه مورد مطالعه قرار مي‌گيرند شامل اظهارنظرهاي مقامات ايران و سران ساير كشورها نسبت به جنگ ايران و عراق مي‌باشد. همچنين اخبار مربوط به سازمان‌هاي بين‌المللي و گروههاي سياسي و احزاب و يادداشت‌هاي روز نيز در اين بعد قرار مي‌گيرد.
فراواني و درصد اخبار سياسي
- مهر ماه 1359: تعداد اخبار سياسي در مهرماه، 226 خبر است كه 5/34 درصد از كل اخبار منتشر شده در اين ماه را شامل مي‌شود.
- آبان‌ماه 1359: اخبار سياسي در اين ماه 157 خبر بوده كه معادل 92/35 درصد از كل اخبار ماه مي‌باشد.
- آذرماه 1359: تعداد اخبار سياسي در اين ماه 88 خبر بوده كه 24/30 درصد از كل اخبار منتشره در اين ماه را در بر مي‌گيرد.
در مجموع در طول اين مدت، 471 خبر با محتواي سياسي در مورد جنگ منتشر شده كه 98/33 درصد كل اخبار منتشر شده در طول اين سه ماه را در بر مي‌گيرد.
اخبار فرهنگي و اجتماعي
محتواي خبر: اين اخبار شامل رويكرهاي مختلف اجتماعي و فرهنگي مرتبط با جنگ است. بُعد اجتماعي، آسيب‌هاي اجتماعي وارد شده به مردم در شهرهاي در معرض بمباران‌هاي هوايي، وضعيت جنگ‌زده‌ها و مشكلات مختلف جمعيت جنگ‌زده و نحوه اعزام و اعلام آمادگي قشرها و گروههاي مختلف جهت رفتن به جبهه‌ها را شامل مي‌شود. اين بُعد همچنين بررسي نحوه تبليغات و اقدامات فرهنگي و آموزش‌هاي مذهبي كه در جهت بالا بردن روحيه مردم انجام شده و مراسم‌هاي مختلف تشييع و تدفين پيكر شهدا و پيام‌هاي تسليت به مناسبت شهادت افراد و مراسم گراميداشت شهدا و تقدير از جانبازان را شامل دربر مي‌گيرد.
فراواني و درصد اخبار اجتماعي
- مهرماه 1359: در اين ماه 238 خبر اجتماعي منتشر شده كه اين تعداد معادل 17/36 درصد از كل اخبار اين ماه را تشكيل مي‌دهد.
- آبان‌ماه 1359: تعداد اين قبيل اخبار در آبان‌ماه 146 خبر است كه 40/33 درصد از كل اخبار اين ماه را شامل مي‌شود.
- آذرماه 1359: تعداد اخبار اجتماعي در اين ماه 86 خبر بوده كه معادل5/29 درصد از كل اخبار اين ماه مي‌باشد.
اخبار اقتصادي
محتواي خبر: اين رويكرد خبري اغلب به عواقب اقتصادي جنگ مربوط مي‌شود و آسيب‌هاي وارده در اثر جنگ به زير ساخت‌ها، شهرها و اقتصاد ايران و همچنين اخباري كه به اقتصاد عراق مربوط مي‌شود، مي‌پردازد. همچنين در اين رويكرد به انعكاس اخبار مربوط به جمع‌آوري كمك‌هاي نقدي و غيرنقدي مردم در پشت جبهه‌ها براي رزمندگان و جنگ‌زده‌ها و آوارگان جنگي نيز پرداخته مي‌شود.
فراواني و درصد وجود خبر
- مهرماه 1359: تعداد اخبار اقتصادي در طول اين ماه31 خبر بوده كه71/4 درصد كل اخبار منتشر شده در اين ماه را شامل مي‌شود.
- آبان‌ماه 1359: اين تعداد خبر در آبان‌ماه به 27 خبر مي‌رسد كه اين تعداد خبر معادل 17/6 درصد از كل اخبار اين ماه را در بر مي‌گيرد.
- آذرماه 1359: تعداد اخبار اقتصادي در آذر ماه 11 خبر بوده كه 78/3 درصد كل اخبار منتشره در اين ماه است.
اخبار نظامي
محتواي خبر: اين مقوله خبري به بررسي ابعاد مختلف نظامي جنگ ايران و عراق مي‌پردازد. حملات مختلف دو كشور به يكديگر و نبردهاي مختلف اين دو كشور، اطلاعيه‌هاي مختلف ستاد مشترك در مورد اخبار جبهه‌هاي جنگ، حملات هوايي و بمباران‌هاي هوايي نقاط مختلف كشورو عمليات‌هاي انجام شده در خطوط مختلف مرزي در قالب اين رويكرد جاي دارد.
فراواني و درصد وجود خبر
- مهرماه 1359: در اين ماه 163 خبر نظامي منتشر شده كه اين تعداد معادل77/24 درصد از كل اخبار مهرماه است.
- آبان‌ماه 1359: در اين ماه 107 خبر نظامي منتشر شده كه اين تعداد خبر، معادل 48/24 درصد از كل اخبار اين ماه است.
- آذرماه 1359: در اين ماه 106 خبر نظامي منتشر شده كه به طور متوسط 42/36 درصد از كل اخبار آذرماه مي‌باشد.
اخبار پيروزي نيروهاي ايراني
محتواي خبر: اين بُعد از خبر در زيرمجموعه خبرهاي نظامي قرار مي‌گيرد و پيروزي‌هاي نيروهاي ايران را در جبهه‌هاي مختلف و خطوط گوناگون نبرد مشخص مي‌سازد كه بيشتر به صورت تيتر اول با خط درشت و در صفحه اول روزنامه و يا در ستون اول روزنامه منتشر شده است. اطلاعيه‌هاي ستاد مشترك نيز كه عمدتاً پيروزي‌هاي نيروهاي ايراني را منعكس مي‌كند در اين رويكرد جاي دارد.
فراواني و درصد وجود اخبار
- مهرماه 1359: تعداد اين قبيل اخبار در اين ماه برابر با 87 خبر از كل اخبار نظامي منتشر شده در اين ماه است كه معادل 37/53 درصد كل اخبار نظامي است.
- آبان‌ماه 1359: تعداد اين اخبار در اين ماه برابر با 73 خبر از كل خبرهاي نظامي است كه در اين ماه منتشر شده و معادل 22/68 درصد كل اخبار نظامي مي‌باشد.
- آذرماه 1359: تعداد اين اخبار در اين ماه برابر با 71 خبر از كل خبرهاي نظامي بوده كه معادل 98/66 درصد كل اخبار نظامي است.
به طور كلي در اين بخش مي‌توان گفت:
تعداد اخبار سياسي در كل مدت اين دوره زماني (1/7/1359 تا 30/9/1359) كه شامل 72 روز انتشار روزنامه است 471 خبر است كه معادل 34 درصد از كل اخبار منتشر شده در اين دوره را در بر گرفته است.
تعداد اخبار فرهنگي و اجتماعي در اين 72 روز 470 خبر است كه 91/33 درصد از كل اخبار انتشار يافته در اين مدت را در بر گرفته است.
تعداد كل اخبار اقتصادي منتشر شده در طي اين 72 روز، 69 خبر است كه معادل 97/4 درصد كل اخبار منتشره در اين مدت است.
تعداد كل اخبار نظامي منتشره در طي اين مدت 376 خبر است كه 12/27 درصد از كل اخبار را در بر گرفته است.
اخبار سياسي بيشترين تعداد خبرها را در طي اين مدت به خود اختصاص داده كه با توجه به اينكه اخبار سياسي، زير مجموعه‌هاي متعدد و متنوعي را شامل مي‌شود داراي بيشترين تعداد خبر است و در مرتبه بعد از آن هم اخبار اجتماعي و فرهنگي قرار دارد كه اين بعد از خبر نيز از تنوع و فراواني زيادي برخوردار است و در مراتب بعدي، اخبار نظامي و اقتصادي قرار دارند.
2) سبك خبر
سبك مطلب ارائه شده در اين روزنامه در طي دوره زماني (1/7/1359 تا 30/9/1359) شامل يادداشت روز، تحليل، گزارش، مصاحبه و اطلاعيه مي‌باشد.
يادداشت روز
محتواي خبر: اين قسمت از روزنامه به قلم سردبير و يا فرد شناخته شده در مسائل روز در مجلات و روزنامه‌ها و معمولاً در صفحه اول منتشر مي‌شود كه در اين روزنامه نيز به همين شيوه و به قلم سردبير و گاهي ابراهيم يزدي انتشار يافته كه معمولاً در آن به مسئله جنگ و بررسي موضوعات و مسائل داخلي ايران پرداخته شده است.
فراواني و درصد وجود يادداشت روز
- مهرماه 1359: در طول اين مدت از مجموع 658 خبر منتشر شده، 13 يادداشت روز انتشار يافته كه اين تعداد معادل 9/1 درصد از كل اخبار اين ماه است. از اين 13 يادداشت، 4 يادداشت در مورد مسايل سياسي داخلي ايران است كه اين تعداد معادل 23/69 درصد از يادداشت‌ها است.
- آبان‌ماه 1359: در طول اين ماه 9 يادداشت انتشار يافته كه از اين يادداشت‌ها 5 مورد در مورد جنگ است كه اين تعداد معادل 05/2 درصد از كل اخبار اين ماه است.
- آذرماه 1359: در طول اين ماه 13 يادداشت روز وجود دارد كه همگي آن در مورد وقايع سياسي داخلي است و به مسئله جنگ توجهي نشده است.
در كل اين سه ماه، 35 عنوان خبر با عنوان يادداشت روز منتشر شده كه اين تعداد معادل 52/2 درصد از كل اخبار است.
گزارش
محتواي خبر: اين بخش از اخبار توسط خبرنگاران تهيه شده و در مورد رخدادهايي شرح كامل مي‌دهند كه بخش گزارش خبرگزاري‌هاي داخلي و خارجي خبر را تأمين كرده‌اند و هر يك به نوعي به انعكاس خبر جنگ در طي اين مدت پرداخته‌اند.
فراواني و درصد وجود گزارش
- مهرماه 1359: روزنامه كيهان در اين ماه، 459 گزارش در مورد جنگ ايران و عراق انتشار داده كه اين تعداد معادل 75/69 درصد از كل اخبار اين ماه است.
- آبان‌ماه 1359: روزنامه در اين ماه 260 گزارش را منتشر كرده كه 49/59 درصد از كل اخبار انتشار يافته در اين ماه را دربر مي‌گيرد.
- آذرماه 1359: روزنامه كيهان در اين ماه، 154 گزارش را منتشر كرده كه معادل 92/52 درصد از كل اخبار انتشار يافته در اين ماه است.
تعداد كل گزارش‌هاي انتشار يافته در اين سه ماه، 873 گزارش است كه اين تعداد گزارش، معادل 98/62 درصد از كل اخبار منتشره در اين مدت است.
تحليل
محتواي خبر: اين بخش از اخبار، موضوعات مختلف خبري اعم از سياسي، اجتماعي، اقتصادي و نظامي خبر را در بر مي‌گيرد و ابعاد مختلف خبر را مورد بحث و بررسي قرار مي‌دهد و البته در بسياري از تحليل‌ها نظرات و آرا و افكار تحليل‌گر نيز دخالت دارد.
فراواني و درصد وجود تحليل
- مهرماه 1359: در اين ماه روزنامه كيهان 41 تحليل در مورد جنگ منتشر كرده كه اين تعداد معادل 23/6 درصد از كل اخبار منتشر شده در مهر ماه است.
- آبان‌ماه 1359: در اين ماه روزنامه كيهان 31 تحليل در روزنامه منتشر شده كه اين تعداد معادل 09/7 درصد از كل اخبار است.
- آذرماه 1359: روزنامه كيهان در اين ماه 17 تحليل را منتشر كرده كه اين تعداد معادل 84/5 درصد از كل اخبار اين ماه مي‌باشد.
از كل 1386 خبر منتشره در اين مدت، 89 تحليل منتشر شده كه اين تعداد معادل 42/6 درصد از كل اخبار را شامل مي‌شود.
مصاحبه
محتواي خبر: مصاحبه شامل پرسش و پاسخ بين خبرنگار و فرد مصاحبه شونده است. در اين روزنامه معمولاَ مصاحبه با سران كشوري و لشكري جمهوري اسلامي ايران و يا رزمندگان و جانبازان جنگ و يا عامه مردم به انحاء مختلف صورت گرفته است.
فراواني و درصد وجود مصاحبه
- مهرماه 1359: در اين ماه روزنامه كيهان 48 مصاحبه را در مورد جنگ منتشر كرده كه اين تعداد معادل 29/7 درصد كل اخبار را شامل مي‌شود.
- آبان‌ماه 1359: روزنامه كيهان در اين ماه 18 مصاحبه انتشار داده كه معادل 11/4 درصد از كل اخبار اين ماه است.
- آذرماه 1359: روزنامه كيهان در اين ماه 21 مصاحبه را انتشار داده كه معادل 21/7 درصد از كل اخبار اين ماه است.
تعداد كل مصاحبه‌هاي اين مدت 87 مصاحبه است كه معادل 27/6 درصد كل اخبار اين مدت است.
اطلاعيه
محتواي خبر: اين بخش از خبر توسط ارگان‌ها، نهادها و وزارتخانه‌ها براي اطلاع و آگاهي مردم در روزنامه منتشر شده است. در اين بخش، محقق اعلاميه‌ها و پيام‌هايي كه توسط اشخاص يا نهادها و گروههاي سياسي صادر شده را جمع‌آوري كرده تا از پراكندگي مطلب جلوگيري به عمل آيد. اين اطلاعيه‌ها شامل اطلاعيه وزارتخانه‌هايي همچون وزارت بهداري (سابق)، جهاد و اطلاعيه ستاد مشترك ارتش جمهوري اسلامي ايران و.... است.
فراواني و درصد وجود اطلاعيه
- مهرماه 1359: 97 اطلاعيه در اين ماه در روزنامه منتشر شده كه اين تعداد معادل 74/14 درصد از كل اخبار اين ماه است.
- آبان‌ماه 1359: روزنامه كيهان 75 اطلاعيه را در اين ماه انتشار داده كه اين تعداد معادل 16/17 درصد كل اخبار منتشر يافته در اين ماه است.
- آذرماه1359: در اين ماه روزنامه كيهان 58 اطلاعيه، معادل 93/19 خبر را انتشار داده است.
تعداد كل اطلاعيه‌هاي مننتشر شده در اين 72 روز مورد بررسي، 230 اطلاعيه است كه اين تعداد معادل 59/16 درصد كل اخبار است.
3) منبع خبر
فراواني و درصد وجود خبرگزاري‌هاي داخلي و خارجي: تمام اخبار منتشر شده در اين روزنامه از دو منبع خبري تأمين گرديده است: 1) خبرگزاري داخلي، 2) خبرگزاري خارجي.
- مهرماه 1359: روزنامه كيهان در اين ماه 658 خبر در مورد جنگ منتشر كرده كه 516 خبر از خبرگزاري داخلي تأمين شده است كه اين تعداد معادل 42/78 درصد از اخبار مي‌باشد و 142 خبر منبع خارجي دارد كه معادل 58/21 درصد از كل خبرهاي اين ماه را شامل مي‌شود.
- آبان‌ماه 1359: 437 خبر در مورد جنگ در اين ماه منتشر شده كه منبع اين اخبار به اين شرح است: 393 خبر معادل 93/89 درصد از اخبار داراي منبع داخلي هستند و 44 خبر معادل 07/10 درصد از اخبار، داراي منبع خارجي هستند.
- آذرماه 1359: روزنامه كيهان در اين ماه، 291 خبر در مورد جنگ منتشر كرده كه 263 خبر معادل 37/90 درصد اين اخبار داراي منبع داخلي و 28 خبر معادل 63/9 درصد اخبار، داراي منبع خارجي است.
فراواني و درصد وجود خبرگزاري‌هاي متفاوت داخلي
خبرگزاري‌هايي كه خبرهاي داخلي را تأمين مي‌كردند 3 خبرگزاري هستند كه اين خبرگزاري‌ها شامل خبرگزاري پارس، خبرگزاري كيهان و اطلاعيه مي‌باشد كه براساس اين 3 خبرگزاري، كدگذاري صورت گرفته است.
- مهرماه 1359: روزنامه كيهان در اين ماه 516 خبر داخلي منتشر كرده كه خبرگزاري پارس 137 خبر معادل 55/26 درصد از خبرها را ارائه كرده است. خبرگزاري كيهان نيز 282 خبر معادل 65/54 درصد خبر دارد و اطلاعيه‌ها با 97 خبر معادل 80/18 درصد از اخبار را تأمين كرده‌اند.
- آبان ماه 1359: در اين ماه، 393 خبر داخلي در مورد جنگ انتشار يافته كه سهم خبرگزاري پارس از اين اخبار 92 خبر معادل 40/23 درصد از اخبار است. خبرگزاري كيهان با داشتن 226 خبر، 52/57 درصد از اخبار داخلي را تأمين كرده است. اين روزنامه در اين ماه 75 اطلاعيه نيز منتشر كرده كه معادل 08/19 درصد كل اخبار است.
- آذرماه 1359: روزنامه كيهان در اين ماه، 263 خبر داخلي منتشر كرده كه سهم خبرگزاري پارس 41 خبر معادل 60/15 درصد، خبرگزاري كيهان 164 خبر، معادل 35/62درصد و اطلاعيه‌ها با 58 خبر معادل 05/22درصد مي‌باشد.
كل اخبار منتشر شده در طي 72 روز انتشار، 1172 خبر با منبع داخلي است كه اين تعداد معادل 55/84 درصد كل اخبار است.
فراواني و درصد وجود خبرگزاري‌هاي خارجي
خبرگزاري‌هاي مختلفي خبرهاي خارجي را تأمين مي‌كرده‌اند كه شامل خبرگزاري رويتر، آسوشيتدپرس، يونايتدپرس، خبرگزاري فرانسه، راديو لندن، روزنامه گاردين، صداي آمريكا، راديو مسكو، روزنامه نيويورك تايمز و .... مي‌باشد. بر اين اساس، فراواني اين خبرگزاري‌ها به صورت زير است:
- مهرماه 1359: روزنامه كيهان 142 خبر خارجي را منتشر كرده كه خبرگزاري فرانسه با29 خبر معادل 42/20 درصد اخبار، آسوشيتدپرس با 26 خبر معادل 78/14 درصد اخبار، رويتر با 21 خبر معادل 78/14 درصد اخبار، يونايتدپرس با17 خبر معادل97/11 درصد اخبار، راديو لندن با 7 خبر معادل 92/4 درصد اخبار و ساير خبرگزاري‌ها با 42 خبر معادل 57/29 درصد اخبار، تأمين كننده اخبار خارجي جنگ در اين ماه بوده‌اند.
- آبان‌ماه 1359: روزنامه كيهان در اين ماه44 خبر خارجي منتشر كرده كه خبرگزاري فرانسه با 9 خبر معادل 45/20 درصد اخبار، آسوشيتدپرس با 5 خبر معادل 36/11 درصد اخبار، يونايتدپرس با 6 خبر معادل 63/13 درصد اخبار، رويتر با 7 خبر معادل 90/15 درصد اخبار، راديو لندن با 4 خبر معادل 09/9 درصد اخبار و ساير خبرگزاري‌ها با 13 خبر معادل 57/19 درصد اخبار، تأمين كننده خبرهاي اين روزنامه بوده‌اند.
- آذرماه 1359: روزنامه كيهان در اين ماه 28 خبر خارجي در مورد جنگ ارائه كرده كه تنها راديو لندن با 4 خبر معادل 28/14درصد و ساير خبرگزاري‌ها كه شامل تمام خبرگزاري‌هاي فوق با يك يا دو خبر بوده‌اند با 24 خبر معادل 72/85 درصد اخبار، تأمين كننده خبرهاي خارجي اين ماه بوده‌اند.
كل اخبار خارجي منتشر شده در اين برهه 72 روزه، 214 خبر خارجي بوده كه اين تعداد خبر معادل 54/15 درصد كل اخبار را شامل مي‌شود.
4) واكنش احزاب و سازمان‌هاي بين‌المللي
محتواي خبر واكنش احزاب و گروههاي سياسي نسبت به جنگ
اخباري كه در اين مورد ارائه شده در ستون احزاب و گروههاي سياسي روزنامه درج شده است كه اعلاميه‌هاي صادره از سوي گروههاي سياسي داخلي و خارجي را در بر مي‌گيرد كه اعلام آمادگي آنها براي اعزام به جبهه‌ها و كمك‌هايي كه براي جبهه‌ها دارند و يا اعلاميه اين گروهها براي محكوم كردن رژيم بعث عراق در حمله به ايران را شامل مي‌شود. تعدادي از اين گروهها براي مثال عبارتند از : نهضت آزادي، انجمن اسلامي دانشجويان، جامعه روحانيت مبارز، انجمن اسلامي كاركنان دولت، اتحاديه ميهني كردستان عراق، گروههاي مبارز عراق، انجمن اسلامي دانشجويان آمريكا و كانادا، اعلام آمادگي قشرهاي مختلف و غيره.
فراواني و درصد وجود اخبار احزاب و گروههاي سياسي
- مهرماه 1359: در اين ماه، 52 خبر در مورد واكنش احزاب و گروههاي سياسي مختلف وجود دارد كه اين تعداد معادل 23درصد از كل اخبار سياسي اين ماه و 90/7 درصد كل اخبار اين ماه را تشكيل مي‌دهد.
- آبان‌ماه 1359: دراين ماه، 42 خبر در اين مورد منتشر شده كه اين تعداد معادل 75/26 درصد از كل اخبار سياسي ماه و معادل 61/9 درصد كل اخبار ماه است.
- آذرماه 1359: در اين ماه، 14 خبر توسط روزنامه كيهان منتشر شده كه اين تعداد معادل 90/15 درصد از كل اخبار سياسي جنگ در اين ماه و برابر با 81/4 درصد از كل اخبار منتشر شده است.
كل اخباري كه در اين 72 روز درباره واكنش احزاب و گروههاي سياسي منتشر شده، 108 خبر معادل 92/7 درصد كل اخبار و 92/22 درصد از كل اخبار سياسي در اين مدت است.
محتواي خبر واكنش سازمان‌هاي بين‌المللي
اين واكنش‌ها شامل واكنش سازمان‌هاي جهاني مثل سازمان ملل و شوراي امنيت و تصميماتي كه در اين رابطه اتخاذ كرده‌اند و همچنين تصميمات سازمان‌هاي منطقه‌اي در اين رابطه مانند اتحاديه عرب، اتحاديه اروپا و... مي‌باشد كه تعداد اين اخبار بسيار كم و ناچيز مي‌باشد.
فراواني و درصد وجود خبر سازمان‌هاي بين‌المللي
- مهرماه 1359: در اين ماه، 6 خبر از واكنش سازمان‌هاي بين‌المللي نسبت به جنگ ارائه شده كه اين مقدار معادل 91% درصد از كل اخبار اين ماه و 65/2 درصد از اخبار سياسي منتشره در اين ماه است.
- آبان‌ماه 1359: در اين ماه 7 خبر از واكنش سازمان‌هاي بين‌المللي ارائه شده كه اين مقدار معادل 60/1 درصد از كل اخبار اين ماه و 45/4 درصد از اخبار سياسي منتشر شده در اين ماه مي‌باشد.
- آذرماه 1359: در اين ماه 1 خبر در اين رابطه منتشر شده است كه اين مقدار معادل 34 درصد از كل اخبار اين ماه و 13/1 درصد از اخبار سياسي منتشر شده در اين ماه است.
كل اخبار روزنامه كيهان درباره واكنش سازمان‌هاي بين‌المللي به جنگ در مدت 72 روز، 14 خبر است كه معادل 01/1 درصد كل اخبار اين مدت و 97/2 درصد از كل اخبار سياسي در اين مدت است.
تيتر اول
فراواني و درصد وجود تيتر اول
- مهرماه 1359: روزنامه كيهان در اين ماه 24 روز منتشر شده كه تمام 24 تيتر در مورد اخبار جنگ بوده، البته 16 تيتر معادل 66/66 تيتر در مورد پيروزي نيروهاي ايراني در جنگ بود و 8 تيتر معادل 34/33 تيتر در مورد ساير ابعاد جنگ منتشر شده است.
- آبان‌ماه 1359: در اين ماه 21 عنوان، تيتر اول روزنامه را تشكيل داده است كه 16 تيتر معادل 19/76 درصد آنها در مورد جنگ و پيروزي نيروهاي ايراني در جنگ و 4 تيتر معادل 04/19 درصد در مورد ساير ابعاد جنگ است. همچنين 1 تيتر معادل 16/4 درصد تيترها در مورد اوضاع سياسي داخلي ايران است.
- آذرماه 1359: در آذر ماه 26 تيتر در روزنامه كيهان منتشر شده كه 25 تيتر معادل 14/96 درصد آنها در مورد اخبار جنگ است و 24 تيتر از تيترهاي اخبار جنگ در مورد اخبار پيروزي نيروهاي ايراني است كه اين تعداد معادل 30/92 درصد كل اخبار جنگ مي‌باشد. 3 تيتر معادل53/11 درصد در مورد ساير ابعاد جنگ و 1 تيتر معادل 84/3 تيتر در مورد اخبار و اوضاع سياسي داخل ايران است.
در كل اين 72 روز، 72 تيتر اول درج شده كه 68 تيتر معادل 44/94 درصد اين تيترها در مورد اخبار جنگ و 4 تيتر معادل 59/5درصد كل تيترها در مورد اوضاع سياسي داخل ايران مي‌باشد.
نتيجه گيري
شيوه نوين تحليل محتوا مي‌تواند حقايق مهمي را در مورد موضوعات مختلف به دست دهد. مطالعه روزنامه‌هاي منتشر شده در زمان جنگ ايران و عراق مي‌تواند بسياري از موضوعات و نقاط مبهم و يا فراموش شده را در مورد جنگ براي كساني كه آن دوران را درك ننموده‌اند و يا در آن دوران بوده‌اند و اكنون آن را از ياد برده‌اند بازگو كند. در اين مقاله تلاش شده داده‌هاي خبري روزنامه كيهان در مدت سه ماه ابتدايي جنگ تحميلي مورد تحليل قرار گرفته و مقوله‌هاي جديدي از جنگ و آمار و اطلاعات جديدي از اين مسئله ارائه شود. نتايجي كه در اين تحقيق به دست آمد بسيار جالب توجه و متنوع بود. روزنامه كيهان در سه ماه ابتدايي جنگ در ابعاد گوناگون سياسي، اقتصادي، اجتماعي و نظامي جنگ، اخباري را منتشر كرده است كه در بخش نظامي اين اخبار، محقق به بررسي تعداد اخبار منتشر شده در مورد پيروزي نيروهاي ايراني مي‌پردازد تا با استفاده از اين آمار بتواند به نحوه جهت‌گيري روزنامه كيهان در مورد جنگ و روحيه‌دهي به مردم در دوران بحراني آغاز جنگ دست يابد. در اين روزنامه از سبك‌هاي مختلف خبري براي انعكاس خبر نيز استفاده شده كه اين سبك‌ها به تناسب در ماههاي مختلف مورد بررسي، متغير مي‌باشند. همچنين در اين تحقيق، منبع خبرگزاري‌ها نيز مورد بررسي قرار گرفتند تاميزان استفاده اين روزنامه از منابع متعدد داخلي و خارجي نيز به دست آيد. عكس‌العمل احزاب و سازمان‌هاي بين‌المللي در مورد جنگ نيز از جمله متغيرهاي مورد بررسي در اين تحقيق است. در مجموع مي‌توان گفت اين تحقيق به بررسي كمي و آماري اخبار منتشر شده در مورد جنگ در مدت هفتاد و دو روز ابتدايي جنگ پرداخته است كه با توجه به نتايج بدست آمده مي‌توان گفت كه روزنامه كيهان در بيشتر موارد در جهت بالا بردن روحيه مردم و تقويت امنيت ملي كشور گام برداشته است. تحقيق حاضر داراي بُعد كمّي است و مدت زمان كوتاهي را مورد مطالعه قرار داده، از اين‌رو بهتر است ماههاي بعدي انتشار اين روزنامه و اخباري كه در مورد جنگ انتشار يافته و همين طور به صورت همزمان، روزنامه‌هاي ديگري را كه در اين دوره منتشر شده‌اند مورد بررسي قرار گيرند تا بتوان به نتيجه‌اي قطعي در اين زمينه دست يافت.
