آرایش و استعداد نیروهای عراقی برای تجاوز به ایران

عراق در تاریخ 1359/6/26 یک‌طرفه قرارداد الجزایر را لغو کرد و درمورخه1359/6/31 حمله بزرگ و گسترده خود را به  ایران آغاز کرد.

- محورهای حمله نیروهای عراقی:

الف) محور خانقین ـ قصرشیرین ـ سرپل‌ذهاب.

ب) محور مندلی ـ سومار ـ گیلان‌غرب.

ج) محور بدره ـ مهران.

د) محور امامزاده عباس ـ پل نادری ـ دزفول.

ه) محور فکه ـ شوش ـ عمق ایران.

و) محور شیب ـ بستان ـ سوسنگرد ـ اهواز.

ز) محور نشوه ـ جفیر ـ هویزه.

ح) محور کباصی ـ اهواز.

ط) محور شلمچه ـ کارون ـ آبادان.

ی) محور شلمچه ـ خرمشهر.

ـ آرایش نیروهای عراقی قبل از تجاوز و در زمان ضربه اول

الف) سپاه دوم:

1. لشکر2.

2. لشکر4 پیاده.

3. لشکر6 زرهی.

4. لشکر8 پیاده.

5. لشکر12 زرهی.

6. تیپ32 نیروهای ویژه.

ب) سپاه سوم:

1. لشکر2 زرهی.

2. لشکر5 مکانیزه.

3. لشکر9 زرهی.

4. لشکر یک مکانیزه.

5. لشکر10 زرهی.

6. تیپ31 نیروهای ویژه ـ با کمبود یک گردان.

7. تیپ33 نیروهای ویژه دریایی.

ج) احتیاط کلی:

1. تیپ10 زرهی.

2. تیپ گارد ریاست‌جمهوری [که هر دو نیروهای گارد ریاست‌جمهوری هستند.]

ـ خلاصه طرح حمله عراق

الف) اقدام به حمله غافلگیرانه هوایی بر روی پایگاه‌های هوایی ایران برای نابودی هرچه ‌بیشتر هواپیماهای ایران و فلج‌ساختن کار پایگاه‌های هوایی و ازبین‌بردن باندها، تا یگان‌های زمینی عراق بتوانند پیشروی کنند و اهداف خود را به‌ دست آورند، بدون آنکه نیروی هوایی ایران بتواند بر سیر و روند عملیات آنها تأثیر گذارد.

ب) پیشروی و هجوم غافلگیرانه و سریع به‌وسیله نیروی زمینی (سپاه‌های دوم و سوم) در عمق خاک ایران و اشغال شهرهای اصلی مرزی، تنگه‌ها و ارتفاعات حساس و اشغال منطقه نفت‌خیز خوزستان ازسوی سپاه سوم و تحمیل شرایطی بر ایران و سقوط رژیم اسلامی.

ـ محور سپاه دوم

مسئولیت سپاه دوم منطقه بمو، منطقه جنوب دربندیخان، مناطق سرپل‌ذهاب و از شمال قصرشیرین تا جنوب منطقه مهران.

قبل از اجرای مأموریت، یگان‌ها در مناطق زیر تجمع نمودند:

الف) لشکر6 زرهی، تجمع در منطقه خانقین.

ب) لشکر8 پیاده، تجمع در تپه‌های غرب خانقین و سعدیه.

ج) لشکر4 پیاده، تجمع در نزدیکی منطقه سعدیه.

د) لشکر12 زرهی، تجمع در نزدیکی مندلی.

و) تیپ32 نیروهای ویژه، تجمع در منطقه دراوشکه.

ز) مقر سپاه در منطقه منصوریه مستقر شد.

 ـ طرح حمله سپاه دوم

خلاصه طرح حمله‌ای که سپاه دوم مأمور اجرای آن گردید:

الف) اشغال قصرشیرین و گرفتن گردنه پاطاق و ارتفاعات مهم منطقه در سه محور:

1. محور زین‌القوس ـ گردنه کوهینه ـ امام حسن، برای قطع‌کردن راه گیلان [غرب] ـ قصرشیرین و اشغال کوه کمکو و امام حسن. فرماندهی این پیشروی به‌دست تیپ شانزدهم زرهی که با یک گردان نیروهای ویژه و بعضی از یگان‌ها تقویت شده بود، قرار داشت.

2. محور قره‌نو تا کوه‌کچل سرپل‌ذهاب برای محاصره قصرشیرین از جناح چپ یگان‌های عراقی. فرماندهی این قسمت به‌عهده تیپ سوم و احتیاط محور تیپ25 مکانیزه مأمور پیشروی و الحاق به محور راست و محاصره قصرشیرین گردید.

3. محور مرکزی که درپی کامل‌شدن محاصره شهر عمل می‌شود.

ب) اشغال شهر گیلان‌غرب با پشت‌سرگذاشتن مرزهای بین‌المللی در محور مندلی و اشغال سومار و پیشروی به‌سوی گیلان‌غرب؛ که به‌عهده لشکر چهارم گذاشته شد.

ج) اشغال شهر مهران و مناطق اطراف آن که به‌صورت زیر به‌عهده لشکر2 پیاده گذاشته شد:

1. محور بدره ـ پاسگاه الصیحه ـ پاسگاه الزیادی، تیپ2

2. محور زرباطیه ـ پاسگاه رضاآباد ـ سد کنجان [چم] ـ این مأموریت به‌عهده تیپ4 پیاده لشکر2 (جناح چپ) گذاشته شد.

3. محور زرباطیه ـ پاسگاه محمدالقاسم ـ مهران ـ تیپ36 پیاده لشکر2 و تیپ37 زرهی لشکر12 زرهی این مأموریت برای اشغال شهر مهران را به ‏موقع به اجرا می‌گذارند.

د) مقر سپاه در منصوریه گذاشته و مستقر می‌شود.

ـ روند نبرد یگان‌های سپاه دوم تا اتخاذ موضع دفاعی

یگان‌ها در نزدیکی مرزهای بین‌المللی و در مقابل محورهای مربوط به خود قبل از عملیات در ساعت 19 موضع گرفتند و در ساعت... روز 22/9/1980 (1359/6/31) درپی اجرای ضربه هوایی به فرودگاه‌های ایران، یگان‌های مرزی، مرزهای بین‌المللی ایران را پشت سر گذاشتند و در عمق خاک ایران برای اشغال اهداف تعیین‌شده، به‌صورت غافلگیرانه نفوذ کردند.

ز) یگان‌هایی که در اشغال محور مهران مشارکت داشتند عبارت‌اند از:

1. تیپ2 پیاده لشکر2 به فرماندهی سرهنگ دوم ستاد مدلول مهنا.

2. تیپ‌4 پیاده لشکر3 به فرماندهی سرهنگ دوم ستاد عبالزهره شکاره.

3. تیپ36 پیاده لشکر2 به فرماندهی سرهنگ دوم ستاد جبریر بهی عبود.

4. تیپ37 زرهی لشکر12 به فرماندهی سرهنگ ستاد منذر عبدالله.

5. چهار گردان توپخانه.

در آن زمان فرماندهی لشکر دوم به‌عهده سرتیپ ستاد حازم سلیمان برهاوی بود.

ح) یگان‌ها به‌سوی منطقه تجمع کردند و در روز 21/9/1980 (1359/6/30) در منطقه جصان کامل شدند.

ط) طرح حمله برای اشغال مهران براثر بند شماره 18 ج بود.

ی) یگان‌ها در منطقه زرباطیه آرایش گرفتند.

ـ مسیر نبردها برای اشغال مهران به‌صورت خلاصه

1. در ساعت 15 روز 13980/9/21 (1359/6/30)، به یگان‌های فوق‌الذکر دستور داده شد از راه بدره ـ دیوانیه که در آن مستقر بودند به‌سوی منطقه تجمع در جصان حرکت کنند.

2. در ساعت 3 روز 13980/9/22 (1359/6/31)، به یگان‌های مستقر در منطقه تجمع دستور داده شد به‌سوی منطقه استقرار خود حرکت نمایند و همه یگان‌ها باید قبل از ساعت 5 روز 13980/9/22 (1359/6/31) در مناطق خود حاضر گردند.

3. ساعت 6، روز13980/9/22 (1359/6/31) به‌عنوان ساعت شروع تعیین گردید. ...

ـ محور سپاه سوم

حوزه مسئولیت سپاه سوم از جنوب منطقه مهران (و دهلران) در شمال و تا رأس‌البیشه و آبادان در جنوب.

یگان‌های سپاه سوم قبل از تجاوز، در مناطق زیر تجمع کرده بودند:

الف) لشکر یک پیاده مکانیزه در پل غزیله در محور عماره تجمع کرده بود.

ب) لشکر3 زرهی ناقص: تیپ6 در منطقه تنومه در مقابل شلمچه ـ تیپ8 مکانیزه در منطقه النشو مقر لشکر غرب شط‌العرب به‌عنوان نیروی احتیاط برای شرایط بحرانی مستقر گردید.

ج) لشکر5 پیاده مکانیزه در منطقه الکباسی تجمع کرده بود و تیپ‌های 6 زرهی و 8 زرهی و 33 نیروهای ویژه تحت امر این لشکر قرار گرفته بودند.

د) لشکر9 زرهی در محور العماره در مقابل شیب (محور عملیات لشکر) تجمع کرده بود.

ه) لشکر10 زرهی در محور العماره جنب ایستگاه رادیو تلویزیون تجمع کرده بود ـ البته لشکر، تیپ24 و تیپ42 زرهی را در اختیار نداشت که بعداً به لشکر پیوستند.

و) تیپ31 نیروهای ویژه به‌استثنای گردان یک: گردان سوم تحت امر لشکر9 زرهی قرار گرفت و گردان دوم تحت امر لشکر5 پیاده قرار گرفت و گردان یکم در کرکوک باقی ماند.

ز) تیپ33 نیروی ویژه درزمینه عملیات تابع سپاه سوم شد و تحت امر لشکر5 قرار گرفت و از ابوالخصیب تا فاو به‌عنوان موضع دفاعی به این تیپ داده شد و دفاع از شط‌العرب نیز به‌عهده تیپ قرار داده شد و همچنین به‌عنوان نیروی احتیاط سپاه قلمداد گردید.

ح) تیپ12 زرهی ابن‌الولید به‌عنوان نیروی احتیاط سپاه.

ط) قرارگاه اصلی سپاه در [پایگاه] میمونه در استان میسان (العماره) قرار گرفت.

طرح حمله سپاه سوم

فرمانده سپاه سوم، سرلشکر ستاد عدنان الجبوری، دستور عملیات را به‌صورت کتبی فقط برای لشکر5 مکانیزه و تیپ33 نیروی ویژه فرستاد که البته به‌علت سهل‌انگاری بود (نه عمداً) ولی این مسئله موجب برکناری و بازنشستگی وی شد و بعداً دستورات بخشنامه‌ای بازپس گرفته شد. در روز 21/9/1980 (30/6/59) سپتامبر، فرماندهی سپاه سوم به سپهبد ستاد اسماعیل تابه الیغمی سپرده شد که وی به دلایلی که گفته شد، دستورات عملیات را شفاهاً صادر کرد.

طرح حمله‌ای که سپاه سوم موظف به اجرای آن بود:

الف) پیشروی لشکر10 زرهی و یگان‌های تابعه:

جاده ـ دوراهی فکه ـ شرهانی ـ امامزاده عباس و پل نادری و عبور از رودخانه کرخه و جاده اهواز به اندیمشک و محاصره دزفول و پیشروی به‌طرف کرخه جاده اصلی.

ب) لشکر یک مکانیزه: پیشروی در محور فکه ـ شوش و عبور از نهر کرخه و گذشتن از جاده اهواز ـ دزفول برای محاصره اهواز از شمال و دزفول از جنوب و هماهنگی با لشکر10 زرهی با تسلط بر دزفول و مناطق اطراف آن.

ج) لشکر9 زرهی: پیشروی در محور شیب ـ بستان ـ سوسنگرد و پیشروی به‌طرف اهواز برای سقوط آن با هماهنگی با لشکر5 مکانیزه که در جنوب این محور قرار داشت.

د) لشکر5 مکانیزه:

1. تیپ26 زرهی در روز 22/9/1980 (31/6/59) به‌منظور قطع‌نمودن جاده خرمشهر ـ اهواز و محاصره خرمشهر تا رودخانه کارون و اشغال آن، حمله می‌کند؛ درپی محور شلمچه ـ خرمشهر و شرق منطقه ساختمان‌های پیش‌ساخته.

2. تیپ6 زرهی درپی محور شلمچه ـ خرمشهر ـ شرق خرمشهر و گذشتن از جاده خرمشهر ـ اهواز و پیشروی به‌سوی رود کارون و عبور از کارون در منطقه گصبه [قبصه] و پیشروی به‌طرف جاده آبادان ـ اهواز و جاده آبادان ـ شیخ بدیر و کنترل این جاده و سپس عبور از نهر بهمنشیر و شط‌العرب برای محاصره آبادان و خرمشهر یا اشغال آن.

ه) تیپ نیروی ویژه: مأموریت دفاع از شط‌العرب از منطقه ابوالخصیب تا فاو به‌منظور ممانعت از نفوذ عبور ایران برعهده این تیپ گذاشته شد.

و) مقر لشکر سوم: به‌عنوان احتیاط در حالت‌های اضطراری و پیش‌بینی نشده.

ز) تیپ الکولید: احتیاط کلی سپاه.

ی) مقر سپاه در میمونه، استان میسان (العماره)

منبع:

 سند شماره 51099 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: جزوه تحلیل نبردهای بین ایران اسلامی و بعثیان عراق، تاریخ سند: